Helgarpósturinn - 23.07.1982, Blaðsíða 16

Hvao cp pöiiiík?---------------------------------------------vaidaieysl aimenninys
16 t___________________________________
______________________Oltaley shræla
Föstudagur 23. júlí 1982 jjústurinn
—ÁHi ao vera röiiœk_________________
„Á þeim tima verða kvenlikamar væntanlega ekki söluvarning-
ur eða fórnarlömb „óviðráðanlegra” tilfinninga heldur umgjörð
persónu, sem ákveður sjálf hver hafi rétt á sér. Og á þeim tima
verða e.t.v. engar nauðganir, ekkert ofbeldi. En það er stundum
erfitt að imynda sér slika framtið. Einna erfiðast er það mér á
föstudögum, rétt eftir hádegið.”
Þannig hljóðar niðurlag greinar sem birtist i Dagblaðinu og Visi
— blaði „föstudagsstúlknanna” — 3. júli sl. Höfundurinn er
Magdalena Schram og eru þetta kveðjuorð hennar til blaðsins —
hún er að hætta sem ritstjóri helgarblaðsins eftir rúmlega eins árs
starf. Nú ætlar hún að vera hversdagsmamma um óákveðinn
tima.
Hún var önnum kalin i þvi hlutverki þeg-
ar Helgarpósturinn heimsótti hana á Álfta-
nesið. Þar var hún ásamt yngstu systur
sinni, önnu Helgu, að gæta húss bróður
þéirra, Ölaís. Þær systur lágu i sólbaði
enda dagurinn óvenju sólrikur. Dætur
Möllu, þær Halla og Katrin,léku sér en dótt-
ir önnu Helgu svaf.
Úti fyrir stórum stoíugluggum var fjöru-
grjótið og i framhaldi af þvi spegilsléttur
B’axaflóinn allt til Snæfellsjökuls sem
skartaði sinu iegursta. Burtséð frá hávaða
sem barst frá nálægu bilaverkstæði rikti
þarna friður og fegurð. Og ekki spilltu
húsakynnin. Malla er komin af „góðu
slekti” eins og þaö heitir og fyrsta spurn-
ingin kom þvi i eðlilegu framhaldi af um-
hveríinu.
— Ertu lædd með silíurskeiö i munni?
„Drottinn minn dýri, hvernig á ég að
svara þessu án þess að fara út i málaleng-
ingar? Jú, ég geri ráð fyrir þvi. En gott
slekti eins og þú kallar það og peningar eru
ekki endilega nein silfurskeið. Ég þekki fólk
En mér finnst þessi umræða um fótbolta
hafa gengið út i öfgar vegna heimsmeist-
arakeppninnar. Það viröist vera ljóst að
fótboltinn geri útslagiö meö aö sjónvarpið
verður opiö i júli frá og með næsta ári. Það
finnst mér kostulegt. Þaö er margt annað
sem væri meiri ástæða til að opna sjón-
varpið íyrir en úrslitaleikur i fótbolta.”
Átti aö vera róttæk
— Var ekki eitthvað minnst á pólitik á
heimilinu?
„Jú, og töluvert mikið á köílum. Föður-
fólk mitt er sjálfstæðismenn, afi var svo
stækur að hann las ekkert nema Morgun-
blaðið og þegar eldhúsdagsumræður voru i
útvarpinu hlustaði hann bara á Ölaf Thors
og skrúfaði fyrir alla aðra. Mamma er aft-
ur á móti af gömlu og góðu kratafólki kom-
in og þegar ég var tiu ára tengdist Jón
Baldvin fjölskyldunni og hann talar jú
stundum um pólitík! Svo deildu Ellert og
Bryndis, hún var róttæk en hann hægri-
maður — maður gæti haldið að stjórnmála-
mjög agaðir, hlýðnir og bera mikla virð-
ingu fyrir þvi opinbera, rikinu. Þeir eins og
erutil fyrir það, ekki rikið fyrir þá. I Bret-
landi er þessu alveg öfugt farið. Litið en
skýrt dæmi: i Þýskalandi fer enginn yfir
götu á rauðu ljósi, alveg sama þótt engínn
bill sé sjáanlegur, það er bara bannað!
Bretar fara yfir á rauðu ljósi, þeir þykjast
geta ákveðið það sjálfir. Ætli þetta ólika
hugarfar sé ekki gegnumgangandi á flest-
um sviðum.
Ég var i Þýskalandi þegar Schleyer var
rænt. Þá var gifurlegt eftirlit alls staðar og
mér þótti það andstyggilegt. Hafði enga
samúð með terroristunum en gat samt skil-
ið hvaða brjálæði var i mótþróanum —
hvernig á þvi stóð. 1 Þýskalandi virtust að-
eins tvær leiðir færar, annað hvort algjör
undirgefni og hlýðni eöa algjör uppreisn.
Millivegur enginn til, aðeins öfgarnar og
hvoru tveggja liklega afleiðing af þessari
oftrú á og virðingu fyrir valdi. Og viðbrögð
lögreglunnar gegn terroristunum voru
sams konar brjálæði —fyrr má nú rota en
dauðrota! ”
Ftikið er svo slappt
— Þú talar um mismunandi afstöðu
þessara þjóða til rikisins, hvar setur þú Is-
lendinga niður i þvi samhengi?
„Við erum likari Englendingum — Is-
lendingar fara lika yfir á rauðu ljósi! Mað-
ur imyndar sér að hér sé inngróin óbeit á
yíirvöldum frá þvi Danir réðu rikjum. Auk
þess er rikið svo slappt hérna. f Þýskalandi
erustörf hjá þvi opinbera vel launuð og ör-
ugg og það er litið upp til embættismanna.
Rikið gerir vel við sitt fólk og getur þvi val-
ið rjómann af þjóðinni. Hér er ekkert starf
hjá hinu opinbera vel launaö. Háskóla-
menntað fólk fær miklu lægri laun hjá rik-
inu en einkaíyrirtækjum enda hirða þau
það fólk sem þeim list vel á.
hafi þessa möguleika, sem skiptir kannske
mestu. Þvi er öfugt farið á Englandi.
Þar fæðist fólk beint á bás, sem það hefur
sáralitla möguleika til að komast út úr.
i ljósi þessa er allt tal um stéttaskiptingu
hér á landi fáránlegt. Svo ég taki nú bara
dæmiaf minni f jölskyldu, þá varð annar afi
minn munaðarlaus þegar hann var þrettán
ára. Hann fór til sjós og endaði skútuskip-
stjóri. Hann eignaðist sæmilegt hús við
Stýrimannastiginn en varð aldrei vel efn-
aður. Móðurfólkið mitt var fátækt fólk úr
ölfusinu, afi var háseti á togurum og siðan
baðvörður. En það var komið af eintómum
biskupum og hreppstjórum. Nú og við þessi
7 börn, við erum flest gift börnum iðnaðar-
manna. Það er þvi eitthvaö annað en ættin
sem ákvarðar stöðu manna hér.”
Eru konur heimskar?
— En svo kemurðu heim og ferð að rit-
stýra helgarblaði Visis. Og þú hellir þér út' i
kvennabaráttu. Hefurðu alltaf verið jafn-
réttissinnuð?
„Auðvitað! Ég var a.m.k. sannfærð um
það þegar ég var stelpa að ég væri ekki
öðruvisi sett en strákarnir. Misrétti hvað
það varðar að láta drauma eða metnað ræt-
ast verður manni þó e.t.v. fyrst ljóst þegar
börnin koma til sögunnar.
Þegar ég var i menntaskóla, var kven-
frelsisbaráttan litið til umræðu. Einu sinni
man ég þó að tekið hafi verið fyrir á mál-
fundi hvort konur væru heimskari en karl-
ar, svona undir þvi yfirskini að það væri
fyndin spurning. Nú ég var kosin ritari
skólafélagsins,var áreiðanlega fyrsta stelp-
an sem gegndi virðulegu latnesku embætti
við MR. En það var ekki álitið neitt sérstakt
framlag til jafnréttisbaráttunnar, bara af-
leiðing af þvi sem ég hafði verið að gera.
En það lá svo margt i loftinu á þessum
... a é(j að þora að scgia
i öðrum kringumstæðum, sem er lika fætt
með silfurskeið i munni.
Oghvaðsnertir gott slekti þá er mitt ekk-
ert betra en annað.”
óttaleg skræfa
Malla ólst upp i Skjólunum sem hún segir
að hafi veriö ævintýraleikvangur, bæöi mói
og f jara. „Þarna voru öll hús lull af krökk-
um og frá svona fimm ára aldri gengum við
út oginn eins og viö vildum. Þetta var frek-
ar óvernduð æska miðaö viö það sem nú er.
Mér hefur orðiö hugsað til hennar eltiraðég
kom hingaö á Álftanesiö. Hingað hafa
heimsótt mig foreldrar sem þora ekki að
hleypa börnum sinum lausum af ótta við
fjöruna, hún sé svo hættuleg.”
— Svo þú heíur hai't það gott i æsku?
„Já, við bjuggum i stóru húsi og ég á sex
systkini, svo það var mikið um aö vera og
okkur skorti ekki hlýju, athygii eða i okk-
ur og á. Heimilislifið var bæði ástrikt og
hatursfullt eins og gerist i svona sambýli.
Ég vildi gjarnan hafa kraft til að eiga sjö
börneins og mamma.”
— Hefurðu þaö ekki?
„Jú, kannski, en engan tima.”
— Þú hel'ur vænti ég veriö KR-ingur.
„Var.er og mun verða fram á grafar-
bakkann.”
— Varstu eitthvaö i iþróttum?
„Eg var eitthvað i handbolta. Ég er ótta-
leg skræla og var lika dauöhrædd við bolt-
ann af þvi ég var meö gleraugu. Þó náði ég
svo langt að leika i Hálogalandi, við unnum
Breiðablik!”
— Nú hafa bæði faðir þinn og bróðir verið
formenn KSI, hefur þú áhuga á fótbolta?
„Já, ég hef gaman af aö horfa á góðan
fótbolta. Ég ólst upp við hann, þekkti mest-
an hluta KR-liðsins þegar það var upp á sitt
bestaog vann allt, þaö var ekki annaö hægt
en hafa gaman al', en fótboltinn var lika lit-
inn gagnrýnum augum á minu heimili,
hann var ekkert endilega það merkilegasta
i heimi. Bryndis systir min var i ballett og
ég man eftir miklum umræðum um hvort
væri merkilegra, ballett eða fótbolti. Einn
hélt þvi fram aö góður íótbolti væri list-
grein, en þvi voru ekki allir sammála. Það
er einn af kostunum við að alast upp i stórri
fjölskyldu, að þaö lærist snemma að ekkert
er algilt. Skoðanirnar kannski jafnmargar
og heimilisfólkið og þá er bara að vega og
meta réttmætið.
skoðanir færu eftir kynferði i minni fjöl-
skyldu!”
— En hvað meö þig?
„Ég þóttist veia róttæk, eöa öllu heldur,
ég átti að vera þaö. Ég var óttaleg félags-
málasprauta i skóla og var mikið með rót-
tækara fólkinu. Það hefur nú orðið minna
úr þeirri róttækni með árunum. Nú eru
þessir menn orðnir þingmenn og jafnvel
borgarstjórar, afar ráðsettir og aðlagaðir.
Þegar ég var i menntaskóla var mikið
rætt um herinn og erlendar fjárfestingar,
en það var litið um að menn lýstu yfir
stuðningi víð einhverja flokka. Við vorum
lika skelfileg listasnobb, gátum setið fram
eftir nóttu og diskúteraö eitthvert leikrit
eftir Sartre. En sjóndeildarhringurinn var
ósköp þröngur, við vorum öll i skólapólitik-
inni.”
Að loknu stúdentsprófi 1968 fór Malla til
náms i Englandi og ilentist svo þar til árs-
ins 1974.
„Églauk pungapróíi sem kallast BA-próf
i sögu og heimspeki. Ég var nú alltaf hálf-
slappur námsmaöur, bara svona meðal-
skussi. Ég er svo löt, og liklega ekki nógu
greind heldur. Siðasta áriö vann ég hjá
Flugfélaginu i London en einn daginn vakn-
aði ég upp við þá staðreynd að ég gat hvergi
búið nema á Islandi. Þá fór ég beint vestur
á lsafjörð og var þar út veturinn. Svo var ég
i Reykjavik, vann á Mogganum og i sjón-
varpinu og einhvern timann á þessu tima-
bili var ég á feröaskrifstofu. Mestur timinn
hefur þó íarið i að skrifa ástarbréf til
Þýskalands og þaö var ekki lengi viö svo
búið — fyrir rest fór ég þangað til að vera
hjá Herði. Við bjuggum i Miinchen, hann
hafði verið að læra þar, i 3 vetur.”
Næstum orðin Englendingur
— Hvernig kunnirðu við þessar pjóðir,
Breta og Þjóðverja?
„Ég kunni nú betur viö Breta. En það er
kannski ekki hægt aö bera saman kynni
min af þessum þjóöum.
Þegar ég fór til Englands, stökk ég beint
úr heimahúsi og skólanum, var tilbúin að
gleypa hvaö sem i'yrir yrði og kynnast öllu
inn að grunni og þaö gekk svo vel að ég
gerðist næstum Englendingur sjálf. Þegar
ég fór til Þýskalands, var ég eldri og ekki
eins reiðubúin til að gefa mig aö nýju um-
hverfi. Þess vegna er álit mitt á Þjóðverj-
um yfirborðskenndara. En mér þóttu þeir
Það er alltaf hæpið að tala um þjóðarkar-
akter en ég verð samt aö segja að flestar
þær alhæíingar sem fólk slær fram um
Þjóðverja reyndust réttar. Mér fannst
gaman að vera i MUnchen meðan viö vor-
um tvöein. En þaö er eríitt að vera þar með
börn, þaueru „persona non grata” i Þýska-
landi, þaðer litiö gertfyrir þau. I útvarpinu
er lesin saga fyrir börn kl.7 á kvöldin og svo
er sagt góða nótt. Góðar húsmæður láta
ekki sjá sig með börn utan dyra eftir þann
tima.
Þjóðverjar taka þvi sem þeim er sagt,
þeir eru mjög hlýðnir. Þeir geta verið á-
kveðnir en taka þvi sem kemur ofanfrá. Og
þeir hafa mjög skýrar hugmyndir um hvað
er fyrir ofan þá og hvað fyrir neðan. En
auðvitað eru undantekningar á öllum regl-
um og ég kynntist ágætis fólki i Þýskalandi.
Eittlivaö annað en ættin sem
ákvarðar
Englendingar hafa aftur á nióti ákveðinn
hring utan um sig þar sem þeir ráða. Það
sem er inni i hringnum kemur engum við
nema þeim, ekki einusinni drottningin get-
ur ruðst inn i hringinn. En þar er lika ofsa-
leg stéttaskipting. Ég bjó lengst af i Lan-
caster sem er i norðvesturhluta Englands.
Þar er atvinnuástand slæmt og meiri erfið-
leikar en viðast hvar annars staðar i land-
inu. Ég bjó i svona dæmigerðu verka-
mannahverli og karlarnir i götunni voru
ílestir atvinnulausir. Þeir komu yfirleitt út
um ellefuleytið og fóru á pöbbinn þvi þeir
áttu alltaí fyrir bjór. Svo komu þeir heim
um hálfþrjúleytiö mismunandi drukknir.
Það virtust vera meiri atvinnumöguleikar
fyrir konur, þær skúruðu og unnu vakta-
vinnu.allt láglaunavinnu. Börnin gengu
sjálfala þvi ekki skiptu karlarnir sér af
þeim. Mörg börnin fóru aldrei i skóla og
voru varla læs um fermingaraldur.
Þessir krakkar voru dæmdir l'yrir lifstið.
Bara málið sem þeir töluðu , hreimurinn
var ófinn og lokaði flestum leiðum. Vissa
hluti dreymdi þá ekki einu sinni um. Til
dæmis langskólanám. Þau eru alin upp við
það að þau hafi vissan rétt og draumar
þeirraná ekki lengra. Þau gengu þarna um
berfætt og vannærð.
Miðað við þetta ástand eru allir Islend-
ingar íæddir með silfurskeiö i munni. Hér
er ekki nóg meö að allir hafi möguleika á
hverju sem er heldur trúa allir á að þeir
árum. Sumariðeftir 4. bekk var ég að vinna
á Bifröst og þá las ég sjálfsævisögu Simone
de Beauvoir sem mér fannst eins og talað
úr minuhjarta. Hún setti i orð hluti, sem ég
hafði aðeins skynjað ómeðvitað. Hún hafði
áhrif á viðhorí min lengi á eftir, sérstak-
lega til sambands kynjanna og ekki sist
hvernig maður átti aö haga sér i ástarsam-
bandi!
Þegar ég kom til Englands var kvenna-
baráttan að komast i gang þar, allavega
opinberlega. Kvengeldingurinn eftir Ger-
maine Greer var nýkominn út og allsstaðar
til umræðu, — ég sökkti mér i' allt þetta. Ég
fylgdist ekki mikið með þvi sem gerðist
hérlendis og ætti þvi ekki að úttala mig
mikið um það. Hreyfingin hér sótti mikið til
Norðurlandanna að mér fannstog baráttan
var öðruvisi þar en á Englandi. Mér fannst
húnveradálitið innflutt einsog það vantaði
að hún sprytti úr islensku umhverfi. Og þótt
veruleiki kvenna séótrúlega likur—-á ég að
þora að segja reynsluheimur!? — frá einu
landi til annars, þá er ekki vist að sama
slagorðið gangi allsstaðar. I Þýskalandi
var hún lika öðruvisi, þar voru konurnar
miklu harðari ográku aðskilnaðarstefnu —
öfgarnar aftur, sjáðu! Þær voru t.d. með
bókabúð sem karlar máttu ekki koma inn i.
Það gat ég ekki íellt mig við.”
Jafnréttið skiptir máii
— Hvernig leist þér á stöðuna þegar þú
komst alkomin heim?
„Ekkert of vel. Hvað hefur gerst? Það
hafa verið sett lög um jafnrétti en viðhorfin
eru enn þau sömu. Það er enn verið að
spyrja spurninga sem maður hélt að væri
löngubúiðað svara. Ég skrifaði grein i Visi
i fyrravor til að mótmæla birtingu mynda
af „sumarstúlkunum”. Það var eins og að
pissa upp i vindinn. Svo skrifaði ég aðra um
daginn. Það var eins og að pissa aftur upp i
vindinn. Það eru til konur, sem eru búnar
að vera að æsa sig út af svona hlutum svo
árum, jafnvel áratugum skiptir og guð má
vita hvernig þeim liður. Varðandi sumar-
stúlkumyndir, þá finnst mér persónulega,
aðþeir sem ekki skilja hvers vegna maður
er á móti þeim, hafi ekki allra minnstu hug-
mynd um i hverju raunverulegt frelsi er
fólgið eða hvers konar jafnrétti er verið að
fara fram á. Og ekki nóg með það, heldur
nenna þeir ekki einu sinni að leggjast svo
lágt, — i þessu sambandi væri nær að segja
ítoiojeíkioq oBjiMqv
TTPi Jlidhis QiiiJJUior