Helgarpósturinn - 24.04.1981, Blaðsíða 20

20
Föstudagur 24. apríl 1981
Jie/garpásturinrL
Macdeath - Macdeaf
Peter OToo/e og „Benjamín” komast í heimsfréttirnar
Síðasta tilraun leikhúsanna i
London til að setja „Benjamin” á
svið, var eins og áður segir á Old
'Vic leikhilsinu i byrjun þessa
leikárs með Peter O’Toole i aðal-
hlutverki, en það var hans fyrsta
hlutverk á leiksviði i London i
fimmtán ár. Leikstjórinn, Bryan
Forbes, var til margra ára leikari
áður en hann sneri sér að gerð
kvikmyndahandrita og ýmsum
öðrum ritstörfum. Hann hefur nú
um nokkurt skeið fengist við
kvikmyndaleikstjórn og getið sér
nokkuð gott orð sem slikur. Hins
vegar hafði hann litið sem ekkert
fengist við leikstjórn i leikhúsi
áöur en hann réöist i að færa
stórslysavaldinn á svið og bar
sýningin það ljóslega með sér
hvar sem litið var, enda féll
hún i listrænni merkingu, með
braki og brestum. Daginn eftir
frumsýninguna birtu morgun-
blöðin vinsamleg viðhorf gagn-
rýnenda sinna, þar sem þeir i
blönduðum, en nokkuð sam-
hljóma kór, kváðu sýninguna
hreinlega niður með viðlaginu:
Forbes færði verkið ei upp
þvi er miður
Forbes færði verkið ei upp
heldur niður!
Gagnrýnendur töldu niður-
færsluna á Old Vic gamaldags,
útvatnaöa og snjáða endurupp-
færslu á aldamótastil og margt
fleira af kvikindislegum toga var
látið fljóta með eins og það aö
Peter O’Toole hafi nálgast hlut-
verk sitt af ámóta næmleika og
loftbor! Rýnendur, sem kváðust
allir hafa séð margar og mismun-
andi sýningar á þessu leikriti um
dagana sögðu þetta i fyrsta skipti,
sem „Benjamin” hefði haldið
þeim (og öðrum áhorfendum) i
krampahlátri út alla sýninguna.
Einn gagnrýnandinn yfirgaf
leikhúsið, að sögn, með höfuverk
vegna heilabrota um það hvort
túlkun O’Toole hefði minnt sig
meira á Bette Davis eða Vincent
Price. Eftir aö almenningur haföi
gætt sér á þessum gómsætu
trakteringum gagnrýnenda i
morgunblöðunum, fékk leikhús-
stjórinn á Old Vic, Timothy West,
snert af félagsskit, þégar hann
var i fjölmiðlum krafinn tii
ábyrgðar hneykslinu. Hann brást
svo þekkilega við að birta yfirlýs-
ingu i siðdegisblöðunum, þar sem
hann afsalaði sér allri ábyrgð á
sýningunni og kvað það ekki
venju að leikhússtjóri væri með
puttana i framleiðsluferli
einstakra verkefna. Hann taldi þá
Pétur og Braga ábyrga og i raun-
inni full færa um að ráða fram úr
sinum vandamálum á eigin
spýtur og ennfremur ætti hann nú
svona heldur von á þvi að sýning-
in myndi, meö jákvæöum vilja
allra vandamanna, lagast með
timanum. Þa’eld ég! Nú hefði
mátt ætla að þeir á Old Vic
myndu fara eftir gömlu reglunni
a la Shakespeare/Broadway, sem
áður er getið og hætta við allt
saman eftir djöfulganginn i gagn-
rýnendum og eftir aö sýningin
var i raun og veru fallin. Nei —
keppnisliðið mætti til leiks á
öörum degi með O’Toole eld-
hressan i broddi fylkingar, en
svaraði spurningum blaðamanna
út i hött. Hann var meðal annars
spurður hvort hann teldi það
æskileg viðbrögð áhorfenda við
harmieik, að hlægja sig mátt-
vana. O’Toole sagðist telja það i
fyllsta máta eðlilegt að sýningin
ylli meðvitunarleysi vegna
hláturs, þar sem um væri að ræða
aldeilis drepfyndiö leikhúsverk
og það versta væri reyndar að
áhorfendur hefðu ekki hlegið
nógu mikið. Liklega ekki náð hin-
um spaugsama kjarna verksins.
Ekkert varð þó af sýningu þetta
kvöld þvi að þegar áhorfendur
voru sestir i sæti sin og sýningin
u.þ.b. aö hefjast, var tilkynnt að
sprengju hefði verið komið fyrir i
leikhúsinu og var öllum skipað út
hið snarasta. Til allrar hamingju
reyndist vera um gabb að ræða.
Þrátt fyrir viðleitni O’Toole
og starfsfélaga, sem
höföu ekki svo mikið sem
nefnt „Benjamin” á nafn,
allt æfingatimabilið og töluðu
aldrei um annað en að þeir væru
að æfa „Harry Louder” (Sir
Harry Louder var geysivinsæll
skoskur gamanleikari, sem var
upp á sitt besta i byrjun þessarar
aldar) virðast álögin hafa heltek-
ið þessa uppfærslu á „Benjamin”
og þá ekki einvörðungu á spaugi-
legan hátt, þvi móðir Peter
O’Toole lést daginn fyrir frum-
sýningu. A þriðja degi kom það i
ijós að hin neikvæða umfjöllun
um sýninguna hafði haft þau áhrif
að biðröðin við miðasöiuna á Old
Vic náði alla leið niður á bakka
Thames, þvi allir vildu sjá
hneykslið með eigin augum.
Fljótlega seldist upp þetta tvo
mánuði fram i timann og var sýnt
fyrirnær fullu húsi i rösklega þrjá
mánuði, sem þóttu bærilegt þar
sem sýnt var á hverju kvöldi sex
daga vikunnar. Þriðja sýningar-
kvöldið gekk leikstjórinn, Bryan
Forbes, fram fyrir sýningartjald-
ið, áður en sýning hófst og til-
kynnti aðsem kunnugt væri hefðu
gagnrýnendur nú lýst yfir þriðju
heimsstyrjöldinni. Og þrátt fyrir
að leikhússtjórinn, Timothy West,
hefði gerst bandamaöur árásar-
aðila, kvaðst hann sjálfur, sökum
meöfædds heiðarleika og geisla-
baugs, sem þrengdi stöðugt að
höfði sér ætla að standa með sinu
fólki á hverju sem gengi — og
hlaut „bravo” að launum frá ’
áhorfendum.
Eftir að hafa séð sýninguna,
verður vart hjá þvi komist að
taka litillega undir niðvisnasöng
gagnrýnenda og ennfremur full-
yröingu O’Toole um gamansemi
sýningarinnar, þvi þarna var á
ferðinni skemmtiatriði af þeirri
gerð er myndi samkvæmt
hefðbundinni flokkun kallast
„farsi” eða skripaleikur. I
þessari sýningu komu fram hvað
eftir annað, áberandi túlkunar- og
tæknimistök, sem ættu ekki undir
nokkrum kringumstæðum að
sjást i atvinnuleikhúsi. Verður
þvi aðeins stiklað á stóru og ein-
göngu er snýr að þvi skoplega.
Fyrst er markvert að telja þegar
„Benjamin” birtist á sviðinu eftir
að hafa myrt konunginn, með rýt-
ingana tvo i höndunum, sem hafði
vendilega verið dyfið ofan i gervi-
blóð, augljóslega af slikri
nákvæmni að ekki náði nema rétt
upp á mið handarbök, semsé til
að óhreinka ekki ermarnar.
O’Toole kom með offorsi miklu
niður tröppur, sem stóðu ein-
manalega á miðju sviði, svona
eins og á eigin vegum, slæmdi
olnboganum utan i dyrastafinn
þannig að leikmyndin lék öll á
reiðiskjálfi og þá hófust skemmti-
atriðin fyrst fyrir alvöru. Fram
að þessu hafði sýningin ekki kom-
ist almennilega á skrið, hvorki á
skoplegan né harmrænan hátt, en
•eftir þetta skemmtilega „farsa-
trikk” varð ekkert lát á sliku þar
til yfir lauk. Það virðist nokkuð
ljós að O’Toole hefur haft heldur
of langa viðkomu i kvikmynda-
iðnaðinum, þvi þessi endurnýjuðu
kynni hans af leiksviðinu eftir
fimmtán ára fjarveru, sýndu svo
ekki var um villst, aö hann hafði
mikið til tapað niður sviðstækni
leikarans, sem hlýtur ósjálfrátt
að gerast þegar leikarar halda
sér ekki i þjálfun og slaka á
í síðasta blaði röktu þau Gísli Rúnar Jónsson og
Edda Björgvinsdóttir í úttekt sinni á leikhúslífinu í
London aðallega skopiegar hliðar á hinni dapurlegu
stórslysasögu sviðsetninga á hinu annálaða listaverki
Shakespeare— M acbe ....afsakið...„Benjamín"
vildum við sagt hafa og hér taka þau upp þráðinn að
nýju, færa sig inn í samtíðina og segja frá síðustu til-
rauninni til að setja „Benjamín" á svið, sem var
reyndar svo stórkostlega að hún komst í heimsfrétt-
irnar. En gef um Eddu og Gísla orðið á nýjan leik:
Peter O’Toolc i hlutverki
Macbeat ...afsakið...Benjamins
meðan þeir fást við miðil, sem
gerir gjörólikar kröfur i leik-
tækni. O’Toole fór miklum ham-
förum á sviðinu og þó leiðinlegt sé
að þurfa að segja það, flutti hann
textann með hávaðasömum og
tilgerðarlegum sönglanda, sem
er þvi miður fjári algeng og mis-
skilin túlkun á Shakespeare, hjá
þeim, sem hafa komist að þeirri
niöurstöðu að umfram allt eigi að
flytja textann með einhverskonar
syngjandi,
heimatil -
búnum
harmi. Ein
undantekning
var þó á
þessum
leikmáta
O’Toole, en
þar var i
þvi fræga
eintali
„Benja- »
mins’Y
er
hefst’v
á 1|
þessum
linum (
og nú er nornunum ögrað — skitt
veri meö það): Is this a dagger I
see before me”. Hvaða hugsun og
hverjar pælingar, sem lágu þar
að baki, þá hvislaði hann þetta
eintal, vita grafkyrr og
svipbrigðalaus, þar sem hann
stóð sjálfur i skugga fremst á
sviðsbrúninni og grét fögrum
tárum — dularfull túlkun á þessu
eintali. Þetta atriði er svo sem
ágætlega lýsandi fyrir sviðssetn-
inguna i heild, en séreinkennileg-
ar og klaufalegar stöður leik-
aranna, voru mjög algengar og i
takt við önnur tæknilega illa út-
færð atriði s.s. eins og leikmynd-
ina, sem var afar viðvaningslega
unnin, hefur likast til átt að vera
raunsæisleg og virtist hálfkláruð.
Leiklýsing hjálpaði töluvert upp á
„farsastemnninguna” þar sem
risastórir skuggar leikaranna, á
fjöllum og himinhvolfi, léki oft á
tiðum aðalhlutverk i sýningunni.
Smágerðir ljóskastarar héngu
mjög áberandi á veggjum viða
um leikmyndina, þó að hugmynd-
in hafi liklega verið sú að þeir
væru sem minnst áberandi.
Gerðist það nokkrum sinnum að
O’Toole og samleikarar slæmdu
hrömmum og ráku hausa i kast-
arana, þegar hvað mest gekk á
kostulegum
skylmingaratriðum,
þannig að
lýsingin, sem
hafði i
upphafi ekki
veriö mjög
nákvæm
Gisli Kúnar og Edda velta þvi
fvrirsér hvort þau eigi að þora að
sjá Peter O’Toole i „Benjamin”
var
öll
úr
lagi
gengin i
leikslok.
Við sviðs---
setningu á
„Benjamin”
eru nokkur
tæknileg
vandamál,
sem eru
vandleyst, en
þar reynir á
hugmyndaauðgi
leikstjórans og
hans tækniliðs.
Eitt þessara
tæknilegu vanda
mála, er þegar
nornimar þrjár
hverfa „Benja-
min” sjónum, en þá er talið
heppilegt að þær hverfi áhorfend-
um sjónum einnig. Ljósameistari
og leikstjóri, höfðu i samvinnu við
leikmyndahönnuð, komið þrem
risastórum ljóskösturum (sem
ekki logaði á i upphafi sýningar)
undir göngubrú, sem var nálægt
miðju leiksviði. Þrátt fyrir góða
viðleitni til að fela kastarana voru
þeir engu að siður mjög áberandi
og ollu manni heilabrotum lengi
vel framan af sýningu til hvers
fjandans þeir eiginlega væru!
Það kom á daginn að þarna höfðu
þeir farið i smiðju Houdini og
fengið að láni gamalt
sjónhverfingabragð, sem hann
notaði á sinum tima, er hann lét
fimm stóra fila hverfa af sviðinu,
eins og hendi væri veifað, með þvi
að blinda áhorfendur, án þess
þeir yrðu varir, eitt sekúndu brot,
með sterkum ljóskösturum, um
leið og ristastórt svart teppi féll
fyrir framan skepnurnar. Þetta
átti semsé, i meginatriðum að
leika eftir, en i stað þess að ljós-
kastararnir næðu að blinda
áhorfendur samkvæmt uppskrift-
inni, lýstu þeir aðeins upp
vesalings stúlkurnar, sem léku
nornirnar, þar sem þær reyndu i
ofboði að forða sér út af sviðinu.
Annað tæknilegt vandamál, sem
Jjarfnast Urlausnar, er „kvöld-
veröaratriðið” þar sem vofa
Banquo birtist „Benjamin” en
aðrir viðstaddir, þe. veislugestir
sjá ekki og er það liklega með
erfiöistu tæknilegum atriðum i
útfærslu sem leikstjóri fær til að
glima við. Nokkuð algeng aðferð
er að láta „Benjamin” einan um
að sjá vofuna þ.e. áhorfendur sjá
hana ekki fremur en veislugestir
og er það að likindum auðveld-
asta lausnin en hefur þó e.t.v.
ekki sista möguleika á að verða
áhrifamikil. Það er öllu vanda-
samara að láta vofuna birtast og
setjast til borðs i fullum herklæð-
um án þess að það verði skoplegt.
Enda varð sú raunin þegar vofa
Banquo (Brian Blessed, sem er
leikari i þungavigt) settist til
borös á Old Vic sviðinu, eins
sprelllifandi og þriflegur og hægt
er að hugsa sér. í rauninni var
meira lif i vofu Banquo en nokkr-
um öðrum leikara i þessu atriði.
Svona mætti lengi telja en það
hefur nú takmarkað gildi að gera
þessari kvöldstund á Old Vic
frekari skil enda úttektin aðeins
til þess gerð að gefa óreyndum,
ofurlitla hugmynd um, hvernig er
að upplifa raunverulega, nútima
stórslysasýningu á „Benjamin”,
en sýningarnar á „Benjamin”
sem höfundar þessarar greinar
hafa séð fram að þessu. Sam-
kvæmt hjátrúnni var sami
örlagavaldur að verki bæði á Old
Vic og i Iðnó og má kannski orða
þaö sem svo að eitt sameiginlegt
hafi orðið óhamingju þessara
tveggja sýninga að vopni, en þaö
var að þeir, sem fóru með hlut-
verk „Benjamins”, hétu báðir
Pétur!
Gísli Rúnar Jónsson og Edda Björgvinsdóttir halda áfram að segja frá stórslysavaldinum Macbeath
Eyrnalist 17
standa upp fyrir mörgu öðru, ef
við vildum gæta jafnréttis og
vera sjálfum okkur samkvæm.
Krossferli að fylgja
þinum
J.S.Bach fór aldrei út fyrir
þýskt land og lengst frá Sax-
landi komst hann einu sinni til
Líibeck aö hlusta á Buxtehude.
Hann giftist tvisvar, átti 20 börn
og samdi allar tegundir kór-
verka nema óperu. Jóhannesar-
passiuna samdi hann á fyrstu
árum sinum við Tómasarkirkj-
una i Leipzig 1723-27. Það er frá-
sögn Jóhannesarguðspjalls af
pislarsögu Jesú, sem er I styttra
lagi og dvelst við fáa atburði.
Þvi er nokkur hraöi og spenna i
framvindunni. Hvað textaval
snerti var Bach stefnumótandi i
þá veru, að hann lét frumtext-
ann sem mest halda sér og ein-
faldaöi heldur þau ljóö, sem
sungin eru inn á milli. En þau
voru áður oröin allskrúðmálug.
Það var stórveldiö Pólýfón-
kórinn (um 140 manns), sem
flutti þetta magnaða verk I Há-
skólabiói á föstudaginn langa.
Og Ingólfur Guðbrandsson lét
hann skila þvi með afbragði. 1
þessu verki þarf kórinn nánast
að bregða sér I ýmissa kvikinda
liki. Stundum er hann sam-
viskurödd okkar áheyrenda,
stundum æstur múgurinn viö
Höll Pilatusar eða Hausaskelja-
stað, stundum æðstuprestar
gyöinga eöa fjórir hermenn,
sem varpa hlutkesti um klæði
Krists. Af öllu ágæti var
skondnast aö heyra hann leika
hlutverk lýðsins. Það er ekki
vitaö, hvernig Bach gamli
stýrði þessu sjálfur. En hann
þolir sem kunnugt er svo marg-
háttaða meðferð. Og i þessari
uppfærslu var ekki stórt stökk
yfir til hins pólska Pendereckis,
sem lætur lýðinn hlæja i
Lúkasarpassiu sinni, þegar þeir
spjöðu Jesúm.
Af einsöngvara hálfu fóru þau
best með sitt Elisabet Erlings-
dóttir, Kristinn Sigmundsson,
Graham Titusí hlutverki Krists
og Hjálmar Kjartansson i hlut-
verki Pílatusar. ögn lakari voru
Anne Wilkens, Friðbjörn G.
Jónsson og Magnús Torfason i
hlutverki Péturs. Hlutverk guð-
spjallamannsins er vitaskuld
firnaerfitt, og fyrir minn smekk
ræður Jón Þorsteinsson ekki
nógu vel við það. Röddin var
áberandi þvinguð i upphæð-
unum.
Astæða er til aö þakka sér-
staklega fyrirmyndar pró-
gramm, þar sem textinn er skil-
merkilega bæði á þýsku og is-
lensku auk annarra upplýsinga.
Meö það I höndum getur hver
maður fylgst með passiunni
einsog sorgarleik, um leið og hin
stórbrotna tónlist umlykur og
yfirþyrmir allt og alla.