Helgarpósturinn - 23.10.1981, Qupperneq 22

22
Lína og Pína
1 Lundúnasinfóníunni, nr. 104
frá 1795, birtast margar ágæt-
ustu hBöar Haydns, sem var
miklu uppátækjasamari og
djarfari miftaö viö sinn tíma en
menn oftast ætla. Hinsvegar var
ert væri sjálfsagöara. Þó er þvi
ekki aö neita, aö tónninn hjá
henni veröur stundum einsog
hálfgruggugur, þegar hdn þarf
aö spila veikt.
Þetta kom enn skýrar i heyrn
heldur dauft i sveitinni yfir
þessu ágæta verki, og Jean-Pi-
erre Jacquillat virtist hafa litla
uppburði í þá átt aö koma henni
til.
Pina Carmirelli lauk svo
hljómleikunum meö fiölukon-
serti Brahms, og þá færðist
heldur betur fjör i hljómsveit-
ina. Þaö er mikill fitonskraftur i
þessari á að giska hálfsjötugu
konu, og hún lék þennan iðil-
fagra erfiöa konsert einsog ekk-
á laugardaginn var hjá Tónlist-
arfélaginu, þegar þau Arni
Kristjánsson léku fiölusónötur
Beethovensnr. 5, 7ogl0, og var
einna mest áberandi i þeirri
fyrstu, Vorsónötunni. En þegar
á þarf aö taka, fer hún á kost-
um. Arni, sem er að verða hálf-
sjötugur, lætur heldur engan
bilbug á sér finna, og þaö var
harla ánægjulegt aö sjá og
heyra þetta aldraöa listapar
saman eina feröina enn.
Karólina Eiriksdóttir — Sonans
var fremur hlýlegt og yfirvegað
af nútimatónsmiö aö vera, segir
Arni Björnsson m.a. um flutn-
ing verksins á tónleikum
Sinfóniuhljómsveitarinnar.
Tónleikar Sinfóníunnar
fimmtudaginn 15. október hóf-
ust á slundurnýju verki, Sonans,
eftir Karólinu Eiríksdóttur.
Föstudagur 23. október 1981
Það er einsog fyrri daginn, að
fæstoröhafa minnsta ábyrgö og
ekki sist, þegar um fyrstu heyrn
er að ræöa. Þó virtist þetta
stykki vera þeirrar náttúru, aö
vel myndi mega venjast þvi
með timanum. Þaö var fremur
hlýlegt og yfirvegaö af núti'ma-
tónsmiö aö vera og laust við þá
krampakenndu örvæntingu,
sem ósjaldan einkennir þær. Þá
liggur við, að hagtýningarnir
minni stundum á kvikmynda-
fólkið í Hollývúdd, þegar hún
var upp á sitt versta, sem ærðist
við aö reyna að finna upp á ein-
hverri hugmynd, bara ein-
hverju, einhverju, sem væri
eitthvað ööru visi og gæti hugs-
anlega vakiö athygli.
Mikið má maður oft skamm-
ast si'n fyrir ungæðislegt yfir-
læti, þegar öxlum var yppt við
gamla Jósep Haydn: hann væri
nú heldur þunnur miðaö viö
Mozart, Beethoven og ýmsa
hina. En i rauninni var hann
ennþá meiri brautryöjandi en
þeirá sviöi hinnar klasslsku sin-
fóníu, kvartetta o.fl. Að þvi leyti
fer vel á þvi aö stilla honum upp
viö hlið nútimatónskálda.
helgarpústurinn
Glauber
Rocha
er látinn
Brasiliski kvikmyndahöfundur-
inn Glauber Rocha er nú allur.
Hann lést i Rio de Janeiro þann
22. ágúst siöastliöinn, 43 ára aö
aldri, og meö honum merkasti
fulltrúi hinnar nýju kvikmynda-
geröar Brasiliu.
Glauber Rocha stundaöi um
tima laganám, jafnframt þvi,
sem hann lét til sin taka sem
ljóðskáld, bókmennta- og kvik-
myndagagnrýnandi o.fl.
Fyrstu kvikmynd sina gerði
hann árið 1958, en nýjasta mynd
hanserfrá 1980. Þekktust mynda
hanser liklega Antonio-das-Mort-
es, en fyrir hana fékk hann
verðlaun i Cannes, árið 1969. Aðr-
ar þekktar myndir hans eru
Svartur guö, hvítur djöfuil og
Ljóniö meö sjö höfuö.
Hvernig fá ska/ fullnægingu
Þjóðleikhúsiö sýnir Dans á rós-
um eftir Steinunni Jóhannes-
dóúuir (Iöunn 1981)
Leikstjóri: Lárus Ýmir Óskars-
son
Tónlist: Manuela Wiesler
Leikmynd og búningar: Þórunn
Sigriður Þorgrlmsdóttir.
Fyrir nokkrum árum geröi
Ingmar Bergman sjónvarps-
mynd um konu sem er sálfræö-
ingur aö mennt og atvinnu. Kon-
an sú var vist bæði kynköld og
komplekséruð og notaði bless-
aöa sjúklingana i yfirfærslu-
skyni, eins og ég held það heiti á
sálfræðingamáli, — þ.e.a.s. sál-
greindi aöra til þess að umflýja
eigin skort á tilfinningum. 1
myndinni er þvi lýst hvernig
hún upplifir bernsku sina á ný
með öskrum og óhljóðum, eins
og nú er i tisku og á vist að
lækna öll okkar sálarmein.
Dans á rósum eftir Steinunni
Jóhannesdóttur minnti mig
töluvert á þessa mynd Berg-
mans. Aðalpersónan 1 leikritinu,
Asta, starfar sem sálfræöingur
á Kleppi. Hún er komin noröur á
Akureyri til pabba og mömmu
til aö júbilera. Þar hittir hún
Völu dóttur sfna, sem hefur alist
upp hjá afa sinum og ömmu, og
kemst aö raun um aö hún nær
engu sambandi viö hana. Hún
hittir einnig Val, gamlan
draumaprins sem er nú læknir á
staönum, fær hann til viö sig, en
kemst aö raun um aö þaö er þá
ekkert stórkostlegt eftir alit
saman. Á eftir henni aö sunnan
kemur Arnaldur geösjúkur eit-
urlyfjaneytandi sem hefur veriö
i meöferö hjá henni og segist
elska hana. Hún vill i fyrstu ekki
sjá hann þegar hann ryöst inn á
foreldraheimiliö, en leiknum
lýkur þó á þvi að hún miskunnar
sig yfir hann og leyfir honum að
hafa einhvers konar mök viö
sig.
Þaö hefur oft verið gagnrýnt
— og einkum af hálfu kvenna —
aö karlkyns höfundar lýsi kon-
um sem kynferðisverum, sjái
ekki annað en samskipti þeirra
við hitt kynið þegar þeir þykjast
vera aö lýsa þeim sem einstak-
lingum. Ég fæ ekki betur séð en
Steinunn Jóhannesdóttir ætli aö
skipa sér i flokk slíkra höfunda
með þessari frumraun sinni.
Henni hefur áður tekist aö koma
róti á hugi manna með skelegg-
um Þjóðviljaskrifum sinum og
ég efa ekki aö þetta innlegg i
kynjaumræöuna — þvi trúlega
ber einkum að skoða verkiö
þannig — muni hafa svipuð
áhrif. Þaö ber þess glögg merki
að áhugi höfundar á mannleg-
um vandamálum, ekki sist þeim
sem lúta aö samskiptum kynj-
anna, er sist i rénun. Og þaö
þarf ekki lítinn kjark til aö gera
þeim efnum, sem þetta leikrit
snýst um, svo Itarleg skil. Ýmis
atriöi þess, einkum i fyrri hlut-
anum, gefa einnig visbendingu
um gott vald á dramatisku
formi.
A texta Steinunnar er litill
byrjendabragur; hann er leik-
hæfur og spennandi og kryddað-
ur ágætum húmor, það er helst
að hann veröi nokkuð
flatneskjulegur á köflum. Undir
einstöku atriöum, þar sem and-
stæöurnar skerpast, gripur
maöur andann nánast á lofti.
Slikum áhrifum nær enginn
nema sá sem hefur ósvikna til-
finningu fyrir dramanu og virö-
ir kröfur þess um óhlutdrægni
gagnvart persónunum. Dans á
rósum vekur þvi vonir um að
komiö sé fram leikskáld sem
eigi eftir að búa til lifandi
dramatik um veruleika okkar
allra — karla vonandi ekki siöur
en kvenna — þegar þaö vex upp
úr einföldum sálfræðilegum
lausnum.
Steinunn Jóhanesdóttir lét að
þvi liggja I viðtali skömmu fyrir
frumsýninguna að öll leikrit
væru I rauninni vandamálaleik-
rit. Ég er hjartanlega sammála
henni. ödipus konungur segir
t.d. frá manni sem lánið viröist
leika viö en á þó viö eitt vanda-
mál aö striða: það aö hafa myrt
fööur sinn og samrekkt móöur
sinni. Dramað er form átak-
anna og átök verða ekki nema
þar sem einhver öfl risa önd-
verð hvort gegn ööru. í dram-
anu eru þessi átök afhjúpuð eöa
leidd til lykta, allt eftir þvi sem
efnin leyfa. Nú mætti i fljótu
bragöi halda að Steinunni skorti
ekki vandamál tii aö hrinda af
stað dramatiskum átökum. En
það er eins og hún gæti sln ekki
á þvi aö leikrit má ekki bara
veröa einhver vandamálasúpa
sem hvorki áhorfendur né
persónur verksins komast tii
botns i. Flest góö leikverk sem
eru á annað borð byggö upp I
kringum óleyst deiluefni láta
sérnægja eina meginspurningu,
einhverjar aöalaöstæður sem
sameina aö lokum allt sem fram
fer. Ég á bágt meö aö greina
slikan efniskjarna i Dansi á rós-
um og þaö sem ég þykist sjá
vekur sannast sagna miklar
efasemdir hjá mér. Það veröur
þó aö segjast verkinu til lofs aö
þar er reynt af fullri einurö aö
horfast i augu viö mjög erfiö
mál, ekki sist tviskinnung kon-
unnar gagnvart sjálfri sér og
karlkyninu.
Saga Jónsdóttir leikur Astu og
getur litiö gert úr hlutverkinu.
Hún kemur afar vel fyrir og
viröist hafa öll efni til aö veröa
dramatisk leikkona, en um
frammistööu hennar er aö ööru
leyti ekki mikiö að segja. 1 sum-
um „aðaluppgjörum” leiksins,
svo sem I siöasta atriöi þeirra
Vals — gamla draumaprinsins
— og fööurins er átakanlegt
tómahljóö i leik hennar. Það
leyfi ég mér hiklaust aö skrifa á
reikning höfundar, þvi Asta er
meö afbrigðum veikburða og
óljós persónusköpun frá hennar
hendi. Helsta takmark þessarar
konu noröur á Akureyri viröist
vera að komast I bólið með Val
lækni og þegar það er búið og
gert er engu llkara en allur
vindur sé úr henni, Ef hún á að
lenda þarna i meiri háttar sál-
arkreppu — eins og dularfull orö
um sjálfsmorðsáætlun gætu
bent til — er þaö frábærlega vel
falið fyrir áhorfendum. Við sjá-
um hana aðeins reika um eins
og viljalaust slytti og eigum þvi
afskaplega erfitt með aö finna
til samúöar meö henni. Maður
er þvi eiginlega fegnastur þegar
hún sýnir af sér mannsbragö og
lætur úrhrakiö taka sig i leiks-
lok.
öll „forholl” Ástu og karl-
kynsins eru að sjálfsögðu i
megnasta ólestri. Að sögn henn-
ar sjálfrar byrjaði þetta allt
meö fylleriinu á pabba sem
ruglaði öllum hugmyndum litlu
stúlkunnar um hvernig sannur
karlmaður ætti aö vera. 1 upp-
gjörinu mikla viö sjúkrabeö föö-
urins spyr hún hann, hvort hún
eigi fremur „aö bera fyrir hon-
um (þ.e. hinum sanna karl-
manni) takmarkalausa virð-
ingu eöa draga hann upp úr
skitnum”. Nú er auövitaö til i
dæminu að þetta séu aöeins til-
raunir hinnar sálfræðimenntuðu
konu til aö skella allri skuldinni
á aöra. Ég sé þó ekkert i verkinu
sem geti bent til þess aö svo sé,
en á hinn bóginn virðist þessi
sálfræðilega útlistun koma full-
komlega heim og saman viö
samskipti Astu viö hitt kyniö.
Valur ætti þá aö vera sú Imynd
karlmannlegs fullkomleika sem
hún getur aldrei náö upp til og
pillusjúklingurinn Arnaldur
skuggi fööursins sem hún man i
skitnum. Það er þvi ekki nema
rökrétt aö hún skuli finna hina
langþráöu kynferöislegu full-
nægingu hjá honum einum — en
þaö undirstrikar leikstjórn Lár-
usar Ýmis Óskarssonar I leiks-
lok vendilega, þar sem hann
lætur Ástu stifna af sælu meö
vesalinginn i skauti sér. Ég er
ansi hræddur um að það sé
handbókasálfræði af þessari
sortinni sem kemst langt með
að eyðileggja leikrit Steinunnar.
Góð leikrit eru nefnilega ekki
samin til að sanna akademlsk-
ar kenningar um mannlegt sál-
arlif heldur til að láta andstæð
sjónarmið og tilfinningar takast
á af fullum krafti. Og það virðist
Steinunn geta gert kæri hún sig
um, eins og ágæt lýsing hennar
á sambúð foreldra Ástu er til
vitnis um. Þar er dregin upp
næmleg og á köflum býsna
mögnuð mynd af þessu linnu-
lausa heimilisnaggi sem geymir
á bak viö sig botnlaust hyldýpi
ástar og haturs. Þvi leiðara er
aö Steinunni skuli ekki veröa
meira úr samskiptum Ástu
sjálfrar við Val lækni og Völu
dóttur sina — en persónan Arn-
aldur er gjörsamlega vonlaus
enda búin til i þeim tilgangi
einum aö fá sálfræöi leikritsins
til aö ganga upp.
Þórunn Sigriður Þorgrims-
dóttir gerir leikmynd og endur-
tekur afrek sitt frá þvi i Iönó i
vor: hleöur utan um leik og sýn-
ingu utanverki sem þjónar eng-
um praktiskum tilgangi. A text-
anum veröur ekki séö aö höf-
undur hafi hugsað sér neina
leikmynd og þykir manni þaö
nokkuö mikið fyrirhyggjuleysi
af einum dramatiker. Annars er
allur stlll leiksins natúraliskur
og i slikri umgerb heföi þaö ugg-
laust sómt sér best. Bákn Þór-
unnar Sigriöar er til þess eins
fallið að stela athygli áhorfenda
frá leiknum, auk þess sem það
krefst tilfæringa sem tefja
óþægilega fyrir sýningunni. Ég
skal einnig játa aö ég botna ekk-
ert i þvi af hvaöa ástæöum loka-
atriðið er flutt út úr þessum
kassa eöa hvers vegna upphafs-
atriöiö er sett upp á þann hátt
sem þarna er gert. Sjálft leik-
rýmið er þar á ofan full borulegt
og setur leikstjóra og leikendum
þröngar skorður. Þaö eru mikil
mistök hjá Lárusi Ými Óskars-
syni aö óska eftir — eða fallast á
— slikt leiksvið, en aö ööru leyti
er leikstjórn hans nokkuð fag-
mannleg. Hann er greinilega
vaxandi leikstjóri og á vonandi
eftir að glima við stórbrotnari
viðfangsefni en þau sem hann
hefur fengist viö hingaö til.
Leikur er yfirliett jafn i þess-
ari sýningu. Enginn skarar sér-
staklega fram úr, nema Krist-
björg Kjeld i hlutverki móöur-
innar. Það er einkum leik
hennar að þakka hversu áhrifa-
miklar sennur foreldranna geta
oröiö. Sigrún Edda Björnsdóttir
gerir margt vel I hlutverki Völu,
en skapar auðvitaö ekki dýpri
persónu en höfundur. Allir aðrir
virðast ganga heilshugar að
verki, reyna að nýta efnin eins
og kostur er og tekst það undan-
tekningalaust allvel.
Manni virðist ekki liklegt að
Dans á rósum öölist mikla al-
mannahylli. Hvað sem frétta-
stofa útvarps segir voru undir-
tektir frumsýningargesta i
leikslok i daufara lagi. Samt ber
að fagna bæöi verki og sýningu.
Þeir sem hér eiga hlut að máli
hafa ekki hvatt sér hljóös áður
meö eftirminnilegri hætti og
vilji þeirra til að fjalla um raun-
hæf mannleg vandamál verður
ekki dreginn i efa. Þeir ættu að
hafa alla burði til aö kafa dýpra
ofan I þau, koðni þeir ekki niður
i þeirri gagnrýnislausu sjálfs-
tignun sem er svo sorglega al-
geng i fslensku leikhúsiifi.
JVJ
Saga og Steinunn í Dansi á rósum: Leikrit Steinunnar Jóhannesdóttur vekur vonir um aö komiö sé fram
leikskáld sem eigi eftir aö búa til lifandi dramatik um veruleika okkar allra — karla vonandi ekki siöur
en kvenna — þegar þaö vex upp úr einföldum sálfræöilegum lausnum, segir Jón Viöar m.a. I umsögn
sinni.