Helgarpósturinn - 05.02.1982, Blaðsíða 20

Félagi Sa/ka í fullu fjöri
Leikfélag Reykjavíkur sýnir
Sölku Völku eftir Halldór Lax-
ness i leikgerð Stefáns Baldurs-
sonarog Þorsteins Gunnarsson-
ar. Leikstjóri: Stefán
Raidursson. Leikmynd og
biiningar: Þórunn S. Þorgrims-
dóttir. Lýsing: Daniel Williams-
son. Tónlist: Askell Másson.
Leikendur: Guörún S. Gisla-
dóttir, Margrét Helga Jóbanns-
dóttir, Þorsteinn Gunnarsson,
Jóbann Sigurðarson, Stéindór
Hjörleifsson, Soffia Jakobs-
dóttir, Valgerður Dan, Gisli
Rúnar Jónsson, Sigurður Karls-
son, Karl Guðmundsson, Sig-
riður Hagalin, Karl Agúst (Jlfs-
son, Jón Sigurbjörnsson, Jón
lljartarson, Jón Júliusson,
Hanna Maria Karlsdóttir, Anton
Helgi Jónsson og Hannes ólafs-
son.
Sagan af Sölku Völku kom út i
tveimur hlutum árin 1931 og
1932. Reyndar kom siöari hlut-
inn, Fuglinn i f jörunni, út á 30.
afmælisdegi skáldsins þannig
að þau eiga bæði merk afmæli i
ár þau Halldór og Salka. Verkið
i heild sinni hefur i siðari út-
gáfum jafnan verið kennt við
abalpersónuna So'ku Völku,
enda er þroskasaga hennar
aðalatriðið.Saga hennar er saga
öreigans sem er i þessu tilviki
tvigiidur, fátæklingur og kona.
En verkið ber jafnframt fram
sögu dæmigerðs islensks
sjávarpláss á 2. og 3. áratugin-
um þegar verkalýðurinn er að
vakna til meðvitundar og ri'sa
gegn kúguninni. Það er þvi vel
skiljanlegt að höfundurinn hafði
á timabili i hyggju að skira
verkið i heild sinni PLÁSSIÐ.
Fyrri hluti sögunnar um Sölku
Völku mun eiga aö gerast á ár-
unum 1910-1914 en siðari hlutinn
tiu til tólf árum seinna. Fyrri
hlutinn Þú vinviður hreini birtir
enga raunverulega stjómmála-
þróun. Þar er lýst lifskjörum
fólksins á óseyri og samúð höf-
undar liggur öll hjá hinu
peningalausa fólki. 1 siðari hlut-
anum er aftur á móti greinilegt
bergmál frá stjórnmálaátökum
samtimans, enda bar hann
undirfyri rsögnina : pólitisk
ástarsaga. Fiskiþorpið Óseyri
við Axlarfjö' ð lýtur föðurlegri
stjorn þorpseinvaldsins, Boge -
sen.og hin stjórnmálalega tog-
streita um sálimar sem skyndi-
lega upphefst er i nánum tengsl-
um við veruleikann þó höfundur
nýti sér skáldaleyfið vissulega.
Þegar þær mæðgur Sigurlina
og Salka stiga á land á Óseyri
eru þær eins umkomulausar og
alislausar og nokkur gat verið
og „skafbylurinn stóð beint i
andlitið á þeim eins og ævinlega
er um svona fólk”. Strax við
fyrstu sýn fær áhorfandinn á til-
finninguna hversu óiikar þær
mæðgur eru að allri gerð. Stdp-
an er kröftug og sjálfstæð en
móðirin lasburða, aum og ó-
sjálfstæð. Sigurlina er kúguð
vegna þess að hún viðurkennir
eitthvert fyrirbæri sem hún
kallar „kvenmannsins náttúru-
lega eðli ”, en stdlkan sér I gegn-
um þetta og segir: ,,Ég vil ekki
sjá að vera stdpa”. Dapurleg
örlög og dauði móðurinnar siðar
eiga eftir að staðfesta þessa
skoðun hennar. Efbr það ein-
kennist li'f Sölku afbaráttunni
milli eigin kvenvitundar og
þeirrar karllegu imyndar sem
hún reynir að samsama sig.
Salka reynirað afneita kynferði
sinu en henni tekst það vita-
skuld ekki. HUn vinnur ákveðna
sigra en þegar upp er staðið er
hUn einog peningalaus eins og i
upphafi. S(8ku hefur þo lærst að
þekkja sinn raunverulega óvin
og getur þessvegna gert sér
vonir um raunvemlegt sjálf-
stæði.
Það eru einkum tveir karl-
menn sem hafa mikil áhrif i lifi
Sölku Völku og þeir eru á sinn
hátt jafn miklar andstæöur og
þær mæðgurnar. Annarsvegar
er Steinþór, kUgari Sigurlinu og
böðull. Hinsvegar Arnaldur
æskuvinur Sölku og siðar elsk-
hugi. Steinþór er á vissan hátt
villimaður, siðlaus persónu-
gervingur hinnar óbliðu
náttúru. Hann svivirðir
Sölku barnunga og kem-
ur Ijótleikanum fyrir i sak-
leysi hennar svo að aldrei
gleymist. Afstaða höfundar til
Steinþórs er einkennilegatvibent
Hann er ekki fordæmdur ein-
hliöa, heldur vottar fyrir eins-
konar virðingu fyrir frumstæð-
um krafti hans og félagslegu á-
byrgðarleysi. Steinþór er jafnan
tengdur náttúruöflunum beint:
,,ég er sá sjór, sem brotnar á
þessari strönd, ég er sá vindur,
sem leikurum þessa tinda.ég er
sU f jara og það flóð, sem drottn-
ar i þessu flæðarmáli...” Salka
skilur aldrei til fulls þau áhrif
sem Steinþór hefur á hana,
e.t.v. eiga þau of margt sam-
eiginlegt til þess að hún geti
einangrað hann sem óvin sinn.
Amaldur er i raun jafn fin-
gerður og Steinþór er grófur.
Hann er m.k. fulltrúi siðmenn-
ingarinnar, menntunarinnar og
hugsjónabaráttunnar. Hann
segirSölku til við lestur og siðar
þegar hann snýr aftur til Ós-
eyrar eldheitur sósialisti kennir
hann henni fleira og gefur henni
hlutdeild i' þjóðfélagsskoðunum
sinum. Salka segir einhverju
sinni: ,,Aður en þú komst,
Arnaldur, þá svaf ég, eins og
reyndar allt i þessu plássi. Svo
komst þú og vaktir mig.”
Arnaldur er þó i raun sveim-
hugi, hann er rótlaus og vantar
styrk. Þennan styrk sækir hann
til Sölku Völku og i raun má
segja að hann tekur mun meira
ai hann gefur i sambandi við
hana. Ást Sölku var svo sterk að
hún sætti sig við að fórna sér
fyrir elskhugann, hún er nánast
ótrUlega ómeðvituð og ósjálf-
stæð gagnvart Arnaldi.
Arnaldur. er i hennar huga haf-
inn yfir alla gagnrýni og hún er
stöðugt tilbúin að taka málstað
hans. ,,Minn vinur, svaraði hún
stolt, minn vinur hefur augu
sem Ijóma af hugsjón mann-
kynsins.”
Leikgerðir á hinum miklu
sögum Halldórs Laxness hafa
að minu viti flestar liðið fyrir
það hve höfundar þeirra hafa
verið hræddir við að hagræöa
hlutunum fyrir sviðsgerðina.
Flestarhafa þærfremur miðast
við það að scgja sögu en sýna
hana. Þarna finnstmér leikgerð
þeirra Stefáns og Þorsteins
bregða blessunarlega útaf, og
minna oft á skemmtilega upp-
setningu Brietar á tslands-
klukkunnii fyrra. HUn er býsna
haganlega gerð, sjálfstæð og
umfram allt leikræn. Þeim
hefur tekist að hnita efnið vel og
losa sig við flest aukaatriði
þannig að eftir verður heilsteypt
og markvisst sviðsverk. Raunar
er sýningin ansi löng (rúmir 3
timar),en engum held ég að
leiðist þó enda gengur sýningin
hratt og skiptingar allar eru vel
útfærðar. Erfitt er að benda á
nokkuð sem mætti missa sin,
einna helstaðofmikiðergertúr
ástarfundum þeirra Sölku og
Arnalds i' lokin.
Leikgerðin gerir miklar kröf-
ur til leikmyndarsmiðsins og
þar hefur Þórunn S. Þorgrims-
dóttir unnið feikilega gott verk.
Það er enginn hægðarleikur að
koma fyrir heilu sjávarplássi
með iöandi mannlífi á sviðinu í
Iðnó, en tekist samt fullkom-
lega. Leikmyndin er töluvert
stilfærð og einkar hugvitsam-
leg. Með einu handtaki er rifinn
upp hleri og i ljós kemur búðar-
hola,samkomusalur hjálpræðis-
hersins, ástarbeður eða sjálf
Mararbúð;aðöllu jöfnu er þó allt
sviðið undir sem stakkstæði.
Erfitt er að lýsa þessu mikla
listaverki svo vel sé, en ég vænti
þess aðsem flestirkynnisér það
af eigin raun. Búningarnir eru
einnig dæmalaust góðir og gefa
góða mynd af sögutimanum.
Stefán Baldursson hefur
örugglega þurft að leggja mjög
hart að sér við leikstjórnina á
Sölku. Hin fjölmörgu atriði
krefjast mikillar æfingar áður
en hægt er að ná hraða þeim og
öryggi sem einkennir syning-
una. Leikur var yfirleitt feikn
góður, sérstaklega þó hjá þeim
Guðrúnu Gisladóttur (Sölku) og
Margréti Helgu Jóhannsdóttur
(Sigurlinu). Guðrún vinnur
glæsilegan leiksigur i hlutverki
sinu. Sú mynd sem hún dregur
upp af Sölku er einkar trú-
verðug og ætti að minu viti að
standa konum nær en persóna
bókarinnar. t meðförum Guð-
rúnar verður Saika ekki sú
mikla hetja er aldrei æðrast
heldur kona sem á yfirborðinu
er virt og berst gegn þjóðfélags-
legri kúgun en á jafnframt i til-
finningalegu striði,er óörugg og
hrædd við tilfinningar sinar.
Guðrún kemur þessari tog-
streitu vel til skila og i þvl felst
styrkur hinnar eftirminnilegu
persónulýsingar hennar. Sigur-
lina, móðir Sölku, er eflaust á
vissan hátt dæmigerð fyrir
stööu alþýðukvenna i upphafi
aldarinnar. Hún er fyrirlitin af
karlmönnum sem jafnframteru
alltaf tilbúnir að notfæra sér
hana. Hún hefur glatað sjálfs-
virðingu sinni og gerir sér ekki
grein fyrir niðurlægingunni sem
þvi fylgir. Margrét Helga sýnir
þessa konuí allri smæð sinni og
nær að gera hana hvorutveggja
i senn brjóstumkennanlega og
egnandi.
Þorsteinn Gunnarsson leikur
hrottann Steinþór og gerir það
vel. Hann var þó óþarflega
óskýrmæltur i upphafsatriðinu.
Jóhann Sigurðarson glímir viö
Amald og nær að minu viti ekki
að vinna fullnaðarsigur I hlut-
verkinu þó hann geri margt vel.
Einkum er það sú hliðin sem
snýr að hugsjónamanninum
Amaldi sem er laus I reipunum.
Mörg aukahlutverkin bjóða upp
á eftirminnilegar mannlysing-
ar. Sérstaklega langar mig að
minnast á túikun Soffi'u Jakobs-
dóttur á Toddu tmntu sem var
afskaplega vel unnin, og þá
Steindór Hjörleifsson og Sigurð
Karlsson i hlutverkum Guð-
mundar kadetts og Kvia-Jukka.
Annars eru lýsingarnar á liðinu
sem byggir óseyri við Axar-
fjörð yfirleitt mjög góðar, það
er einna helst að Gisli Rúnar
kunni ekki skopinu hóf i rullu
Angantýs Bogesen.
Sýning LR á Sölku-Völku er
góð i' alla staði og ber vitni um
metnaðarfull og fagleg vinnu-
brögð. Ég gat ekki betur séð en
áhorfendur væru mér hjartan-
lega sammála og það kæmi mér
ekki á óvart þó Salka Valka ætti
eftirað ganga lengi á fjölunum i
Iðnó. ss
„Sýning LR á Sölku Völku... ber vitni um metnaðarfull og fagleg
vinnubrögð,” segir Sigurður Svavarsson i umsögn sinni. Hér sjást
þær (f.v.) Sigriður Hagalin, MargrétHelga og Guðrún Gísladóttir I
lilutverkum sinum.
Föstudagur 5. febrúar 1982 helgarpósturínn
„Þegar á heildina er litið er hér á ferðinni stórgott leikrit sem að
mestu leyti heppnast vel i sviðsetningu...” segir Gunnlaugur Ast-
geirsson i umsögn sinni um Amadeus Þjóðleikhússins.
Samsæri
meðalmennskunnar
Þjóðleikhúsið:
Amadeus
eftir Peter Schaffer
Þýðendur: Valgarður Egilsson
og Katrin Fjeldsted
Leikstjóri: Helgi Skúlason
Tónlist: Mozart og Salieri
Tónband: Þorkell Sigur-
björnsson
Leikmynd og búningar: Björn
G. Bjömsson
Lýsing: Arni Baldvinsson
Leikendur: Róbert Arnfinns-
lega haganlega gert leikhúsverk
að ræða. Höfundur hefur fylli-
lega á valdi sinu þá möguleika
sem leiksviðið hefur uppá að
bjóða.
1 öðru lagi er leiktextinn
sjálfur ákaflega magnaður og
er rétt að geta þess strax að
þýðing Valgarðs Egilssonar og
Katrinar Fjeldsted var m jög vel
unnið verk.
í þriðja lagi þá er efniviður
leikritsins og hugmyndaheimur
margþættur og höfðar sterkt til
nútimafólks.
Leiklist
eftir Gunnlaug Astgeirsson
son, Sigurður Sigurjónsson,
Guðlaug Marfa Bjarnadóttir,
Gisli Alfreðsson, Hákon Waage,
Valdimar Helgason, Flosi
Ólafsson, Arni Tryggvason,
Sigurður Skúlason, Júllus Hjör-
leifsson, Jón S. Gunnarsson,
Baldur Hólmgeirsson, Bryndis
Pétursdóttir, Anna Kristin Arn-
grfmsdóttir, Gestur Gfslason,
Birgir Guðjónsson og einir
þrettán statistar til viðbótar.
Leikritið Amadeus eftir Bret-
ann Peter Schaffer hefur fanð
eins og eldur i sinu um hinn
vestræna heim frá þvf að það
var frumsýnt haustið 1979 I
London. Nú um þessar mundir
er það sýnt við góða aðsókn I
flestum stórborgum Evrópu.
Minnir þessi sigurför á feril
leikritsins sem gerði höfundinn
heimsfrægan, en það var leik-
ritiö Eqius.sem sýnt var i' Iðnó
fyrir nokkrum árum.
Hvað veldur þessum miklu
vinsældum Amadeusar?
Þar kemur margt til.
I fyrsta lagi er hér um ákaf-
1 fjórða lagi er söguéfnið, iif
ogörlög Mozarts i sjálfu sér for-
vitnilegt en hann er jú einn
mesti höfuðsnillingur sem uppi
hefur verið á tónlistarsviðinu.
1 fimmta lagi viröast túlk-
endur verksins hvarvetna hafa
lagt allan sinn metnað i að gera
sýningarnar eins vel úr garði og
unnt er, þvi frábært leikhúsverk
krefst einfaldiega bestu túlkun-
ar sem völ er á.
Hugmyndaheimur
Hugmyndalega er leikritið of-
ið úr þremur meginþáttum.
Grunnþemað er meðalmennsk-
an sem ekki þolir snilligáfuna.
Meðalmaðurinn sem komið
hefur sér vel áfram innan um
sina lika litur á manninn með
snilligáfuna sem ógnun við sig
ogreyniralltsemhann getur til
þess að eyðileggja fyrir
snillingnum. Og honum tekst
þaö vegna þess að hann er ekki
einn um þessa tilfinningu, sam-
særi meðalmennskunnar er
öfhigra en snillingurinn sem oft-
BLÍTT OG LÉTT
1 Galleri 32, við Hverfisgötu,
sýnir Guðmundur W. Vilhjálms-
son 45 myndir. Þetta mun vera
fyrsta einkasýning hans og eru
myndirnar unnar meö pastel og
vatnslitum. Guðmundur er
kunnur fyrir tónlistaráhuga
og skugga.
Ýmist eru myndir Guömund-
ar figúrativar eða óhlutbundn-
ar. Oftast eru þær byggöar á
landslagi eöa náttúrustemmn-
ingum. Flestar eru hlutbundn-
ari myndirnar málaöar með
sinn. Einkum hefur hann iátið
til sin taka á sviði kammertón-
listar og verið einn af forvigis-
mönnum Kammermúsik-
klúbbsins, en klúbburinn á 25
ára afmæli á þessu ári.
Þótt ekki sé þessi tónlistar-
áhugi bersýnilegur I myndum
Guðmundar, skýrir hann
margt, hafi maður um hann
vitneskju. Verkin eru smá og yf-
irlætislaus. Þau eru innileg (in-
time) og ihugunarkennd (con-
templatif). Yfirbragð þeirra er
stemmningakennt og sést það
best á litavali, en listamaðurinn
byggir þar mjög á skilum ljóss
vatnslitum. Óneitanlega minnir
þetta afnám landamæra milli
hins sýnilega og imyndaða, á
svissneska málarann Paul Klee,
að smæö verkanna o'gleymdri.
Þessi áhrif eru eðlileg og má
geta þess að fáum málurum
tókst eins vel að brúa bil mynd-
listar og tónlistar og þeim ágæta
Bernarbúa; spilaði enda af-
bragösvel á fiðlu og var með-
limur i sinfóniuhljómsveit
Bernar, sem ungur maður.
Guömundur byggir vatnslita-
myndir sinar a' einföldum og
leikandi litbrigðum, þar sem
pensill og litur ráða ferðinni og