Helgarpósturinn - 02.10.1981, Qupperneq 14

Il___________________________________________________________Föstudagur 2. oktöber 1981 halljarpn<zh irinn
vioiai: liiiðliiupr Bcrgmundsson
Þao þurla allir a$ i|a sig
á cinn e$a annan hðll”
Þrðlnn Berieisson lelhslJOrl I lleiprpðsisvlðiail
Þá er biðinni loksins lokiö. Stærsta
verkefni Sjónvarpsins til þessa, myndin
um Snorra Sturluson, hefur nú komið
fyrir augu almennings, og sýndist sitt
hverjum eins og gengur.
Þrátt fyrir það, að hann væri háif slapp-
ur (hafði liklega ekki þolað spennuna á
landsleiknum við Tékka), féllst Þráinn
Bertelsson leikstjóri á að gefa okkur te-
sopa og leysa frá skjóðunni (að sjálfsögðu
eftir hiua hefðbundnu hdsgagnaflutn-
inga). Hann var fyrst spuröur hvernig
honuin liði, verandi Maðurinn á milli
tanilaniia á fóikinu.
„Mér lfður vel, þegar verkið er komið á
skjáinn. Þú segir, aðég sé milli tannanna
á fólki, en ég vildi að verkið væri meira á
milli tannanna á fólki, og ég sjálfur
kannski heldur minna. En ég er ósköp
feginn, að það skuli vera bUið að sýna
myndina, því að þá er verkinu lokið.”
— Feginn? Af hverju?
„Tilgangurinn með að gera mynd er sá,
aö hUn komi fyrir almennings sjónir. NU
er hún kominfyrir almennings sjónir, og
þeim tilgangi náð, og það fylgir þvi
ákveðinn léttir, að þeim hluta ferilsins
skuli vera lokið.”
— Er þá alltaf einhver ákveðinn kviði
til staðar, áður en verkið er tekiö til
sýningar?
„Nei, ég held að það sé ekki kviði,
heldur það að verkinuerekki lokið fyrr en
það er sýnt, og þá getur maður losað
hugann frá þvi. Það er ósköp notalegt að
vera búinn að koma frá sér verki, sem
hefur fylgt manni dag og nótt i meira en
tvö ár, og geta þá kannski snúið sér
óskiptur að öðrum verkum, sem maður er
að igrunda.”
— Þannig að maður losnar ekki við
i verkið fyrr en bUið er að sýna það, jafnvel
þótt framleiðsluferlinu sé löngu lokið?
„Maður losnar ekki við það endanlega.
Um leið og verkið er komið fyrir almenn-
ings sjónir, er það orðið óafturkallanlegt
og óumbreytanlegt. Fram að þeim tima
getur maður verið með ýmsar hugmyndir
um að breyta einhverju, en nú er þetta
komið, og verkinu þvi lokið að þvi leyti.”
— NU virðast viðbrögð hins „almenna
borgara” vera mun jákvæðari en þeirra,
sem fjalla um þessi mál i fjölmiölum.
Hvað finnst þér um þaö? (Þess skal getið,
að viðtalið var tekiö áður en siðari hluti
myndarinnar var fluttur).
„Ég veit það ekki. Ég hef séö einhverja
umfjöllun I nokkrum fjölmiðlum. Ég hef
séð afskaplega jákvæöar undirtektir i
Dagblaöinu og Mogganum. I VIsi hef ég
séð jákvæðar undirtektir frá almenningi,
og i þessu sama Visisblaði skammargrein
frá Svarthöfða. Skammargrein frá Svart-
höfða taka ýmsir sem æðsta heiöurs-
merki.sem manni getur hlotnast. Ég veit
*• þviekkihvortþaðer rétt, aðalmenningur-
taki þessu betur en kritikerar, en látum
það vera. Ég gæti best trúað, að flestir
. vilduað allir féllu I stafiyfir öllum verkum
þeirra, bæði almenningur og kritikerar.
En ef ég ætti að velja á milli fólksins I
landinu og nokkurra gagnrýnenda, þá
. held ég, að ég þurfi varla að svara þvi
hvora ég vildi heldur hafa með mér.
Ég er glaður yfir þeim undirtektum
sem myndín hefur fengið, og ekki get ég
látið mérsárna við þá gagnrýnendur, sem
hafa verið óánægðir. Þeir hafa margt til
sins máls. Ég vona bara að þeir ein-
angrist ekki frá fólkinui landinu og takist
aö varðveita þá góögirni sem einkennir
skrif þeirra og verkar göfgandi á listina.
ilrðs eða shammir
— Nú hefur þú sjálfur verið gagnrýn-
andi. Tekur þú sjálfur sem kvikmynda-
gerðarmaður, mark á þeirri gagnrýni,
sem þú færð?
„Hvað meinarðu meö að taka mark
á?...”
— Viðgetum þá oröað þaðþannig: tek-
urðu hana nærri þér, snertir hún þig,'
hvort sem hún er góð eða slæm?
„Ég held þvi miður, að gagnrýni hafi
yfirleitt ekki önnur áhrif á þann, sem
gagnrýndur ar, heldur en annað hvort að
gleðja hann eða hryggja, þvi' að sú gagn-
rýni, sem gæti kennt manni eitthvað, er
afar sjalfgæf. Éghef fylgst með gagnrýni
á min eigin verk og annarra, og mér
finnst ekki mikiö hafa verið um stuðning
eða leiðbeiningar, heldur miklu frekar
hrós eða skammir. Það er allt i lagi að
láta hrósa sér, en það er sjálfsagt að taka
lika á mótiskömmum. Og isambandi við
hvort maður tekur þetta nærri sér eða
ekki, þá held ég nú, að ég gleðjist meira
yfir jákvæðum viðbrögðum, heldur en
það, að ég láti skammirnar á mig fá,
vegna þess, að ef maður er m jög hörund-
sár, þá held ég, að það sé óráðlegt að vera
yfirleitt að leggja verk sin i dóm ann-
arra.”
— Ef við snúum okkur að öðru og förum
svolítið aftur i timann, þá er sagt i pistli i
siðasta Helgarpósti, að þú hafir átt flott-
asta reiðhjólið i þinu hverfi, þegar þú
varst yngri. Er þetta lýsandi fyrir þina
æsku?
„Ég hef nú ekki lesið þennan pistil, en
þegar ég hugsa mig um, þá átti ég ein-
hvern tima ágætis reiðhjól. Ég skil ekki
alveg hvað á spýtunni hangir, ertu að
spyrja mig hvort ég sé af auðugu fólki?,.”
— Já, hvort þú hafir haft það betra en
margir jafnaldra þinna og leikfélaga, eða
hvort það hafi bara verið tilviljun, að þú
áttir finna reiðhjól en hinir.
„Ég er ekki klár á þvi, hvort þetta er,
skökk endurminning hjá þeim manni,
sem skrifaði þetta, en ég er alinn upp hjá
einstæðum föður, löngu áður en búið var
að finna upp orðatiltækið „einstæðir for-
eldrar” og allt það, á timum þegar það
var miklu sjaldgæfara en það er i dag.
Þannig að mitt rikidæmi hefur aldrei
verið neitt sérstakt, nema hvað ég fékk
mjög ástrikt uppeldi hjá föður minum.
Það varlitið.kannskiof litið, af munaðar-
vörum. Mér fannst soðin ýsa full oft á
borðum.”
— Hefur þetta sett einhver varanleg
mörk á þinn persónuleika?
„Já, ég held, að uppeldið hafi sett
varanleg mörk á minn persónuleika, eins
og uppeldi setur varanleg mörk á
persónuleika allra. Ég veit ekki i hverju
þetta uppeldi lýsir sér helst i mi'num
persónuleika núna. Enég held aö ég geti
sagt sem svo, aö ég hef aldrei fengið neitt
upp I hendurnar beinlinis vegna riki: -
dæmis eða ættartengsla. Ég hef orðið að
hafa sjálfur fyrir hlutunum, og kann þvi
ekkert illa.”
— Þegar þú hugsaðir tilframtiöarinnar
áþessum árum, hvað ætlaðirðu að verða?
Rikur, af þvi þú varst ekki rikur?
„Ég hef náttúrlega alltaf hugsað um að
verða rikur og hef plön i hundaðavis um
hvernig hægt er að verða rikur á fyrir-
hafnarlitinn hátt. Hins vegar hef ég aldrei
nennt að setja þau plön á hreyfingu, svo
mér hefur ekki ennþá lukkast að verða
rikur. Þegar ég var pinulitill og átti heima
útí isveit.ætláði ég að sjálfsögðu að verða
bóndi.Svo fluttiég úr sveitinni i bæinn, og
siðan man ég ekki eftir þvi, að ég hafi
hugsað mér aö verða annað en kvik-
myndastjóri.
Ég streittist við það, og strax eftir að ég
var laus úr skóla, ætlaði ég að drifa í þvi,
en það gekk nú ekki nógu vel. Ég fékk að
visu bréf frá skóla um að ég væri velkom-
inn þangað, en það fylgdi bréfinu, að
skólagjöldin væru það há, að ég varö að
salta alla drauma um að láta þetta verða
að veruleika i' þann tima.”
— Hvað heldurðu að þú hafir verið
gamall, þegar þú tókst þessa ákvörðun?
„Svona ellefu, tólf ára.”
— Og hvers vegna kvikmyndastjóri?
„Það var eitthvað við kvikmyndir, sem
heillaði mig, en það er ákaflega erfitt að
ætla sér að setja fingurinn á hvað það er
nákvæmlega. Núna gæti ég kannski
svarað þessu miklu „gáfulegar” en ég
hefði getað þá, en ég hugsa að það svar
væri ekkert nær sannleikanum, svo ég
held ég láti duga að segja, að mér hafi
alltaf þótt eitthvað ómótstæðilegt og heill-
andi við kvikmyndir.”
Hómanlfhin:
pönh eöa Rimöauó
— Nú virðist þú falla inn i ákveðinn
mytiskan ramma um kvikmyndaleik-
stjóra, sem margir segjast hafa tekið
mjög snemma þá ákvörðun að gerast
kvikmyndaleikstjórar, kannski eftir að
hafa séð einhverja mynd, þegar þeir voru
sjö ára. Samkvæmt goðsögninni eiga
menn að vera talandi skáld og sifullir á
menntaskólaárunum, og mig langar þvi
til að spyrja aö þvihvort þú fallirlika inn I
þann ramma?
„Já. Ég veit ekkihvort þetta tiðkast enn
þann dag i dag, en þegar ég var i mennta-
skóla, var ákveðinn hópur verðandi lista-
manna og glataðra snillinga i skólanum.
Og maður gerði það að hluta af manns
veruleika að reyna alltaf að vera fullur,
þegar maður gat, eða að minnsta kosti að
látast vera það, og tala ekki um annað en
listir og þess háttar. Þannig gekk þetta
hjá okkur.
Þessi unglingsár eru afskaplega
rómantiskur timi, hvort sem rómantlkin
er kölluð pönk, eða hvort maður hefur
Rimbaud að fyrirmynd.”
— En þessi rómantik? Upplifa menn
hana i augnablikinu, eða kemur hún ekki
með endurminningunni? ,
„Ég veit það ekki. Það mætti nú segja
mér, að maður hafi verið vel meðvitaður
um, að maður lifði i dálitið óraunveru-
legum hugmyndaheimi, og rómantiskum.
Mér finnst i sjálfu sér ekkert skrýtið, að
maður skyldi vera dálitið rómantiskur á
þessum árum, þvi það er einmitt á þeim
tima, þegar maöur er leiddur aö þvl
gnægtaborði, sem er sú list, sem hefur
verið sköpuð i heimi hér gegnum tiðina.
Maður sest að þessu gnægtaboröi og étur
kannski yfir sig af réttum, sem maður er
alls endis óvanur að neyta, svo að það er
ekki nema von að þetta reyni dálitið á
þessi andlegu meltingarfæri. Og ekki þar
fyrir, að svona unglingsár eru ekki bara
rómantiskur timi, sem maður sér i endur-
minningunni, heldur er þetta voöalega
erfiður timi iika. Ef ég væri skyldaður til
aö endurupplifa einhvem hluta ævinnar,
held ég að ég vildi sist af öllu verða ung-
lingur aftur, þvi að unglingar eru fólk,
sem á ósköp bágt.”
— En er það kannski samt sá timi, sem
i endurminningunni er skemmtilegastur?
„Mönnunum er gefin sú náöargáfa i
sambandi við endurminningar, að muna
þaö, sem getur glatt þá, en heldur fyrnist
yfir þaö, sem er erfitt, leiðinlgt, eða sorg-
legt. Það er kannski vegna þess, að ung-
lingsárin eru mikill umbrotatimi og af
þvi, aðhiðleiðinlega gleymist fyrr en það
skemmtilega, sem margir lita þau i gegn-
um dálitið rósrauð gleraugu.”
indanlehnlngin
sem sannar regluna
— Varst þú sjálfur talandi skáld i
menntaskóla?
„Nei, ég hef þvi miður aldrei verið tal-
andi skáld. Ég hef lengi fengist við að
skrifa og mestan hluta hef ég skrifað
prósa, sem mér sjálfum finnst skemmti-
legra en mjög bundið form.”
Gekkstu þá kannski með rithöfund i
maganum frá unga aldri?
„Nei, það held ég ekki. Það var ósköp
sjálfgefið fyrir mig að fara að skrifa,.
þegar kvikmyndir voru dálitið fjarlægur
draumur, þvf að eitthvert jáningarform
þurfti ég að hafa. Nú er ég þvi miður
alveg laglaus, og hef það meira að segja
uppáskrifað frá helsta tónlistarkennara
landsins, sem segir, að ég sé undantekn-
ingin, sem sanni þá reglu, að enginn sé
laglaus með öllu. Ekki get ég málað eða
teiknað, svo að með útilokunaraðferðinni
held ég, að ég hafi dottið niður á að skrifa.
Og kannski hef ég átt betra með það en
einhverjir aðrir vegna uppeldis, þvi að
þegar ég var yngri umgekkst ég miklu
meira af fullorðnu fólki en bömum. Ég er
lika aðtalsverðu leytiuppalinni sveit, svo
ég hef kannski haft heldur betri máltil-
finningu en gengur og gerist.”
— Þú segir, að þú hafir orðið að hafa
eitthvert tjáningarform. Hvers vegna?
Hafðirðu svona mikið að segja?
„Ég veit það ekki. Ég veit ekki af
hverju menn þurfa að tjá sig. Það held ég
að sé spurning, sem seint verður svarað.
Af hverju heldur þú, að menn verði að
tjá sig?...”
— Eg veit ekki. Ég spyr..
„Enþú máttekkispyrja fólk spurninga,
sem þú getur ekki svarað. Það lærði ég
þegar ég var kennari. Ég held satt að
segja, að það þurfi allir að tjá sig, og það
tjái sig allir á einn eða annan hátt, hvort
heldur þeir gera það með þvi að byggja
upp stórfyrirtæki, eöa með þvi að stunda
einhverja vinnu, sem öðrum finnst
kannski ekki mikið til koma, en stunda
hana af kostgæfni og i kyrrþey. Ég held,
að það tjái sig allir, en mest áberandi
tjáningin er fólgin i vinnu við einhvers
konar listir eða listiðnað.
Ég held lika, að tjáning sé ekki spurs-
mál um að hafa mikið að segja, i þeirri
merkingu, að maður sé að segja fólki til
vegar, að beina þvi inn á réttar brautir.
EMci nema þá i predikunarbókmenntum,
sem er litill þáttur af bókmenntunum, og
sem betur fer i andaslitrunum núna.
Heldur sé tjáning miklu frekar merki um,
að maður vill reyna að haf a samband við
fólk. Mér finnst ég hafa þörf fyrir sam-
neytivið annað fólk, þótt ég finni ekki hjá
mí neina sérstaka þörf fyrir að segja þvi
til helvitis.”
— Ef við notum orðið tjáskipti i þessu
sambandi, fara þau þá ekki fram bara i
eina átt, þ.e. að þú skrifar bók, hún er
gefin út, einhver maöur kaupir hana og
les, en það er ekkert samband á milli
ykkar sem manneskja...
„Þú meinar, að eina svarið, sem ég iæ
séu greinar frá Ólafi Jónssyni og Arna
Bergmann?..”
— Til dæmis...
„Jú,jú, en sjáðu til. Kannski skrifaði ég
þessa bók vegna reynslu minnar af sam-
skiptum við annað fólk og þessum sam-
skiptum reyni ég þá að koma frá mér i
bókarformi. Bókin er ekki byrjunin á tjá-
skiptunum, heldur kannski bara einn
hlekkur i mjög langri keðju. Ég lit ekki á
það sem hlutverk listamanna að koma
fram eins og einhverjir útvaldir snill-