Helgarpósturinn - 07.08.1981, Side 9

9
he!rjarpn<=rti irinn ^tudagur 7. ágúsi iwi
Mótmælagöngur
halelújasamkomur eða beitt baráttutæki?
Mntmæla-, friðar- og kröfu-
göngur eru alþekkt fyrirbæri hér
sem i öðrum löndum. t slfkum
göngum lætur fólk i ljós skoðanir
sinar á ýmsu þvi i þjóðfélaginu
scm það er ekki ánægt með. Einn
viðmælandi minn sagði að mót-
mælagöngur væru aðalsmerki
lýðræðisrikja. Þær sýndu áþreif-
anlega það svigrum sem þegn-
arnir hefðu til að tja skoðanir sin-
ar.
AIH um það, — drlega er hér
farin a.m.k. ein Keflavikurganga
svo og 1. mai-gangan.
Oft þyrpast menn hundruðum
saman i kulda og nepju og
þramma i göngur, vopnaðir slag-
orðum og kröfuspjöldum. öll
könnumst við við slagorðin
„island úr Nato og herinn burt”,
,,Kjarnorkusprengjur, nei takk!”
og ,,Næg og góð dagvistarheimili
fvrir öll börn" „Konur eru lika
menn !”, , „lafnrétti til ndms! ” En
tilhvers? Litill gutti sem var með
pabba sinum i Keflavikurgöng-
unni siðustu sneri sér við á miðri
leið og leit I átt til Miðnesheiðar
og spuröi: ,,Pabbi, eru þeir þá
farnir ndna?" Svo er ekki, og enn
er verið að búa til helsprengjur.
Enn eru ekki til næg og góð dag-
vistarheimili fyrir ÖU börn. Að
ekki sé talað um jafnréttið,— enn
skortir töluvert á að jafnrétti
milli kynjanna riki og á jafnrétti
til náms.
Það er erfitt að segja til um
hver beinu áhrifin af slikum
göngum eru. Töluvert hefur á-
unnist i flestum af þessum
baráttumálum og hafa slikar
mótmæla- og kröfugöngur vissu-
lega orðið til þess að umræða um
þau hefur skapast.Um þetta voru
allir viðmælendur minir sam-
mála, þegar ég spurði þá um
skoðanir þeirra á mótmæla-
göngum.
Ríkisstjórnir óttast þjóðfé-
lagsóróa
,Ión Ormur Halldórsson, stjórn-
mála fræðingur:
„Hér á Islar.di hafa mótmæla-
göngur kannski ekki nein bein
áhrif. Stjórnmálaflokkar og rikis-
stjórnir i öllum iöndum eiga það
þó sameiginlegt að óttast þjóðfé-
lagsóróa. Það vekur alltaf ugg yí-
irvalda þegar þegnarnir hópast Ut
á götu með hrópum og köllum. En
óbeinu áhrifin eru þau að mót-
‘mælagöngur vekja athygli á mál-
staðnum. Ég get nefnt dæmi eins
og umræðuna um kjarnorkuverin
á Norðurlöndum. Bein áhrif af
mótmælagöngu erlendis get ég
nefnt Víetnam-striðið. Þvi hefði
ekki verið hætt fyrr en mflriu
seinna ef ekki hefði verið fyrir
þær vi'ðtæku mótmælagöngur
sem fram fóru i Bandarikjunum
og vlðar.Fleiridæmiget ég nefnt
eins og lætin út af Súes-skurðin-
um ’56,enþar neyddust Bretar til
þess að bakka Ut.
Kröfugöngur hafa lika mikil
áhrif á fólk sem tekur þátt i þeim,
þvimeð þeim finnst fólki það hafa
einhver áhrif. Aftur á móti hlýtur
það að vera frústrerandi fyrir
göngugarpa að sjá engan árangur
af eilifum mótmælagöngum sin-
um. Kröfugöngur geta lika verið
neikvæðar þegar vel skipulögðum
minnihlutahópum tekst að láta
svo lita út i kröfugöngu að þeir
hafi eitthvert fjöldaf ylgi á bak við
sig. Þar um get ég nefnt dæmi um
kröfugöngur fasista á Spáni, -
j>ær eru allltaf lang fjölmennast-
aren svo fá þærekki nema 1% at-
kvæða i kosningum.
Það vantar sönginn
Einar Oigeirsson, fyrrv. alþingis-
maður: er gamall göngugarpur
og hefur farið I margvislegar
kröfugöngur hér á landi sem
annars staðar:
„Mótmælagöngur vekja eftir-
tekt á málstaðnum, það vekur
alltaf athygli þegar menn nenna
að leggja á'sig að labba 50 km., i
Keflavikurgöngunni. Friðar-
gangan frá Kaupmannahöfn tii
Parisar vekur t.d. alveg griðar-
iega mikia athygli. Og hungur-
göngurnar á kreppuárunum, —
þetta hafði allt sitt að segja”.
— Finnst þér þetta ekki úrelt
form?
„Nei, og það er ákaflega erfitt
að finna eitthvað annað form,
Sjónvarp og útvarp móta skoð-
anirfclks.svoog aðrir fjölmiðlar,
en fólkið hefur engan aðgang að
þeim. Fjölmiðlar komast hins-
vegar ekki hjá þvi að gefa kröfu-
göngum pláss og umfjöllun.
Eins er með fyrsta mai-göng-
una. NU er hún orðin að tradisjón
en áður fyrr var hún geysiöflugt
tæki verkalýðsins. Þetta eru allt
orðnar svo venjulegar göngur. 1
gamla daga var sungið og þann
sið mætti gjarnan taka upp aftur.
Einu sinni komu konur með risa-
stórt kvenlikneski með sér til að
vekja athygli á stöðu konunnar.
Þessa hluti ætti að endurvekja.”
— Hefur þú talið hversu oft þú
hefur farið i mótmælagöngur?
„Nei, það hef ég ekki. Ég byrj-
aði I Berlin 1922. Það voru allt
öðruvisi kröfugöngur en farnar
eru hér. Þar komu verkamenn
þrammandi 5 röðum úr austri og
vestri og lögreglan reyndi að
hindra gönguna. Oft urðu slags-
mál og læti og hermennskubrag-
ur var á öllu. Hér á landi fer
kannski heil fjölskylda i kröfu-
göngu með friði og spekt. En eins
og ég segi, — það vantar sönginn.
Að hluta til pislarvotta-
ganga
Jón Hanncsson, menntaskóla-
kennari; hefur aldrei látið sig
vanta i’tíeflavikurgönguna:
„Ber kröfuganga einhvern
árangur?
„Það er nú erfitt að svara þvi,
það erákaflega flókiðmálog ekk-
ert eitt svar til við þeirri spurn-
ingu. Ahrifin tengjast tiðarand-
anum hverju sinni. Og eins nátt-
úrulega út á hvað mótmælin
ganga. Keflavikurgangan hefur
oft verið talin til litils, — að vera
að þramma þetta um óbyggt
land. En þar er kjörið tækifæri
fyrir fólk sem er sama sinnis að
koma saman, og fyrir þá sem
taka þátter þetta að hluta til pisl-
arvottaganga. Stundum hefur
ekki veitt af þvi að vera með
kröftugri mótmæli. En her-
stöðvaandstæðingar leggja
áherslu á að hafa friðsama kröfu-
göngu þvi þau berjast jú fyrir
friði. Ég er ekkert bjartsýnn á að
þetta hafi mikil áhrif á andstæð-
ingana. Kröfugöngur geta verið
tvieggjað vopn i höndum vald-
hafa eins og t.d. i Iran. Þar eru
skipulagðar mótmæiagöngur af
hendi yfirvalda. Hins vegar, þeg-
ar menn eru komnir saman i hóp
er alltaf hætta á múgsefjun og
það geta -valdhafar misst út úr
höndunum á sér. Mótmæli sem
við höfum verið vitni að hér á
landi, t.d. 1. mai, eru tæki til þess
að styrkja samheldnina. Kannski
ekki siður fundahöldin en göng-
urnar, þvi á fundunum kemur
margt fram sem fætur og hendur
geta ekki komið á framfæri.”
íslendingar litlir mót-
mælamenn
Ari Trausti Guðmundsson, kenn-
ari; herstöftvaandstæðingur sem
tekur ekki þátt i göngum her-
stöftvaandstæftinga:
„Kröfugöngur eru miklu frekar
viljayfirlýsingarhelduren að þær
breyti einhverju. Með þeim er
verið að vekja athygli á mál-
staðnum og gefa fólki tækifæri til
að lýsa skoðunum sinum. Og þar
með að koma af stað umræðum
um rnálið. Mótmælagöngur geta
skipt máli ef þjóðfélagslegar að-
stæður eru þannig. Það er nú
sjaldgæft fyrirbrigði hér á landi,
íslendingar eru litlir kröfugöngu-
og mótmælamenn. Þó held ég að
liti maður aftur i söguna eins og
t.d. á Gúttóslaginn þá hafði hann
einhver áhrif."
— Þú ert þá ekki á móti kröfu-
göngum?
„Nei, alls ekki, ég vildi sjá
meira af þessu. En ég vildi þó
frekar sjá fleiri göngur og funda-
höld um mál þar sem ekki væru
allir sammála. Það vill oft verða
einhvers konar haleiújasamkoma
þegar allir fundarmenn eru
sammála. Eins myndu slik skoð-
anaskipti fjörga og auka alla um-
ræðu.
Mér finnst að herstöðvaand-
stæðingar noti einum of oft kröfu-
gönguformið og það held ég að
flestum finnist lika, þó engin sé á
móti þvi i sjálfu sér.”
Heldur fólkinu við efnið
Aslaug Thorlacius, mikil baráttu-
kona og herstöftvaandstæftingur:
„Jú, ég hef gengið i þeim öllum
að undanskildri Hvalfjarðar-
göngunni, en þá var ég lasin.
Þessar göngur eru aðallega til
þess farnar að halda fólkinu
sjálfu við efnið. Herstöðvaand-
slæðingar eru með þessu að
leggja sitt af mörkum, þó trúað
gæti ég að þetta róti litið við öðr-
um. En þetta er að minnsta kosti
hvatning fyrir fólkið sjálft. Þess-
ar göngur hafa ekkert breyst frá
þvi að fyrsta gangan var farin,
það er helst að fólk hafi sljóvgast
gagnvart veru hersins hér. Hann
er búinn að vera héma i svo lang-
an tima og virðist ekki vera á för-
um og það er eins og fólk sé búið
að sætta sig við þetta og liti á veru
hersins sem eitthvað óbreytan-
legt.”
Þær vekja umræður um
'málið
Erling Olafsson, formaftur mift-
nefndar hcrstöftvaandstæftinga:
„Kröfugöngur hafa sýnt sig
að vera sterkt tæki til þess að
vekja athygli á málefninu, einsog
t.d. Keflavikurgangan, jafnvel
þótt þær valdi ekki þáttaskilum.
Þær vekja umræðu um málið og
það er nauðsynlegt til þess að það
gleymist ekki.
„Nú, að einhverju leyti geta
slikar mótmælagöngur haft áhrif
ef þær ber upp á ákveðnum
.ima. Þá hef ég t.d. i huga göng-
una ’76 — þá var seinasta þorska-
striðið og ein fjölmennasta Kefla-
vikurgangan farin. Hún kom af
stað mikilli umræðu um þessi
mál. Þetta er lika spurningin um
fólkið sjálft. I gegnum kröfugöng-
ur er fólki gefið tækifæri til þess
að koma sfnum skoðunum á
framfæri og það eykur samstöð-
una.
Það er oft erfitt fyrir almennan
félaga i t.d. stjórnmálaflokki að
láta i ljós sina sannfæringu og
skoðanir i gegnum hann — þvi
flokksapparöt eru oft ærið flókin.
Alþýðubandalagið hefur staðið
sig best af öllum stjórnmála-
Jokkum hvað þetta varðar. En
auðvitað væri ástandið öðruvisi ef
Alþbl. væriekki i stjórn. Þá væru
sterkari likur á að Alþýðubanda-
lagið léti meira að sér kveða
gagnvart herstöðinni, en það ger-
r nú.”