Helgarpósturinn - 23.07.1982, Blaðsíða 14

14
Föstudagur 23. júlí 1982 Jjjústurim.
Constantin Costa-Gavras er
grisk-franskur kvikmyndaleik-
stjóri sem nýtur heimsfrægðar
fyrir myndir sinar, „Z” sem
fjallar um valdarán herforingja i
heimalandi hans, Grikklandi, og
„Umsátursástand” (State of
Siege) sem fjallar um baráttu
borgarskæruliðanna iTupamaros
gegn spilltum yfirvöldum i
Urugvæ seni nutu stuðnings
Bandarikjastjórnar.
Myndir hans hafa ætið vakið
mikið umtal, vegna þess að hann
er ekkert að leyna þvi með
hverjum hann stendur. Hann er
sósialisti. Það undrar þvi engan
að nokkur styrr hefur staðið um
hann eftir að hann lauk við
siðustu mynd sina. Sú heitir
„Horfinn” ( Missing), er gerð
i Bandarikjunum og segir frá
örlögum bandarisks rithöfundar
sem myrtur var i Chile þegar her-
foringjar frömdu valdarán þar i
landi. 1 myndinni er sterklega
gefið i skyn að Charles Horman,
en svo hét rithöfundurinn, hafi
verið myrtur með vitund og jafn-
vel vilja bandariska sendiráðsins
i Santiago. Ástæðan mun hafa
verið sú að hann vissi of mikið um
aðild Bandarikjastjórnar að
valdaráninu.
Þetta var meira en stjórnvöld i
Washington gátu afborið og utan-
rikisráðuneytið sendi frá sér
þriggja siðna greinargerð þar
sem öllum ásökunum á hendur
þvi er visað á bug. Þetta mun
vera einsdæmi i litskrúðugri
kvikmyndasögu Bandarikjanna.
En myndin sló i gegn, enda
leikarar ekki af verri endanum —
aðalhlutverkin eru leikin af Jack
Lemon og Sissy Spacek — og
Universalfyrirtækið horfði ekki i
aurinn við gerð hennar. Blaða-
menn hafa setið um Costa-Gavras
og á dögunum rak á fjörur okkar
viðtal viðhann ibandariska tima-
ritinu Interview. Við stiklum á
stóru i samtali þeirra
Costa-Gavras og Inu Ginsburg.
Heppinn með„Z"
Hún spyr hann hvort honum
finnist hann vera griskur eða
franskur.
„Þetta er erfið spurning. Ég er
fæddur Grikki en menntun min er
frönsk, svo ég bý yfir þeirri þver-
sögn sem slik blanda kallar á. Ég
eröðrum þræði ákafur og ástriðu-
fullur, en á hinn bóginn yfirveg-
aður og hugsandi. Þetta er mér
stöðugt til trafala, að vera hvort
tveggja.”
— Ertu franskur þegn?
„Já, og ég á franska fjölskyldu.
Þau kalla mig „útlendinginn”.”
— Hvernig lentirðu á þeim
pólitiska bás sem þú ert frægur
fyrir að vera á?
„Einhvern veginn... ég veit
ekki hvernig. Ég hef áhuga á
þessu. Grfsku leikritin eru póli-
tisk. Grikkir eru pólitiskir, það er
hefð fyrir þvi. Ég reyni ekki að
skilja af hverju*ég hef það bara i
mér að vera pólitiskur. Ég var
óskaplega heppinn með myndina
mina „Z”. Bróðir minn sendi mér
bókina sem var skrifuð af vini
minum, svo ég las hana. Nokkr-
um vikum siðar verður valda-
ránið i Grikklandi og ég sagði: —
Þeir eru byrjaðir... En það var
erfitt að afla fjár til að gera
myndina þvi sagan er pólitisk og
enginn hefur áhuga á pólitiskum
myndum. Það kemur enginn að
sjá þær. En svo sló myndin
rækilega i gegn. Það hefur
vonandi veitt öðrum kvikmynda-
gerðarmönnum frelsi til að gera
aðrar slikar myndir. Margir
starfsbræöra minna voru að
reyna að fá að gera meira og
minna pólitiskar myndir, en
fengu það ekki. Þeir voru beðnir
um söngleiki.”
Allt þetta fólk
sem hverfur
— Hvert er inntak nýju
myndarinnar?
„Hún fjallar um eina fjölskyldu
og fólk sem hverfur. Það er inn-
takið, allt þetta fólk sem hverfur.
Ég er ekki að tala um austan-
tjaldslöndin. Við vitum sitt hvað
og jafnvel heilmikið um það sem
er að gerast i fangabúðunum þar.
Við þekkjum ástandið. En
Vesturlönd, sem við erum svo
hreykin af að við köllum þau
„hinn frjálsa heim” — hvar er
frelsiö i E1 Salvador núna? Hv'ar
er frelsið i Chile? Við styðjum og
viðurkennum Chile. Ekki bara
Bandarikjamenn, lika fjölmargir
Frakkar. Sama er að segja um
Argentinu. Það er inntak
myndarinnar — hvernig við og
okkar frjálsa þjóðfélag viður-
kennum mannshvörf. Sagt er að
15 þúsund manns séu horfnir i
Argentinu og stjórnvöld segjast
ekkert vita hvað af þeim hafi
orðið.”
— Ertu siðferðilega á bandi
þeirra sem andæfa stjórnvöldum
með öllum aðferðum?
„Ég er siðferðilega á bandi
fólks sem horfir upp á börnin sin
deyja úr hungri, fólks sem er
fátækt og hefur engin tækifæri til
að breyta lifi sínu, en sem á hinn
bóginn má þola það að vera kúgað
af fólki sem gerir ekkert til að
bæta kjör þess. Ég held að það sé
þetta sem pólitik snýst um fyrir
mér — fólk sem deyr af þvi það
hefur of litið að éta og fólk sem
deyr af ofáti.”
— Nú er fullt af fólki sem er
kúgað og fátækt og á sér enga
framtið. Er þá hægt að réttlæta
það að þetta fólk kasti sprengjum
á markaðstorg eða strætisvagna
eða taki gisla og jafnvel drepi þá?
Aðferðin er sú sama, en getur þú
réttlætt eitt framar öðru?
„Það er ekki réttlætanlegt. Þú
getur ekki réttlætt svonalagað
nema það veiti fólki tækifæri til
að bæta lif sitt. En við fordæmum
þetta fólk miklu harðar en við
dæmum Pinochet forseta Chile
sem hefur myrt þúsundir að
ástæðulausu. Hvað kallarðu Pino-
chet? Er hann ekki terroristi? Og
hvað heitir það sem er að gerast i
Póllandi? Er það ekki terror-
ismi?”
Kommúnistar
reiddust mér
I „Z” og „Umsátursástandi”
lék franski leikarinn Yves Mon-
tand aðalhlutverkin, i þeirri
siðarnefndu lék hann bandariska
ráðgjafann sem Tupamaros
rændu og myrtu. Hann var „vondi
kallinn” i myndinni. Eins og
gefur að skilja eru Bandarikja-
menn ekkert ýkja hrifnir af þeirri
persónu, hún sýnir þá ekki i fögru
ljósi. Um það segir
Costa-Gavras:
„ímyndum okkur að við ætlum
að láta góðu mennina lita út sem
skúrkana, þá veldum við leikara
á borð við Jack Palance eða Telly
Savalas (Kojak). Ég valdi Yves
Montand, áhrifamesta leikara
Evrópu, i hlutverk skúrksins.
Bandarikjamann sem þjálfar lög-
regluna i pyndingum. Komm-
únistar um allan heim reiddust
mér út af þessu en mér fannst
vera ögrun i þessu vegna þess hve
aðlaðandi hann er ...”
— Lifirðu þig inn i sögurnar
sem þú ert að kvikmynda?
„Annað væri ómögulegt. Ég
meina, ef ég... ég man þegar ég
las bókina um Charles Horman,
þá eyddi ég i hana heilli nótt. Ég
les hægt, einkum ensku, og ég var
einsog undin tuska þegar ég kom
til Parisar. Ég sagði við sjálfan
mig:„þetta er ekki satt, svona
getur ekki gerst.” Ég sagði við
konuna mina: „Lestu þessa sögu,
mig langar að kvikmynda hana.”
Og ég grét... það er ekki hægt að
vera i þessu án þess að hrifast,
amk. stundum. En ég legg
áherslu á að þegar ég segi sögu,
þá er ég bara að segja eina sögu.
Ég alhæfi ekki.”
— Fannst þér öðruvisi að vinna
fyrir bandariskt kvikmyndafyrir-
tæki en evrópkst? Hvað þótti þér
nýtt við það?
„Ég sagði þeim strax að ég
vildi vinna við svipaðar aðstæður
og ég væri vanur: ekki mjög fjöl-
mennt starfslið og engan lúxus.
Og ég vildi gera nákvæma fjár-
hagsáætlun sem hægt væri að
styðjast við. Það var þægilegt að
hafa nauðsynlegt fjármagn, slikt
er óvenjulegt i Evrópu. Þar þarf
leikstjórinn að sitja ótal fundi og
hádegisverði með fjármála-
mönnum og skýra út fyrir þeim
hverskonar mynd hann ætli að
gera og hvernig hann ætli að
höfða til áhorfenda. Þetta er
hundleiðinlegt. Hér slapp ég við
þetta þvi Universal samþykkti
myndina eftir einn fund... það
nægði þeim. Þetta var mér mikil
ánægja”.
Kúgun frá
vinstri
— Þú hefur gert þrjár kvik-
myndir um kúgun sem hægriöflin
standa að, langar þig ekki að gera
mynd þar sem vinstrimenn eru i
hlutverkum kúgaranna?
„Jú, ef slikt gerist hér i okkar
heimshluta, á Vesturlöndum. Ég
vildi gjarnan finna sögu sem
likist mynd minni, „Játningin”
sem gerist i kommúnistariki (hún
fjallar um réttarhöld i Tékkó-
slóvakiu um 1950). Þegar ég var i
Sovétrikjunum barst mér i
hendur handrit sem fjallaði um
valdarán þar i landi. Ég svaraði
þeim sem lét mig fá það að ég
gæti ekki notað það vegna þess að
allir vita hvað á sér stað i austan-
tjaldslöndunum... En það eru til
vinstrihópar sumsstaðar á
Vesturlöndum...”
— Til dæmis Rauðu herdeild-
irnar?
„Já, þær eru spennandi verk-
efni. Þetta neikvæða hlutverk
sem þær leika i samfélagi sem
býr við frelsi, það er sjúklegt.
Þær eru að minu viti glæpsam-
legar... eins og Mafian. Þetta er
einskonar pólitisk mafia. Svo ég
hef mikinn áhuga á að fjalla um
þær. ”
— Heldurðu að þér berist fleiri
tilboð frá Bandarikjunum?
„Ég hef þegar fengið nokkur,
það er ekki vandamálið. En ég
verð að fá gott handrit. Ef ég
fengi rétta sögu væri ég
ánægður.”
— Svo sagan er aðalatriðið?
„Já, handritið... ef það er ekki
gott, væri ég bara að hlaða undir
minn eigin frama. Það er ekki
markmiðið, ég vil gera kvik-
myndir...”
— Er gott handrit ófrávikjan-
legt skilyrði?
„Já, ég reyni að halda mig við
það. En þú þekkir lifið... það er
eins og það er.”
(ÞH snaraði)