Helgarpósturinn - 21.08.1981, Blaðsíða 4

4
Föstudagur 21. ágúst 1981
Helgarpósturinn skoðar gestrisni og rausn ríkis, almenningssamtaka og einkafyrirtækja
Gestrisni getur kostað skilding-
inn, en almennt er það álit
manna, að góður gestgjafi fái
framlag sitt margfalt greitt með
velvild og ánægju gestanna.
Hvort'slik sé raunin hvað varðar
risnukostnað hins opinbera er
erfittum að dæma, en ljóst er að
islenska rfkiðlegguráhersluá, að
gera vel við þá erlendu aðila, sem
koma hingað til lands i opinber-
um erindagjörðum. Matar- og
kokkteilboð, ferðalög um landið
jafnvel laxveiðitúrar, eru þær
hefðbundnu móttökur sem er-
lendir sendimenn fá hér hjá opin-
herra honum til kvöldverðar i
ráðherrabústaðnum, en ef nýr
sendiherra kemur, þá er það mitt
hlutverk að bjóða honum til há-
degisverðar.” ,
Að sögn ráðuneytisstjórans er
risnukostnaður fyrst og fremst
fólginn i matarboðum, svo og
móttökum af ýmsu tagi, t.a.m.
kokkteilboðum. Það kæmi þó lika
fyrir, að erlendum aðilum væri
boðið öl ferðalaga, eins og á
Þingvelli eða að Gullfossi og
Geysi. ,,Nú, það þekkist lika að
háttsettum embættismönnum er
boðið til laxveiða, eins og
berum stofnunum.
Mjög er það misjafnt eftir rikis-
stofnunum hvað risnukostnaður
er hár gjaldaliður á rekstrar-
reikningum. A siöasta þingi svar:
aði fjármálaráðherra fyrirspurn
Jóhönnu Sigurðardóttur alþingis-
manns, varðandi risnukostnað
nokkurra rikisstofnana og ráöu-
neyta og þar kom fram, að ýmsar
stofnanir hafa enga risnu á með-
an aðrar eyða tugmilljónum
króna.
En hvaö er risna? Samkvæmt
orðabók Blöndals þýðir risna,
gestrisni eða rausn. Hins vegar
geta menn verið gestrisnir á
margan hátt, kurteisi kostar til
dæmisekkipeninga.en matarboð
gera það á hinn bóginn. Ljóst er
að risnureikningar eru ekki til-
komnir vegna auösýndrar
kurteisi gestgjafa, heldur vegna
peningaútláta, sem þeir hafa
orðið fyrir vegna gesta sinna.
For\sta utanríkisráðu-
neytis
Utanrikisráðuneytið fer með
örugga forystu hvað risnukostnað
varðar, þegar íslensku ráðuneyt-
in eru skoðuð í þessu samhengi. A
siðasta ári var kostnaður vegna
gestgjafahlutverksins. 37.5
gmilljónir hjá utanrikisráöuneyt-
inu á meðan félagsmálaráðuneyt-
ið eyddi aðeins rúmum 4 gmiil-
jónum á sama tima. Það er þó
langtfrá þvi'nokkuð óeðlilegt við
það, að utanrikisráðuneytið sé
þarna á toppnum, þvi fslendingar
leggja á þaö áherslu umfram
annað,aö gera vel við þá útlendu
gesti sem landið sækja heim.
„Eisnukostnaður utanrikis-
ráðuneytisins er að minu mati
innan eðlilegra marka,” sagöi
Höröur Helgason ráðuneytisstjóri
I utanrikisráðuneytinu. ,,Það get-
ur enginn starfsmaður ráðuneyt-
isins leyft sér að leggja út i slikan
kostnað, nema með minu leyfi
eða ráðherra. Það er þvi fullt eft-
irlitmeð þvi, að þessi kostnaðar-
liður fari ekki úr böndunum.”
Hörður sagði, að utanri'kisráðu-
neytið tæki á móti fjölda erlendra
sendimanna á ári hverju og það
væri talin sjálfsögð kurteisi, að
taka vel á móti slikum mönnum.
„Það eru t.a.m. ákveðnar diplo-
matiskar reglur i gangi i þessu
sambandi. Ef t.d. erlendur sendi-
herra erað kveöja, þá býður ráð-
Kekkonen Finnlandsforseta.
Þessi kostnaður fer á risnu utan-
ríkisráðuneytisins.
..Almennt passasamir”
Almennt talað tel ég að við sé-
um passasamir i þessum efnum,
þótt það megi viðurkennast að við
séum örliúðhöföinglegri við mót-
töku t.d. skandinaviskra sendi-
manna en norrænu þjóöirnar eru,
þegar við sækjum þær heim.
Þetta kemur til af því, að margir
þessara manna koma ef til vill
aðeins einu sinni á lifsleiðinni til
fslands, enda landiö tæpast i al-
faraleiö og þess vegna þykir rétt
að gera þeim dvölina minnis-
stæða til dæmis með þvi að gera
þeim kleyft að skoða sögustaði.
Af þessum sökum m.a. erum við
ivið gestrisnari, en gerist t.d. á
hinum Noröurlöndunum, auk
þesssem viðerum tslendingar og
viljum vera höfðingjar heim aö
sækja. Þetta er þó allt innan hóf-
samra marka og ekkert peninga-
sukk f spilinu”, sagði Hörður
Helgason ráðuneytisstjóri i utan-
rikisráðuneytinu.
Höskuldur Jónsson ráðuneytis-
stjóri í fjármálaráðuneytinu tók i
sama streng og starfsbróðir hans.
Hann sagði hins vegar að það
væri alltaf álitamál hve vel ætti
aö gera við þá gesti, sem hingað
kæmu.,,Þetta er dálitiö vandmeð-
fariö,” sagöi hann. ,,Hins vegar
eru reglur talsvert aframmaðar i
þessum efnum og risna er að
langmestu leytibundin viö komur
útlendinga. Það tiðkast t.d. ekki,
að utanbæjarmenn i opinberri
þjónustu, sem eiga erindi hingað
til borgarinnar fái einhvern sér-
stakan viðurgjörning, en þegar
við ráöuneytismenn förum út á
land, þá gera landsbyggðarmenn
oftvel viðokkur, bjóða ikaffieða
jafnvel mat.”
Höskuldur tók þó fram, að ekki
mætti lita svo á að risnan væri al-
farið bundin við heimsóknir út-
lendinga, þvi ráðuneytin og rikis-
stofnanir stæöu einnig fyrir mót-
tökum ýmis konar, fyrir innlenda
aðila. „Risnukostnaður er inni á
fjárlögum, en er aðeins li'tið brot
af niðurstöðutölum þeirra. Þetta
eru ekki upphæðir sem skipta
sköpum, það er staöreynd. Ég tek
það skýrt fram, að aldrei hef ég
orðið þess var, að þessi þáttur
væri i' óreiðu hjá rikinu. Það má
að visu endalaust deila um það,
hvar eigi að draga mörkin, en ég
held að ástandi þessara mála séá
viðunandi stigi eins og nú er,”
sagði Höskuldur Jónsson.
Risnulaus Hagstofa
Eins og fyrr greinir, er það
mjög misjafnt eftir ráðuneytum
og strfnunum hvað risnuliðurinn
er rúmfrekur. 011 ráðuneytin eru
með einhvern risnukostnað, en
þær rikisstofnanir fyrirfinnast,
þar sem risna er engin. Má þar
nefna stofnanir eins og Hagstofu
tslands, Vegagerð rikisins, Blóð-
bankann, Rannsóknarstofu Há-
skólans og fleiri.
Meðal bankanna er Landsbank-
inn efstur á blaði, með heilar 73
gmilljónir, á meðan Seðlabankinn
er i 30 gmilljónum og Útvegs-
bankinn i 11 gmilljónum.
Það hlýtur að vekja talsverða
athygli, að Landsbankinn skuli
þurfa tvöfalda risnu á við sjálft
utanrikisráðuneytið og er það
mál manna, að bankinn sé sú
stofnun,semhvaðstórtækuster á
þessu sviðinu. Það mun t.a.m.
ekki tiltökumál, að bjóða gestum
bankans til laxveiða og meðfylgj-
andi, auk þess sem bankaráð
Landsbankans fer á ári hverju til
veiða íeina bestu laxveiðiá lands-
ins.
Póst og si'mamálastjóm eyddi
11 gmilljónum i risnu á siðasta
ári, Rafmagnsveitur rikisins, 17
gmilljónum, Landsvirkjun 18
gmilljónum, Háskólinn 7
gmilljönum, hljóðvarpið 4,6
gmilljónum og sjonvarpið rúmum
5 gmilljónum, svo nokkrar stofn-
anir séu nefndar.
En hvernig skyldi að þessum
málum vera staðið hjá erkifjend-
unum, Vinnuveitendasambandi
tslands og svo aftur Alþýöusam-
bandi Islands? Þorsteinn Pálsson
framkvæmdastjóri VSl sagði aö
risnukostnaður Vinnuveitenda-
sambandsins hefði verið 455
þúsund gkrónur á siðasta ári og
væri það 0.22% af niðurstöðutöl-
um reikninga. „Af þessu má sjá,
að þetta er langt frá þvi að vera
hár útgjaldaliður,” sagði hann,
„enda er haldið fast um þessa
hluti hér og ekki bruðlað.
Fullkomnir reikningar verða að
fylgja og það er aðeins við sérstök
tilefni, sem lagt er út í kostnað á
þessu sviði. En eins og niður-
stöðutölur segja til um, þá er
þetta afar litill þáttur og kostn-
aður hverfandi,” sagði Þorsteinn
Pálsson.
Asmundur Stefánsson
formaður ASl kvaðst ekki geta,
fullyrt neitt um risnukostnað hjá
Alþýðusambandinu. „Okkar
reikningar eru mjög sundurlið-
aðir, þannig að þessi kostnaður
gæú veriö á nokkrum aðskildum
liðum.Hitter annaðmál, að þessi
kostnaður er alveg einstaklega
lágur, þaö get ég fúllyrt”, sagði
Asmundur.
Hann bætti þvi við, að á
stundum gæti verið erfittum það
að dæma hvað væri risna og hvað
ekki. „Það hefur t.d. komið fyrir,
þegar starfsfólk er að vinna hér
um helgar, að þvi er boðið i mat,
eða upp á brauð. Má lita á það
sem risnu? Helsti kostnaðurinn
liggur hins vegar f móttöku
erlendra gesta, sem hingað koma
til funda eða i öðrum erinda-
gjörðum. Einnig get ég sagt þér
frá þvi að miðstjómin hefur boðið
sjálfri sér út að borða einu sinni á
ári. Ég sem formaður ASl hef
formlegt vald til að leggja út i
risnukostnað, en hins vegar hefur
það verið þannig, að ef um meiri-
háttar kostnað er að ræða, þá er
ákvörðunin á hendi miöstjórnar
Alþýðusambandsins.”
vSjálfsagður
utgjaldaliður”
Þessimálhorfa öðruvisi við hjá
fyrirtækjum i einkarekstri og
fíiætterað fullyrða að risnuliður-
inn Irekstrarreikningi fyrirtækja
er oftast gildari, en gerist og
gengur meðal rikisstofnana. Það
kemur m.a. tilaf þvi, að risnan er
frádráttarbær frá skatti.
„Jú, risnukostnaður er allmik-
illhjá minu fyrirtæki,” sagði Rolf
Johansen, eigandi samnefndrar
heildsölu.” Mér finnst það hins
vegar sjálfsagöur útgjaldaliður
hjá fyrirtæki á borð við mitt. Það
er sjálfsögð kurteisi aö gera vel
við viðskiptamenn, sýna þeim
þakklæti og bjóöa þeim út að
borða. Það koma útlendingar til
mín i tugavfs á ári hverju og mér
þvkir það ofur eðlilegt að láta þá
finna þakklætis- og kurteisis-
vott.”
Rolf sagöi þó, að hann fylgdist
vel með þvi, að þessi kostnaður
færi ekki úr hömlu fram og
starfsmönnum fyrirtækisins væri
veitt aðhald i þessum efnum.
„Það tiðkaöist meira að segja hér
á árum áöur, að láta gesti kvitta
undir reikninga, þannig að það
væri ljóst i reikningum fyr-
irtækisins, að viðkomandi kostn-
aður væri vegna þessara gesta.
Þetta er nú aflagöur siður, enda
ekki um misnotkun að ræða á
þessu sviði hjá mínu fyrirtæki.
Almennt talað lit ég á risnukostn-
aðinn sem eðlilegan hlut i
rekstrarkotnaði fyrirtækisins.
Sjálfsagður kurteisisvottur i
viðskiptum og getur komið á
persónulegra sambandi
viðskiptavina. Þetta er þvi
talsvert hár útgjaldaliður hjá
minu fyrirtæki, þótt ekki hafi ég
þær tölur handbærar. Þetta er þó
kostnaður sem skilar sér, það er
ég fullviss um,” sagði Rolf Jo-
hansen.
En hvað er innifalið i risnunni?
Er það aðeins matur og vin, eða
liggur þar meira á bakvið?
Stundum heyrist sagt, að óvæntir
útgjaldaliðir, jafnvel mútur, séu
faldar i' risnukostnaði, en þeir
aðilar sem talað var við, visuðu
slikum hugrenningum frá sem
hreinni firru. En risnan er
frádráttarbær frá skatti og Sverr-
ir Sigurjónsson hjá skatt-
rannsóknarstjóra var um það
spuröur, hver skilgreining
embættisins væri á risnukostnaði.
„Þetta hefur verið dálitill ásteit-
ingarsteinn,” sgði hann, „þótt
þetta sé ekki stórt vandamál hér
á stofnuninni. Það er rétt, að
dálitið erfitt er að ramma af,
hvað skulitelja til risnukostnaðar
og hvað ekki, en i rekstrarreikn-
ingi fyrirtækja fylgir yfirleitt
skilgreining á risnukostnaðinum.
Ég get hins vegar ekki svarað þvi
beint, hvað falli innan við ramma
risnunnar, slikt getur veriö
álitamál, en skattrannsóknar-
stjóri hefur með þvi eftirlit, að
risnukostnaður sé ekki ofhlaðinn i
skattaframtölum, þvi hér er
gengið út frá þvi, að út i risnu-
kostnað sé lagt til að afla fyr-
irtækinu tekna. Það er aðal-
viðmiðunin.”
Viðkvæmog
vandmeðfarin hjá
skattstjóra
Ragnar ólafsson hjá atvinnu-
rekstrardeild skattstjórans i
Reykjavilc, sagöi risnumálin dá-
litið viðkvæm og vandmeðfarin.
„Risnan er frádráttarbær, svo
fremi sem ljóst er, að hún sé
liður íeðlilegum rekstrarkostnaði
fyrirtækja. Þaö er ekki óalgengt
að gerðar séu athugasemdir við
risnuliðinn og óskað frekari skýr-
inga. En menn eru, jú, misjafn-
lega gestrisnir og erfitt að draga
þarna fastar markalinur”.
Nokkrir bentu á, að það væri
óeðlilegtað fyrirtæki sem efnir til
hófs og setur það á risnu fái það
dregið frá skatti, á meðan heimili
úti i bæ, sem býður til fermingar-
veislu geti ekki gert slikt hið
sama. Þá er stundum á það
minnst, að algengt sé að fyrir-
tækjaeigendur setji einkaneysl-
una á risnukostnað fyrirtækja,
vegna skattafrádráttar. Ekkert
skal þó fullyrt i þeim efnum.
En er risnan vandamál hjá rik-
inu. Er hún misnotuð og er sukk
og spilling henni samfara? Hall-
dórV. Sigurðsson hjá Rikisendur-
skoðun var þessu ekki sammála.
„Þetta erekkert vandræðabarn i
kerfinu, þvi fer fjarri. Risnu-
kostnaði eiga að fylgja nákvæmir
reikningar og stundum fylgir
meira að segja tilefni útgjald-
anna. Við höfum stundum sent
fyrirspurnir til rikisstofnana
varðandi risnuna og fengið viö-
unandi svör, en almennt talað
er þessi útgjaldaliður skýrt af-
markaður og {»r ekkert óhreint i
pokahorninu”.
Risna Rikisendurskoðunar
sjálfrar var á siðasta ári 463 þús-
und gkrónur.Ekkier annað vitaö,
en þeir reikningar séu að fullu
endurskoðaðir og samþykktir.
Rísum vid undir
risnunni?