Helgarpósturinn - 23.10.1981, Side 13

13
Föstudagur 23. október 1981
HVAR SLÆR
KLUKKAN?
Forvitnast um merkustu
útiklukkur borgarinnar
Ólafur Tryggvason trekkir upp Dómkirkjuklukkuna.
Klukkur á turnum og torgum
setja svip sinn á Reykjavík, eins
og svo margar aðrar borgir.
Klukkur þær, sem borgarbúar
geta litið á, á hlaupum sinum um
göturnar, eru einar fimm, Dóm-
kirkjuklukkan, „Persil” klukkan
á Lækjartorgi, klukkan á þaki Ct-
vegsbankans, klukkan i Hall-
grimskirkju og Sjóm annaskóla-
klukkan.
Elst þessara klukkna, og sjálf-
sagt sú merkilegasta, er Dóm-
kirkjuklukkan. Hún er þýskrar
ættar.eins ogákaflega margar af
hinum gömhi turnklukkum eru.
Frá sömu verksmiðju er einnig
klukkan i Siglufjarðarkirkju, en
sú leikur stef eftir Bjarna Þor-
steinsson i hverju hádegi.
Elst þessara klukkna, og sjálf-
sagt sú merkilegasta, er Dóm-
kirkjuklukkan. Hún er þýskrar
ættar, eins og ákaflega m argar af
hinum gömhi turnklukkum eru.
Frá sömu verksmiöju er einnig
klukkan i Siglufjarðarkirkju, en
sú leikur stef eftir Bjarna Þor-
steinsson i hverju hádegi.
Dómkirkjuklukkan var gefin
hingað af einum Thomsen
bræðra, Dietlev Thomsen, og var
hún settupp i kringum 1902. Er
hún þvi elsta klukkan i Reykja-
vik. Verkið i henni er svokallað
ankerverk, eða hakagangur, og
að sögn Olafs Tryggvasonar Ur-
smiðs, sem hefur meira eða
minna verið viðloðandi eftirlit
með henni siðan 1928, er það al-
veg ódrepandi, og hefur aldrei
neitt komið fyrir það, nema hvað
það hefur slitnað strengur, sem
sérum slagiði'bjölhi utan á kirkj-
unni.
Klukkan er af gömlu gerðinni,
þ.e., að hún er trekkt upp með
handafli, og verður að hifa þrjú
meters löng lóð Ur grásteini frá
gólfi upp i turn. Til þess að hifa
hvert lóð alla leið, þarf 35A0
snUninga með stórri sveif, og er
það töluvert átak, en i verkinu er
enginn mekanismi til að létta
snúninginn.
Þriðjudagur er klukkudagurinn
i Dómkirkjunni. Þá klifrar Ölafur
upp i turn, trekkir og litur eftir
þvi, að allt sé i lagi. Þriðjudagar
vegna þess, að Ólafi telst það til,
að næstum sé útilokað að hitta á
fridag á þeim vikudegi.
En er Dómkirkjuklukkan ná-
kvæm? Þvi svarar ölafur:
„Hún getur gengið mjög ná-
kvæmlega, og yfirvikuna skeikar
hún aðeins broti úr minútu.”
Hann sagöi þó, að það væri
breytilegt, eftir þvi hvort um
sumar eða vetur væri að ræða,
þar sem pendúlstöngin er Ur tré.
Athugulir menn hafa kannski
tekið eftir þvi, að visar klukkunn-
ar sýna ekki allir nákvæmlega
sömu minútuna, en það er vegna
útdeilingarinnar frá verkinu i
andlitinf jögur.En þegarklukkan
slær tvö er hún tvö, þó visarnir
séu kannski ekki alveg á sama
máli. Hér er það slagið, sem er
rétt.
Astæðan fyrirþvi, að Ólafur fór
að sjá um klukkuna var sU, að
hann lærði hjá Magnúsi Benja-
minssyni, sem hjálpaði við að
koma henni upp og sá um hana.
,,Ég byrjaði að trekkja hana
upp, þegar ég byrjaði að læra i
nóvember 1928, en þaö var siður,
að lærlingar sæju um þetta. Svo
kom að þvi, að ég hafði lærlinga
og tóku þeir þá við. En eftir að ég
hætti að hafa lærlinga tók ég við
og er enn að”, sagði Ólafur.
önnur fræg og gömul klukka,
sem setthefur mikinn svip á bæ-
inn ergamla Persil klukkan, eins
og hún er alltaf kölluð. Nafn sitt
hefur hún hlotið af þvi, að fram
eftir öllu var hún auglýsing fyrir
þvottaefnið Persil.
Það var þann 6. nóvember 1929,
að veganefnd lagði til, að Magn-
úsi Kjaran kaupmanni væri veitt
leyfi til að setja klukkuna upp.
Daginn eftir samþykkti bæjar-
stjórn að veita leyfið með þeim
skilyrðum, að leyfishafi væri
skyldugur til aðfjarlægja hana á
sinn kostnað, hvenær sem bæjar-
stjórn óskaði þess með þriggja
mánaða fyrirvara .Það var Persil
firmaö, sem sendi klukkuna hing-
að sem auglýsingu fyrir fram-
leiðslu sfna, og munu þær hafa
verið settar upp á fleiri stöðum i
heiminum.
Þar kom að þvi, að bæjarráð
samþykkti að segja upp leyfinu
fyrir klukkunni, og gerðist það
hinn 21. janúar 1933. Einhverra
hluta vegna var klukkan þó ekki
tekin niður og var um áratuga
skeið auglýsing fyrir Persil og
Henco. Eigandi hennar, Magnús
Kjaran, lagði mikla áherslu á að
klukkan væri i lagi og kostaði
hann allt viðhald hennar.
Arið 1978 er borginni boðin
þessi klukka til frjálsrar og ótak-
markaðrar ráöstöfunar án
greiðslu, og var það samþykkt
hinn 11. október það ár. t april
1980 var svo samþykktur samn-
ingur milli Borgarsjóðs og Ki-
wanisklúbbsins Kötlu, þar sem
klúbburinn skuldbindur sig til að
sjá um allt viðhald á klukkunni
gegn því að fá að selja auglýsing-
ar á hliðar hennar.
Klukka þessi er tengd móður-
úri, sem i' er þýskt pendúlverk,
sem Sigurður Tómasson úrsmiö-
ur breytti og setti i það rafmagns-
gangráð, og er úrið sjálftrekkj-
andi. Mótorarnir i sjálfri klukk-
unni á torginu hafa hins vegar
ekkert meö úrið sjálft að gera.
Persilklukkan hefur gengiö
mis jafnlega vel í gegnum árin, en
nú er svo komið, að ekkert hefur
verið hreyft við henni i tvo mán-
uði. Hins vegar stendur það tii
bóta, þvi það mun ætlunin að
setja upp nýja klukku i vetur.
Geta klukkulausir menn, sem
eiga leið um Lækjartorg þvi von-
andi bráðum komist að þvi hvað
timanum liður, án þess að þurfa
að strekkja um of á hálsliðunum.
Hinar klukkurnar eru ölhi nýrri
af nálinni, og eins og Persilklukk-
an, tengdar móðurúri, sem sér
um, að þær gangi rétt.
Dómkirkjuklukkan hefur tifaö i tæp áttatiu ár við Austurvöllinn.