Helgarpósturinn - 05.02.1982, Blaðsíða 8

>—heigac_________________
pásturihnj
Blað um þjóömál.
listir og menningarmál.
Útgefandi: Vitaðsgjafi hf.
Framkvæmdastjóri: Ðjarni P.
AAagnússon.
Ritstjórar: Árni Þórarinsson,
Björn Vignir Sigurpálsson.
Blaðamenn: Guðjón Arn-
grímsson, Guðlaugur Berg
mundsson, Gunnar Gunnars-
son og Þorgrimur Gestsson.
Utlit: Kristinn G. Harðarson.
Ljósmyndir: Jim Smart
Auglýsingar: Inga Birna
Gunnarsdóttrr
Gjaldkeri: Halldóra Jónsdótt-
ir.
Drei f ingarst jóri: Sigurður
Steinarsson.
Ritstjórn og auglýsingar eru
að Siðumúla 11, Reykjavik.
Simi 81866. Afgreiðsla að
Hverfisgötu 8 - 10. Simar:
81866, 81741, og 14906.
Prentun: Blaðaprent hf.
Askrifatarverð
á mánuöi kr. 30.
Lausasöluverð kr. 10,-
Sveltandi
hugvit
..Nauðsyn á fjölbreyttara at-
vinnulifi”. Þetta hefur veriö eftir-
lætisslagorö stjórnmálamanna nú
um langa hriö.
En þessi orö hafa litlu breytt til
þessa. Enn sem fyrr byggist af-
koma okkar nær eingöngu á fisk-
veiðum, og enn er haldiö áfram
aö kaupa ný. stærri og fullkomn-
ari fiskiskip og reisa stærri og
fulikomnari frystihús. Þótt fiski-
stofnarnir seu meira og minna að
hrynja.og uggvænleg tfðindi ber-
ist af fiskmörkuöunum erlendis.
Fáar tilraunir og máttlausar
hafa verið gerðar til þess aö
..skjóta fleiri stoöum undir at-
vinnulífiö”. eins og þaö heitir á
máli stjiirnm álam annanna og
margar þeirra geröar af miklu
fyrirhyggjuleysi.
Eitt skýrasta dæmi þess er
liklega sauma- og prjónastofa-
faraldurinn sem hefur gengiö yf-
ir landið. Einhverjum snjöllum
manni datt i hug, að slikur rekst-
ur gæti verið hagkvæmur. Stofn-
kostnaöur ekki mikill og
sölumöguleikar góðir. En þegar
þeim fyrstu fór að ganga vel sáu
stöðugt fleiri sér leik á borði.
En fljótlega rak að þvi. aö
markaðurinn yfirfylltist og loka
varð þessum nýju fyrirtækjum.
hverju á eftir öðru. Eða þá rikið
koin til skjalanna til að ..bjarga
atvinnutækifærum”.
..Skussarnir eru verðlaunaðir.
en hinum duglegu refsað”. segir
forstöðu m aður Iðntæknistofn-
unar islands i samtali viö Helgar-
póstinn i dag.
Viö litum á þá möguleika sem
islenskir hugvitsmenn eiga á þvi
aö framkvæma hugmyndir sinar.
Þar kemur meöal annars fram,
aö ýmsir hugvitsmenn eru að
reyna að brjótast áfram við aö
framleiöa nýjar vélar og tæki og
endurbæta frapileiðsluaðferðir.
En þeir mæta litlum skilningi hjá
hinu opinbera. Þó eru til tveir
sjóðir. Iðnrekstrarsjóður og
Norræni iðnþróunarsjóðurinn.
sem meðal annars veita lán og
styrki til svonefndrar
vöruþróunar og taka meira að
segja á sig nokkra áhættu fari
tilraunir til nýsköpunar á versta
veg. En þarna er ekki um miklar
upphæðir að ræða, þessir sjóöir
höfðu rétt um 15 milljónir króna
til ráðstöfunar á siðastliðnu ári.
Einn þeirra hugvitsmanna sem
hefur staðiö fyrir framleiöslu
m argra nýrra tækja til fisk-
vinnslu á undanförnum þremur
árum segir við Helgarpöstinn. að
liann hafi varla efni á að starfa
hér á landi. Skussarnir borga
litla skatta. og gangi ii|a kemur
hið opinbera til skjalanna til að
„bjarga atvinnutækifærum”. Til
að verölauna þá duglegu hugvits-
menn sem reyna við nýjungar í
iðnaði þarf skattaivilnanir og
tollaafslátt af nauösynlegum vél-
um og tækjum. Aö ekki sé talað
um umtalsveröa fjárstyrki. Það
eru ekki opinber afskipti, þaö er
aö stuöla aö aukinni fjöibreytni i
atvinnulifi landsins. Ekki virtist
veita af því.
Fostudagur 5. febrúar 1982 holfj^rfin^ irinn
DANSKAR
SENDINGAR
Fátt þykir jafn gott til
að halda uppi landkynn-
ingu og góðum sam-
skiptum milli þjóða nú á
dögum en fólksendingar
og er þá jafnan reynt að
vanda sem best til send-
inganna. Til aö mynda las
ég i blaði nú á dögunum
að fáar sendingar heföu
frændur okkar á Norður-
löndum fengið betri
héðan en Vigdisi forseta
og fylgdi sögunni að nd
væru Bretar farnir að
hlakka einhver ósköp til.
Núer það svo aö æ
sér gjöf til gjalda og þótt-
ust Danir mega til að
magna á okkur sendingu
til endurgjalds. Kom
hingað á dögunum dönsk
skáldkona ásamt sam-
býlismanni sinum. (Þetta
orð, sambýlismaður
og/eða -kona er tiskuorð i
dag og tilkomið vegna
þess að ekki er lengur i
tisku að láta prest eða
fógeta leggja blessun
guðs og manna yfir
hjásofelsi fólks). Ekki
voru allir jafn tiltakan-
lega hrifnir yfir hingað-
komu skáldkonunnar og
töldu litinn jöfnuð meö
henni og okkar sendingu.
Var skáldkonunni helst
fundið til foráttu að ýmis-
legt i hennar skáldskap
væri af blautlegum toga
spunnið og margt
reyndar svo blautt að
spursmál væri hvort ekki
bæri að banna slikt á
islensku prenti. Engu að
siður kom nefndur skáld-
mæringur hingað, hitti
meira að segja forsetann
að máli ásamt fleira fyr-
irfólki og hvarf siðan úr
landi. Er hún þvi sem
næst úr sögunni ásamt
sambýlism anninum.
Skrifari Eyjapósts hélt
i einfeldni sinni á dögun-
um að ný sending hefði
verið mögnuð upp i
Danmörku okkur
íslendingum tilheiðurs.
Hann las nefnilega i
blöðum að hingaö væri
komin hefðarmey ein frá
Danmörku að visu með
afskaplega litiö dönsku
nafni, en titillinn var þó
alla vega heföarlegur. 1
tilkynningunni stóö nefni-
lega að hér væri á landi
stödd Lady Jane frá
Danmörku og vildi sýna
okkur dansmennt sina.
— Ekki er að spyrja
aö frændum vorum Dön-
um, varöskrifara hugsað
erhann las þetta. Ekki er
nóg með að þeir senda
okkur skáldmæring, held-
ur senda þeir i kjölfarið
hefðarkonu, liklega úr
konunglega ballettinum.
Þeir ætla aldeilis dcki aö
gera þaö endasleppt við
okkur.
Svo gerðist það ekki
löngu eftir að þetta var
lesið, að skrifari var
staddur suður með sjó,
nánar tiltekið suður i
Garði, þeirra erinda að
leika graðhestamúsik
fyrir ibúa staðarins eina
kvöldstund. Það gladdi
þvi ekki litið hans litla
hjarta þegar hann frétti
það á skotspónum að
hefðarmærin danska ætti
aö sýna list sina hið sama
kvöld á umræddri
skemmtun.
Upp úr klukkan tiu um
kvöldið tóku Suðurnesja-
menn að streyma i sam-
komuhús sitt og hlýddu á
hljóðfæraleik Vestmann-
eyinga framan af. Svo
undir lágnættið sást til
feröa listakonunnar er
hún gekk i salinn ásamt
föruneyti sinu. Ekki þótti
skrifara þaö fjölmennt
foruneyti og varla hæfa
svo tignum gesti. Auk
listakonunnar var aðeins
með i förinni islenskur
umboðsmaður hennar,
þreklegur náungi i storm-
jakka og gallabuxum og
allvel þekktur i
skemmtanaheiminum.
Hurfu þau tvö til búnings-
herbergja og birtist um-
boðsmaður að vörmu
spori meö segulbands-
spólu sem hann afhenti
skrifara með ósk um að
hún væri spiluð i hljóm-
flutningstækjum hljóm-
sveitarinnar, þegar þar
að kæmi. Vist voru þaö
skrifara nokkur vonbrigði
aö listakonan skyldi ætla
aö. dansa við undirleik
segulbands; hafði hann
átt von á að hún hefði m eð
sér litla kammersveit til
undirleiksins. Fór nú um-
boðsmaöur fram i salinn
með tilfæringar listakon-
unnar og var það teppis-
bútur litill og mann-
hæöarhár sivalur koddi.
Þótti áhorfendum sýnt að
brátt myndi draga til
tiðinda og tóku þeir nú að
draga sig nær sviöinu.
Baö umboðsmaöur þá að
setjast i hring á dans-
gólfið, sem þeir og gerðu
og minntu á þeirri stundu
helst á börn á jóla-
trésskemmtun sem biða
eftir jólasveinum. Meðan
umboðsmaður var önnum
kafinn við niðurröðun
gesta var allti einu kallað
til skrifara frá búnings-
herbergjum. Að sjálf-
sögöu varð skrifari fljótt
við kallinu enda ekki á
hverjum degi sem tigin-
borið listafólk vill taka
hann tali. Listakonan var
reyndar komin i dansfötin
sem aldeilis voru ekki
fyrirferðarmikil og sýndi
sig að þarna var á
ferðinni mikill álfa-
kroppur og dönskum
bailett mjög til sóma.
Hún snerisér að skrifara
og spurði engilbliðri
röddu: — Do you speak
English? — Heldur þótti
skrifara þetta undarlega
valin stund til að fara að
ræða um kunnáttu tslend-
inga i enskri tungu og
bókmenntum. Svaraði þó
að bragði: — Yes of
course — en bætti siðan
við: — Men skal vi ikke
hellera tale dansk? —
I ljós kom að lista-
konan fagra haföi ekkert
á móti þvi að mæla á
dönsku og fór samtalið
upp frá þvi fram á
þvi ágæta máli. En þaö
kom lika i' ljós aö hún
hafði yfirhöfuð engan sér-
stakan áhuga á menn-
ingarsamræðum, heldur
var hún m jög uggandi yf-
irað sýna list sina á dans-
gólfinu þétt umkringd
samkomugestum og vildi
hafa tal af förunaut sin-
um. Hann bar nú að rétt i
þeim orðum töluðum og
skipaði listakonunni fram
á gólf og skrifara að setja
segulbandið i gang og var
hvort tveggja gert. t ljós
kom að á segulbandinu
var hreint engin
balletttónlist og eins var
danstúlkun listakonunnar
mjög svo frábrugðin
þeirri ágætu danslist sem
iðkuð er i kounglega
danska ballettinum. Og
svo mjög sem skrifara
þótti hún fáklædd i bún-
ingsherbergjum, tók hún
nú enn til og fækkaði
fötum á meðan á dansi
stóð, þar til engin spjör
var lengur til aö tina
burtu. Þá sneri hún sér að
púðanum hinum mikla og
sivala sem áður er getið
og hóf dans við hann
ýmist i láréttum stelling-
um eða lóðréttum, þó
mar láréttum .Erhér var
komið sögu var skrifara
farið að skiljast aö hér
væri allt annað en tigin-
borin ballerina á ferðinni
en harkaði samt af sér
vonbrigðin og fylgdist
með leiknum áfram;
annað hefði verið hreinn
dónaskapur við langt að
kominn gest.
O'S jálfrátt f laug
skrifara það i hug eftir
þvi sem á leið dansinn að
sennilega væri dans-
mcerin nokkuð vel að sér f
ritum dönsku skáldkon-
unnar sem hér var að
framan getið og gott ef
hún ekki væri að túlka
verk hennar. Að mati
skrifara var sú túlkun
listilega framkvæmd
bæði af dansmeynni og
púðanum. Og allt stóð það
á endum; um leið og tón-
listin hljóðnaði af segul-
bandinu þá hvarf
dansmæriná brautásamt
teppi, púða og umboðs-
manni.
Að sjálfsögðu þökkuðu
Suðurnesjamenn lista-
fólkinu með langvinnu
lófaklappi, höfðu reyndar
setið stilltir og prúðir
meðan á sýningu stóð og
héldu siðan áfram að
skemmta sér fram eftir
nóttu við graðhestamúsik
frá Vestmannaeyjum
sem ekki á neitt skylt við
list af neinu tagi.
En svo gerðist það að
listakonan danska ákvað
að heimsækja
Vestmannaeyjar ásamt
púða og umboðsmanni og
sýna list sina þar á teppi
laugardagskvöld eitt. Nú
hefur það oft verið um
Vestmanneyinga sagt að
þeir séu framhleypnir úr
hóf i fram og kunni þvi illa
ef athyglin dregst frá
þeim og að öðrum. Var
það einhvern tima um þá
sagt að i brúðkaupi væri
Vestmanneyingur ekki
ánægður nema hann væri
brúðguminn og við
jarðarför vildi hann helst
vera líkið,svo mjög þráöu
þeir að vekja á sér eftir-
tekt.
Nema nú gerist það á
skemmtun i Vestmanna-
eyjum, þegar listakonan
hefurhafið dans sinn,að á
sviðsbrún ofanvert við
hana taka sér stöðu i ein-
faldri röð tiu ungir Eyja-
menn og vakti það athygli
að allir voru þeir frakka-
klæddir þótt ekki væri til-
takanlega kalt i húsinu.
Veltu menn þó almennt
ekki vöngum yfir þvi,
enda flestir með hugann
við danserinuna á gólfinu.
á gerist það um
leiö og hún hefur full-
komnað nekt sina að
varðmennirnir tiu svipta
frá sér frökkum sinum og
standa á sviðinu álika
klæðafáir og dansmærin.
Varð þetta til þess að at-
hyglin beindist mjög að
þeim,enda var það mál
manna (og þó einkum
kvenna) að þeir væru
sumir hverjir ekki siður
spengilega vaxnir en hinn
danski gestur þótt eilitið
væri það nú á annan hátt.
Er og skrifara nær að
halda að þeir timenn-
ingar hafi eitthvað
gluggað i rit hinnar
dönsku skáldkonu sem
hér hefur áður verið á
minnst. Ekki fer sögum
af hrifningu dansmeyjar,
umboðsmanns og púða
yfir þessari uppákomu en
aðrir munu hafa skemmt
sér hiö besta.
Lýkur svo hér
frásögnum af dönsku
listafólki.
ÚR ÚTLEGÐ
Atvik og aðstæður geta
hagað þvi svo að maður
geti ekki alltaf fylgst með
stórtiöindum einmitt þegar
þau gerast heldur verði að
einstakra leikara. Þannig
gladdi það hjarta mitt að
sjá leikara sem ég var orð-
inn hræddur um að væri að
frjósa fastur í ákveðnu
Birgir Sigurðsson— Heimir Pálsson — Hrafn Gunniaugsson — Jón Bald-
vin Hannibalsson — Jónas Jónasson — Magnea J. Matthiasdóttir — Sig-
urður A. Aðagnússon.
hafa biðlund nakkvara.
Þannig var um kvikmynd-
ina Útlagann að liðnir voru
nokkrir mánuðir frá frum-
sýningu hennar þangaö til
ég gat gefið mér tóm til að
sjá hana — og þá vel að
merkja ekki í einu af
Reykjavíkur biógrafteötr-
um heldur í fremur fátæk-
lega búnu sýningarhúsi ut-
an höfuðborgarinnar. Þar
með veitég að ég fór á mis
viö ýmislegt sem betra
hefði orðið við fullkomnari
skilyrði, en öngu að siður
fannst mér ég verða áhorf-
andi mikilla og þýðingar-
mikilla tiöinda.
Vist mætti setja á lang-
ar ræður um frammistööu
gervi losa sig gersamlega
undan þvi og „brillera”.
Eða ungan leikara sem ég
hafði rökstuddar vonir um
að gæti mikið sanna það.
— Ég nefni engin nöfn. Ég
verð þá ekki kallaöur
klámhundur og níðingur af
listamönnum fyrirbragðið.
— Og eins mætti fara
mörgum orðum um glæsi-
lega myndátöku Sigurðar
Sverris. Og þannig mætti
rekjaþátthvers um sig. En
það var ekki allt þetta sem
gladdi mig mest, heldur
hitt, að mér fannst íslend-
ingasögurnar vera að
leggja af stað heim úr
býsna langri útlegð. Þetta
er svolitið flókiö mál, og
þarfnast skýringa.
Ef litið er yfir sambúð
islensku þjóðarinnar og
sagnaarfs hennar verður
fljótt ljóst að hún leit þann
arf ekki sömu augum og
Indverjar hinar heilögu
kýr. íslendingasögurnar
voru að sönnu jafnan taldar
hin ágætasta skemmtan, en
öngu að siður var fyllilega
leyfilegt að hnika þar til
einu og öðru, jafnvel breyta
alvarlegumefnisatriðum —
bæta við eftir þvi sem
smekkur manna bauð, fella
úr, blanda saman, hér
mátti auðveldlega skjóta
inn sögubita úr annarri
sögu — þessi kafli færi bet-
urseinna o.s.frv. Þetta vita
þeir gerst sem fara fýldust-
um orðum um pappirs-
handrit siðari alda og virö-
ast imynda sér að þau séu
samanskrifuð filólógum til
angurs einvörðungu. Svo
var reyndar ekki. Hver öld
þurfti að eignast sina gerð
sagnanna. Stundum hafði
smekkur breyst litið,stund-
um mikiö og vitanlega voru
einir meiri smekkmenn og
hagari orösmiðir en aðrir.
Allar rannsóknir siðustu
ára benda til þess að svo
hafi þetta verið um aldir.
Það er ekki til nein aðferð
til að komast að „Frum-
Njálu” eða „Frum-Eglu”.
Við getum i besta falli
komiö okkur upp sæmilega
skýrri hugmynd um hvern-
ig þessar sögur voru sagö-
ar á þrettándu öld. En um
hina tólftu er best að hafa
fæst orð.
IVÍeð tuttugustu öldinni
varð hér á stökkbreyting.
Einstaklingshyggjan og
þjóðernishyggjan hófu til
vegs hugmyndina um
„snillinga fyrri alda” um
gullöldina þegar annar
hver maður virðist hafa
verið jafnoki Laxness eða
svo. Og þar með hófst
grimmileg leit að „frum-
texta” og „höfundi” hverr-
ar sögu — og íslendinga-
sögurnar lögðu af stað i út-
legð meðal fræðimanna.
Þetta er engum að kenna,
enda fráleitt gagn að því að
elta uppi sökudólga. Eng-
inn getur áfellst frábæra
vfeindamenn okkar fyrir
að þeir skyldu fæðast á
þessari öld. En okkur þýðir
ekki að berja höföinu við
steininn: Smám saman
urðu Islendingasögurnar
að heilögum kúm sem eng-
inn máttihrófla við.Jafnvel
nútimastafsetning gat
kostað málaferli.
En nú hefur Agúst Guð-
mundsson riðið á vaðið og
sýnt að enn er fær leiðin til
baka. Þaö er hægt með
listatökum og vandaðri
vinnu að vekja sögurnar til
nýs h'fs — bara ef við ein-
beitum okkur aö kjarna
málsins og losum okkur við
alla umgengnisfordóma við
sögurnar. Andi þeirra er
klassískur í besta skiln-
ingi: hanná erindi við allar
kynslóðir— og stundum er
mannskilningur þeirra til
marks um glæsilegri hugs-
un en nokkur verk tutt-
ugustu aldar geta boðið
okkur. Hins vegar mega
sögurnar ekki þar með
verða steindauður arfur,
eitthvað sem hampa má á
þjóðhátiðum og binda i
gullbrydd alskinn til að
sýna útlendingum. Þær
verða aðfáað lifa meðokk-
ur, breytast i búningi,
varðveitast í anda og
mannskilningi. Vitanlega
mun slikt lif krefjast ein-
hverra filölógiskra fórna,
en það verður að hafa það.
Leiðin hefur verið sýnd. Nú
er aö fara hana.
Hafðu sæll gert, Ágúst.
HP