Helgarpósturinn - 23.07.1982, Blaðsíða 19

’^p'ústurinn Föstudagur 23. júlí 1982
19
WSINIANWASf
dr. Þór Jakobsson
HAMFARIR
OG
HÖRMUNGAR
Einir fæðast menn i heiminn,
— að frátöldum þeim sárafáu,
sem fá samfylgd bróður sins,
systur eða jafnvel fleirri syst-
kina. Við köllum þá tvibura, þri-
bura eða annað sem við á, þessar
undantekningar, en sem sagt:
flest erum við ein á ferð, þegar
við litum dagsins ljós i fyrsta
sinn.
Og langflestir deyja einir —
deyja „eðlilegum” dauða að liðn-
um allmörgum áratugum við
góða heilsu i lifinu, áður en fór að
halla undan fæti. Billjónir fruma i
likama mannsins hafa þá starfað
saman vel og lengi án þess að
mikið bjátaði á, já, svo vel hafa
þær starfað flestum stundum, að
framkvæmdastjóri þessa aðdá-
unarverða frumuheims áttaði sig
varla á auðlegð sinni. Allt lék i
lyndi. En sitthvað bilar svo fyrr
eða siðar i þessari flóknu vél,
mannslikamanum, hún hægir á
sér og lýkur verki sinu. Allt, sem
lifnar deyr. Dauðinn er jafn eðli-
legur og lifið. Ef við hörmum
dauðann, hörmum við lika lifið.
Samt er það i manninn lagt og
flest sem lifir að slá dauðanum á
frest, ef kostur er. Læknislistin
hefur unnið bug á banvænum
sjúkdómum og lengt lif manna.
Hinn „eðlilega” dauðdaga ber nú
að jafnaði siðar að höndum en áð-
ur var ,,til siðs”. Hann rennur þó
upp með vissu engu að siður, fyrir
mér og fyrir þér — en að öllum
likindum verðum við ekki sam-
ferða, þegar að þvi kemur — og
ekki samferða neinum.
Aö deyja einn...
Við höfum sem sagt vanist þvi,
að menn hverfi af sjónarsviðinu
einn af öðrum, fáeinir á unga
aldri, en flestir komnir til ára
sinna og sumir saddir lifdaga. Aö
visu er fjöldi þeirra sem dó i dag
meiri en ibúafjöldi á Reykjavik-
ursvæðinu —■ og annaö eins kemur
i mark á morgun og aðra daga,
viðs vegar á jarðkringlunni. En
það þykir ekki i frásögur færandi.
Þær urðu og verða nefnilega ekki
samflota i dauðann þrátt fyrir
allt, þessar þúsundir. Hver og
einn á meðal þeirra hallar sér út
af hinsta sinni einn sins liðs eða
háir einn sitt dauðastrið — og ein-
um og einum er kippt i brott með
hranalegum hætti.
... eöa meö öðrum
Þetta teljum við náttúrlegt, en
það sem vekur óhug manna er
fjöldadauði, dauði margra i senn
af einu og sömu ástæðu: i hóp-
slysi, fjöldamorðum styrjald-
anna, i skæðum faraldri, — eða
náttúruhamförum. Þótt fjöldi
þeirra sem deyr voveiflega i stór-
hópum sé ekki nema brotabrot
dauðsfalla i heiminum, eru slikir
atburðir áhyggjuefni og reynt er
að stemma stigu við hrikalegum
áhrifum þeirra.
Hætturnar kannaöar
Hamfarir náttúrunnar reyna
menn að varast með aukinni
þekkingu og visindalegum að-
ferðum. I nýútkomnu hefti af
timaritinu Impact, sem gefið er
út af Unesco (Sameinuðu þjóðun-
um), er sagt frá tilraunum
manna til að skilja orsakir ham-
fara af ýmsu tagi og jafnvel spá
fyrir um þær i tæka tið. En það er
ekkertspaug, þegar náttúran tek-
ur upp á þvi að ýkja hlutina og
virða að vettugi dýr og menn,
sem hafa hreiðrað um sig i
grandaleysi á yfirborði jarðar-
innar. Þá erum við mennirnir
ekki mikið máttugri en smápödd-
urnar sem skriða um við fætur
okkar. Eina vonin er að meira
vinni vit en strit, þannig að menn
læri forsjálni við framkvæmdir
og læri að forða sér, þegar hættur
steðja að — ogsiðast en ekki sist
verði leiknari i þvi að sjá fyrir
yfirvofandi hættu. Hafa ber einn-
ig i huga, að i náttúruhamförum
er ekki einungis um dauðann að
tefla, margs kyns verðmætum er
stundum stefnt i voða.
I næstu þáttum hér i Helgar-
póstinum, verður greint i stórum
dráttum frá fyrrnefndu hefti um
náttúruhamfarir og visindi. 1 rit-
inu eru sjálfstæðar greinar um
bruna, skógarelda oþh. og áhrif
þeirra, fellibylji, jarðskjálfta,
eldgos og snjóflóð. Ennfremur er
þar rætt um hjálp til handa þeim.
sem hafa orðið fyrir baröinu á
náttúrunni i sinum versta ham.
Eldar hafa geisað
Jarðfræðingar hafa fundið
menjar skógarelda frá fyrstu
dögum skóganna fyrir 350 milljón
árum (á Devon-tima) og frá þeim
tima hafa lika fundist brunaleifar
plöntugróðurs. Það bendir til
þess, að eldurinn hafi lengi tekið
þátt i mótun umhverfisins — ver-
ið afl sem eyddi gróðri, en bjó
jafnframt i haginn fyrir annað
sem óx upp úr öskunni.
Það þykjast menn vita, að eld-
urinn hafi allt frá þessum árdög-
um gróöurs á jörðinni ráðið ýmsu
um dreifingu plantna og svipmót
gróðurrikis á þurru landi, ekki
sist eftir að misvitur ráð mann-
anna komu til sögunnar.
Þannig má lita á eld og bruna á
ýmsa lund: eldar af völdum eld-
inga hafa geisað með vissu milli-
bili um hundruð ára og eru dæmi
þess, að plöntutegundir hafi að-
lagast tiðni skógarelda á undra-
verðan hátt — eldarnir eru þá
eins og hvert annað náttúrufyrir-
bæri, sem lifrikið treystir á sér til
viðhalds.
A hinn bóginn eru aðgerðir
manna, viljandi og óviljandi, en
beislaðan eld hafa menn löngum
notað til útrýmingar á óþarfa og
til ræktunar á þvi, sem þeir vildu
frekar láta spretta. Auk þess hafa
mein auðvitað margsinnis látið
eldhafið sleppa af vangá, til mik-
ils tjóns.
Keynt hefur verið að meta hita i
bruna og hafa allt að 940 gráður C
mælst i heiðabrunum i Bretlands-
eyjum, en meðalhitinn er um 670
gr.C. t skógareldi er mikill hita-
munur með hæð, i trjákrónunum
gjarnan milli 500-800 stig, en við
jörð „aöeins” 300-500 stig. Alveg
við jörð hitnar langminnst og
stundum ekki nema um 30 stig.
Þessa mismunar með hæð gætir
að vonum, þegar metinn er eyð-
ingarmáttur skógarelda. Krónu-
búar, ungar fugla, og annað kvikt
þar efra eru i mestri hættu, en
skordýr, rætur og annað neðan-
jarðar lifir frekar af ósköpin.
Við látum þessa upphitun
nægja og geymum þar til næst
upptalningu á afleiðingum af
bruna á stórum svæðum.
Skák
Framhald af 26. siðu.
ur sé i húfi! Svartur lætur að
sjálfsögðu á það reyna hvort
fórnin standist.
20.... — fxg5
2t.Dc4+ Kh8 — 22.RXR5 Bfti
Hér litur Bd4 vel út, en bregst
hrapalega: 22. —Bd4 23. Hxd4!
cxd4 24. Dxd4+ Kg8 25. Re6 og
hótar máti á g7, sú hótun kostar
svörtu drottninguna lifið.
23.Kefi Kc7 — 24.Rxf8 Hxf8
25.11(1«
Hér kom einnig til greina að
sögn Kasparovs 25. Dxc5
Dxg2+! 26. Kxg2 bxc5 27. Hb7
Re6 28. Hd6 Rf4+ 29. Kfl Bd8
(hvitur hótaöi Hxf6!) 30. Hxa7
og hvitur á góðar vinningslikur.
2'S? Bc7
Ekki er auðvelt að benda á betri
leiki fyrir svart, hann reynir að
erta hrókinn. En nú kemur ótrú-
legur leikur!
■
■ is m w.
■ i
W liH
'ý/Ær.
wm » wm
''Éí. Hl ál Hl
m
2«.(181)! !
Þar fórnar peðið sér en aðrir
koma i þess stað. Við Hxd8 á
hvitur svarið 27. Hxd8+ Bxd8
28. Df7) og hótar máti. Þá á
svartur aðeins eina vörn: D5, en
hún kostar mann: 29. Dxd5
Rxd5 30. Hdl og vinnur annað-
hvort riddarann eða biskupinn
og þar með taflið.
2fi.... Bxd8
27.DC3+ Kg8 — 28.HÖ7
Peðið er horfið en hrókurinn
kominn i staðinn, hvitur hótar
nú máti á g7.
28.... Bffi
2».I)c4+ Kli8 — 30.Df4 Dafi?
Tékkneski stórmeistarinn er
orðinn þreyttur á langri og erf-
iðri vörn. Besti ieikurinn var
Bg7, en taflið er vonlaust engu
að siður: 30. — Bg7 31. Dxc7
Dxc7 32. Hxc7 Bd4 33. Hfl a5 34.
a4) og hvitur vinnur hægt og
sigandi. En nú er öllu lokið.
31. Dlifiog svartur gafst upp.
Kasparov hefur teflt þessa
skák af miklum þrótti og snilli,
enda var hún i öðru sæti þegar
valið var um tiu snjöllustu skák-
ir tefldar á fyrra misseri ársins
1980.
Spilaþraut
Framhald af 26. siðu.
l.ausn:
Suöur lekur slaginn og læt-
ur spaöa ás. Þá litiö hjarta
sem tekiö er meö ásnum.
Noröur lælur spaöa kóng og
kastar tigli.
A. :
Trompi vestur, fær suöur
hátt lauf. Þá tigul ásinn og
tvisvar tromp. Austur spilaö
inn á sitt þriöja lauf til þess
aö noröur fái á spaöa gosann
og öii l'riu laufin.
B. :
Trompi vestur ekki, þá
spilar suöur þrisvar trompi
og setur svo auslur inn eins
og i A.
Vanræki suöur að taka á
spaöa kónginn aöur en hann
tekur trompin, þá kaslar
austur iaut'i i fjóröa trompið.
Suöur færá lautasjöiö, en er
þá meö fjóra tapslagi i tigli.
HOLLUR ER
HEIMAFENGINN BAGGI
Það var hér á dögunum
þegar stóð yfir listahátiö i
Reykjavik og á öldum ljós-
vakans bárust auglýsingar
um hinn eða þennan listvið-
burðinn að mér varð á að
hugsa, hvern skollann það
ætti að þýöa að vera að
hokra austur á landi
áhugamannabrölt okkar
náð fyrir augum strangra
listgagnrýnenda er það
ómetanlegt fyrir okkur
dreifbýlinga enda er raunin
sú að þegar fólk hefur
jafnað sig eftir þorra-
blótin sem hér eru sótt af
ótrúlegri elju, er hafist
Austfiarðapóstur
f rá ArndisVÞorvaldsdóttin-
óralangt frá skemmtunum
og menningarlífi höfuð-
borgarinnar. En þetta var
aðeins eitt einasta syndar
augnablik, þvi eftir 15 ára
búsetu hér er ég orðinn
gallharður „Hérsi” (gælu-
nafn fjarðamanna á
Héraðsbúum).
Við nánari umhugsun
komst ég reyndar að þeirri
niðurstöðu að hér væri
nánast samfelld listahátið
frá einmánuði fram yfir
sumarmál.
Já, ég segi listahátið þvi
þó tæpast hljóti þetta
handa, hóað saman liði, þvi
nú á að æfa upp leikrit,
söngkór eða eitthvað annað
til fróðleiks og skemmt-
unar.
H
lér eru aðkomnir
skemmtikraftar næsta
sjaldséðir yfir vetrar-
timann og þvi hafa aust-
firðingar fyrir löngu lært
að létta sér langan og
strangan vetur og
skemmta hver öörum en
þó mest sjálfum sér, þvi
þaö er óskaplega gaman að
taka þátt i sliku félags-
starfi og þó flestir gefi
sjálfum sér og fjöl-
skyldunni hátiðlegt loforð
eftir að hafa puðað við
æfingar i 6—8 vikur, að
koma aldrei nálægt þessu
aftur, fer það oftast svo að
þegar hafist er handa á
nýjan leik er freistarinn á
næsta leyti og fyren varir
er maður kominn á kaf á
ný. „En nú er þaö alveg
ákveðið að þetta verður i
siðasta sinn”. Það snjóar
oft hressilega á Austur-
landi og hér eru hrafna-
gusa og páskahret engar
þjóðsögur, heldur árvissar
uppákomur i veöurfarinu
auk þess sitjum við uppi
með hret sem nefnt hefur
verið sýslunefndarbylur,
þar sem komið hefur i ljós
að alltaf gengur i illviöri er
Norðmýlingar halda sýslu-
fund (á þessu fyrirbæri
þekki ég enga skýringu).
Cin hvað um þaö, hér er
stefnt að þvi að vera með
leiksýningar og söng-
skemmtanir á þeim tíma
þegar fjallvegir fara að
verða færir og menn eru
ekki að súta það þó hálfrar
klukkustundar sumar-
akstur verði að 2—3 tima
vetrarferö. Gallinn er sá að
flestir eru á ferðinni um
svipaö leyti sem kemur
niður á aðsókninni, en með
henni stendur og fellur
fyrirtækið hér sem annars-
staðar.
Sjálfságt fer þaö fyrir
brjóstið á einhverjum að ég
skuli voga mér aö nefna
þetta áhugamannavafstur
list, og vist mætti verk-
efnavaliö vera fjölbreytt-
ara og vandaðra, en hér
fara áhorfendur i leikhús til
að hlæja og fái þeir ein-
hvern pata af að nú sé á
ferðinni hámenningarlegt
stykki eru þeir visir til.að
mæta alls ekki, undantekn-
ing er þó þegar velþekkt
eöa gömul islensk leikrit
eiga i hlut.
■ élögin eiga sjaldnast
digra sjóði, þvi er oftast
tekið eitthvaö létt sem allir
kannast við þvi fyrirtækiö
verður að bera sig og á
þessum siöustu og verstu
timum er hollt að minnast
þess að hláturinn lengir
lifið. Með sumarkomu
verða allir vegir færir, og
menningarstraumar að
sunnan verma sálartötur
okkar útkjálkabúa. Staðinn
hafa gist dansarar sunnan
úr Svartaskógi. Við höfum
fengið aö sjá og heyra
heimstenor og rokkaö i
þrumustuði með Bubba og
félögum.
M
I estra vinsælda nýtur
þó hringekjuflokkurinn
sem kallaður er Sumar-
gleðin, en þeir fylla hér
samkomuhúsin svo fara
verður aftur i landlegu-
dansleiki sildarára til að
finna dæmi um aöra eins
aðsókn. Sem oft áöur fór ég
á mis viö þessa vinsælu
skemmtun og sannast aö
segja á ég ekki von á að
finna hina eiginlegu
sumargleði i yfirfullu
samkomuhúsi, þar sem
liggur við að nota þurfi
reykköfunartæki til að
komast leiðar sinnar.
Um þá Sumargleðimenn
má segja að þeir eru flestir
tiðir gestir á skjánum, þvi
ætla ég að láta mér nægja
að góna á þá i sauða-
litunum þegar haustar að,
þ.e.a.s. ef gamli Imba-
kassinn verður ekki búinn
aö gefa upp öndina.