Helgarpósturinn - 08.10.1982, Blaðsíða 22

22

| kringum myndbandaæöiö sem reiö
hér yfir fyrir rúmlega tveim árum siðan,
þegar myndbandaleigur spruttu upp eins
og gorkúlur og annað hvort fjölbýlishús á
landinu tengdist lokuöum sjónvarpskerf-
um, spannst mikil umræða um Rikisút-
varpiö, einokun þess á rétti til útsendinga,
bæöi á myndum og máli og möguleika á
rekstri útvarpsstööva i einkaeign, eöa i
eign félagssamtaka. Fyrir ári siðan skipaði
menntamálaráöherra svo nefnd, útvarps-
laganefnd sem skyldi endurskoöa útvarps
lögþau sem i gildi eru, sem giit hafa siðan
1971.
essi nefnd hefur nú skilað áliti og tillög-
um að nýjum útvarpslögum. Höfuöbreyt-
ingar samkvæmt tillögunum, frá þeim lög-
um sem nú gilda, eru fyrst og fremst þær,
að einkaréttur Rikisútvarpsins til útsend-
inga er afnuminn, en sérlegri útvarps-
„Það þarf að skoða ýmislegt betur áður en
þessar tillögur verða að lögum.“
Ný útvarpslög vekja ágreining
réttarnefnd, skipaðri af Alþingi, er veitt
vald til aö veita sveitarfélögum eöa þar
til stofnuðum félagssamtökum leyfi til út-
varpssendinga, en þó aðeins á metra og
desimetrabylgjum, sem i raun þýðir að
slikar stöðvar yrðu staðbundnar. Eftirlit
með slikum stöðvum yrði á vegum útvarps-
réttarnefndar. Slikar stöðvar fengju heim-
ild til að afla tekna með auglýsingum, en
skyldur ekki sérlega lagðar þeim á herðar,
utan hvaö ekki mega þær brjóta lög, svo
sem barnaverndarlög, og lýöræðislegar
hefðir skulu virtar, þannig að ýmsum skoð-
anahópum i þjóðfélaginu skal gert jafnhátt
undir höfði.
Hins vegar virðist sem flestir nefndar-
menn hafi átt erfitt með að sætta sig við til-
lögurnar i smáatriðum, þar sem allir
nefndarmenn, nema Markús A. Einarsson,
formaður nefndarinnar, skiluðu séráliti
bvi er heldur ekki að neita að ýmis ákvæði i
tillögum nefndarinnar gætu orðið deiluefni,
þegar að framkvæmdinni kemur. Sem
dæmi má nefna, að ekki skal samkvæmt til-
lögunum veita leyfi til útvarpsrekstrar,
nema viðkomandi sveitarstjórn sé þvi sam-
þykk. Býöur slikt ekki upp á pólitisk af-
skipti?
,,bað má auðvitað túlka það svo”, segir
Markús A. Einarsson, formaður nefndar-
innar. „Ekki ætla ég að mótmæla þvi, að
sveitarstjórnir eru pólitiskar. En okkur
þótti rétt að fulltrúar ibúanna hefðu hönd i
bagga með úthlutun, þvi útvarp er svo rikur
þáttur i lifi fólksins.” En hvað með aðild al-
mennings að dagskrá slikra stöðva? ,,Ég
tel að almenningi þurfi að tryggja á ein-
hvern hátt beinni aðgang að þessum
svæðisbundnu stöðvum,” segir Eiður
Guðnason alþm. sem sæti á i útvarpsráði.
bað má svo velta þvi fyrir sér, hvort þaö er
i raun nóg, að sveitarstjórnir fái að sam-
þykkja eða neita heimild til útvarps-
rekstrar, eða hvort ástæða er til að kveða á
um nánari áhrif ibúanna.
Lykilatriöið i þessu máli á þó eflaust eftir
að veröa spurningin um fjármögnun einka-
stöövanna annars vegar og fjárhag Rikis-
útvarpsins hins vegar. Samkvæmt tillögum
nefndarinnar skulu hinar staðbundnu
stöðvar fá heimild til að flytja auglýsingar
gegn gjaldi, en gjaldið og hlutfall auglýs-
inga af almennri dagskrá skal ráðast með
samanburði við ROV.
bað væri auðvelt að hugsa sér litla stöð á
Reykjavikursvæðinu, sem aðeins útvarpaði
popptónlist, og þyrfti ekki, samkvæmt lög-
unum, að hafa neina þjónustu við hlust-
endur, svipaða þeirri sem ROV er skylt,
samkvæmt lögum. Slik stöö myndi liklega
Meginmarkmið Palme er
að efla sænskt atvinnulif
Fyrsta verk nýrrar ríkisstjórnar sósialdemó-
krata í Svíþjóö vtir aö fella gengi stensku
krónunnar. Kosningasigurinn sem geröi Olof
Ptilnie fært aö mynda stjórn vannst fyrst og
fremst vegna þess, aö honum tókst ;iö sann-
fiera sænska kjósendur um aö sér og flokki
sínum væri best trúandi til aö snúa viö
óheillaþróun í sænsku atvinnulífi, samdrætti í
framleiðslu og vaxandi atvinnuleysi. Gengis-
lækkunin er til þess gerö aö auðvelda sænsk-
um útflytjendum viöureignina viö keppi-
nauta á heimsmarkaöi og draga jafnframt úr
innflutningi.
Fyrir sex árum varö þaö hlutskipti Palme
aö skila völdum í Svíþjóö í hendur borgara-
flokkanna eftir hartnær hálfrar aldar ósíitinn
valdaferil sósíaldemókrata. Reynslan af sam-
stevpustjórnum.síöast minnihlutastjórn miö-
Ingcmund Bengtsson, forseli Ríkisdagsins
sænska, (t.h.) felur Olof Palme stjórnar-
myndun.
flokkanna, varð vatn á myllu sósíaldemó-
krata í kosningunum í síðasta mánuöi.
Könnun fyrir kosningarnar leiddi í Ijós. að
meðal stjórnenda atvinnufyrirtækja voru
þeir í meirihluta, sem óskuöu eftir kosninga-
sigri sósíaldemókrata. Þessi afstaða þótti *
furöu sæta í kosningabaráttu. þar sem
samtök atvinnurekenda ráku umfangsmikla
áróöursherferö gegn áformi Alþýðusam-
bands Svíþjóðar um stofnun launþegasjóöa.
en því samsinnir Sósíaldemókrataflokkurinn
í grundvallaratriðum. Hvað sem launþegá-
sjóöum leiö. áleit meirihluti þeirra sem at-
vinnurekstrinum stjórna, að sósíaidemókrat-
ar væru líklegastir t'.l aö koma fram stjórnar-
stefnu sem styrkti grundvöll atvinnulífsins,
,og þaö var það sem máli skipti.
I viðtölum eftir kosningasigurinn hefur
Palme hamrað á því, að undirstaða baráttu
stjórnar sinnar gegn atvinnuleysi séu ráðstaf-
anir til að örva fjárfestingu í arðbærum
atvinnurekstri. Atvinnuleysi íSvíþjóðerekki
mikiö miðaö viö önnur Evrópulönd. 3.5 af
hundraði. en þaö hefur verið í stöðugum
vexti upp á síðkastiö. og endalok fullrar at-
vinnu eru reiðarslag fvrir þá hugmynd sem
þorri Svía hefurgert sér um sænska velferðar-
þjóðfélagiö. Kjósendur tóku því fegins hendi
áformi sósíaldeniókrata um að gangast fyrir
fjárfestingu til aö skapa ný atvinnutækifæri.
Palme lagði á það áherslu í kosningabarátt-
unni. aö þetta þyrfti að gera án þess að valda
kaupmáttarþenslu sem magnaði verðbólgu
og yki greiösluhalla viö útlönd meö auknum
innflutningi á neysluvarningi.
Samkvæmt áætlun sósíaldemókrata á ríkiö
að leggja fram til fjárfestingar 620 milljónir
sænskra króna, sem aflað veröur með hækk-
un á söluskatti. Jafnframt er gert ráð fyrir
hafa af RÚV stóran hluta auglýsinga frá
tiskufataverslunum, hljómplötuverslunum
og þess háttar. Slikt tekjutap yröi einhvern
veginn að bæta RÚV, auðvitað. „Viö ætlum
RÚV miklar skyldur umfram svæðisstöðv-
arnar,” segir Markús, „og þess vegna tök-
um við skýrt fram, aö þetta tap ber að bæta
RÚV á einhvern hátt. Við gerum tillögur
um það lika. Við viljum að útvarpsstjóri
ákveði útvarpsgjald, en ekki ráðherra eins
og nú er. Og við leggjum til að gjöldum af
innflutningi sjónvarpstækja og hlutum i
þau, verði veitt aftur til útvarpsins, eins og
áður var.”
Andrés Björnsson, útvarpsstjóri, er ekki
viss um aö þetta dugi til: „bað er vert að
veita þvi athygli, aðsamkvæmt tillögunum,
skal útvarpsstjóri ákveða afnotagjöld, i
samráði viö menntamálaráðherra. betta er
aðeins breyting á yfirborðinu.”
Eiður Guðnason vekur athygli á þvi, að
RÚV er eini fjölmiðill á landinu, sem greið-
ir söluskatt af auglýsingum. Rikissjóður
leggur RÚV ekkert til en hagnast hins veg-
ar á þvi. Og varðandi þá hugmynd að tekju-
stofn RÚV af innflutningi sjónvarpstækja
verði afhentur stofnuninni að nýju, sagði
Eiður: „bess finnast ekki dæmi, til þessa,
að rikisvaldið hafi gefið frá sér tekjustofn,
sem þaö einu sinni hefur komið höndum
yfir.”
Ellert Schram, einn nefndarmanna, telur
að ekki sé ástæða til að óttast að minni
stöðvar taki auglýsingar frá RÚV. „Ég
held að þar sé verið að gera úlfalda úr mý-
flugu. bað er eins liklegt, að tilkoma
svæðisbundnu stöðvanna bæti við markað-
inn, þar komi til nýir auglýsendur. Auk
þess tel ég að RÚV reiði sig úr hófi á tekjur
af auglýsingum. bað vita allir, hvernig
auglýsingaflóðið kaffærir dagskrá fyrir
jól, t.d. Með þvl að afla tekna með öðru
móti, skapast svigrúm til að bæta dag-
skrána.”
Andrés Björnsson hefur einnig fundið að
tillögum um skipun útvarpsréttarnefndar.
„bað, að skipa tvær nefndir, sem hvorug
skal vita af hinni, það er vis vegur til að
skapa óreiðu.”
bá er umhugsunarefni, að ekki getur alls
staðarorðiðgrundvöllur fyrir rekstri slikra
hlelgar-—r»-----
_____________________pasturinn
einkastöðva. „Ég er hræddur um það, að ef
þetta verður að lögum, verði þróunin sú, að
mest ásókn verði á svæðin við Faxaflóa og
við Eyjafjörð. bar gæti RÚV tapað auglýs-
ingatekjum, sem yrði þá að bæta upp með
hækkuðum afnotagjöldum. En þá er fólkið i
dreifbýlinu, sem ekki nýtur þessara stööva
fariö aö borga reksturinn. bað finnst mér
öfugmæli”, segir Eiður.
Skyldur hinna svæðisbundnu stöðva eru,
skv. tillögunum litlar. „Ég geri ráð fyrir að
ákvæði um skyldur stöðvanna verði sett
með reglugerð, sem útvarpsréttarnefnd
setur,”segir Andrés Björnsson. „bað verð-
ur eflaust annar ásteytingarsteinn, þegar
þar að kemur.”
Ellert Schram er þeirrar skoðunar, hins
vegar að reglur þær sem tillögurnar gera
ráð fyrir séu of þröngar. „Mér finnst
ástæðulaust að miða auglýsingamagn við
sama hlutfall og hjá RÚV. Slikar ákvarð-
anir eiga stjórnendur stöðvanna að taka
sjálfir, og miða þá við það sem þeir halda
að hlustendur endist til að hlusta á.”
„Mér finnst sjálfsagt að yfirvöld geri
ákveðnar kröfur varðandi dagskrá,” segir
Eiður Guðnason. „bað er sjálfsagt að gera
kröfu um tiltekna dagskrárlengd, t.d.,
hvort sem það verður ákveðin 5 eða 10 eða
15 tima dagskrá á sólarhring. bá er sjáíf-
sagt að hafa ákvæði um fréttaþjónustu, og
aðra þjónustu.”
Ellert Schram segir hins vegar: „bað er
enginn eðlismunur á útvarpi, sjónvarpi og
öðrum fjölmiðlum. bað dettur engum i hug
að setja dagblöðum einhverjar reglur um
innihald þeirra. bannig ætti þvilika að vera
farið með útvarp.”
að er ljóst, að það er i raun töluverður
ágreiningur um efni tillagnanna. Eins er
vist, aðýmsum spurningum, sem vakna við
lestur þeirra, verður ekki svarað nú, og lik-
legast ekki fyrr en slikar stöðvar sem gert
er ráð fyrir i tillögunum, hafa verið reknar
nokkurn tima. bað má þvi hafa orð Eiðs
Guðnasonar hér að niöurlagsorðum: „Mér
sýnist ýmislegt þurfa að skoða betur i þess-
um tillögum, annað hvort á þingi eða áður
en þær koma til umræðu þar.” öbg
IWMtJEiNJD
YFIRSVINI
ERLEND
2.200.000 milljóna nýrri fjárfestingu einka-
aðila. Með þessu móti ættu að verða til
30.000 ný störf.
essi áætlun fær því aðeins staðist, að
launþegar sem atvinnu hafa séu fáanlegir til
að fórna nokkru af kjörum sínum til að skapa
störf handa atvinnuleysingjunum. Þrátt fyrir
heitstrengingar verkalýðsflokka og verka-
lýðsfélaga um samstöðu og fórnfýsi, hefur
einatt lítið farið fyrir þeim eiginleikum þegar
á reynir. Er skýrasta dæmið þegar stjórn
breska Verkamannafiokksins beið skipbrot
vegna kjarabaráttu allra gegn öllum innan
verkalýðssambandsins. En samt ætla Palme
og félagar hans að reyna.
Áform þeirra um ráðstafanir sem stuðlað
geti að því að halda niðri kröfum um launa-
hækkanir eru tvíþætt. Annars vegar á að taka
upp á ný fríðindi, sem stjórnir borgaraflokk-
anna hafa afnumið. Þar ber hæst afnám Iaga-
breytingar sem gerði tvo fyrstu veikindadaga
launþega launalausa.
Hin hlið ráðstafana til að koma til móts við
verkalýðsfélögin, án þess að hækka laun og
skerða þar með samkeppnisaðstöðu atvinnu-
fyrirtækjanna. er rniklu veigaméiri. Hug-
myndin urn- launþegasjóði er kerfisbrevting.
sem hvergi á sér fordæmi. Húji cr í því fólgin,
að Iaunaskattur og sérstakur skattur á gróða
arðbærustu fyrirtækja renni í sjóði undir
stjórn fulltrúa launþega. Fjármagni sjóðanna
verði varið til að eignast hluti í atvinnufyrir-
tækjum.
Talsmenn samtaka sænskra atvinnurek-
enda hafa lagst ákaft gegn tillögunni um
launþegasjóði. og segja hana tilræði við
frjálst framtak ogeinkaeign á atvinnurekstri.
í kosningabaráttunni kom í Ijós. að almenn-
ingur í Svíþjóð lætur sér fátt um stofnun
launaþegasjóða finnast.
Olof Palme hagaði málflutningi sínum í
samræmi við þetta almenningsálit. Hann
lagði áherslu á. að ekki yrði hrapað að neinu
við að hrinda stofnun launþegasjóða í fram-
kvæmd, málið yröi athugað vandlega og
leitað um það sem víðtækastrar samstöðu.
Áform foringja verkalýðshreyfingarinnar var
á þá leið, að val stjórnenda launþegasjóð-
anna skyldi vera í þeirra höndum. Þessi hug-
mynd mæltist afar illa fyrir, því sum verka-
lýðssambönd Svíþjóðar eru alræmd fyrir fjár-
málaóreiðu. Forusta sósíaldemókrata brást
skjótt við, og kvað vel koma til greina að
stjórnir launþegasjóða yrðu valdar í al-
mennum kosningum.
Kosningasigur sósíaldemókrata var svo
mikill, að þeir hafa einir meirihluta á þingi
umfram þinglið borgaraflokkanna þriggja,
svo þeir þurfa ekki að vera í neinu upp á
kommúnista komnir, sem hafa það fyrir lífs-
reglu að taka aldrei höndum saman við borg-
araflokkana til að fella sósíaldemókrata-
stjórn. Stjórn Olofs Palme er því í sterkri
stöðu, og líklegt að stjórnmálaþróun í Sví-
þjóð um langa framtíð velli á því hversu
henni farast héndur.
Palme hefur í ummælum eftir kosningarn-
ar ítrekað, að ekki verði flasað að lagasetn-
ingu um stofnun launþegasjóða, en jafnframt
gert ljóst að málinu verður sinnt af alvöru.
Skoðun hans er að þetta mál snúist unr eitt
erfiðasta úrlausnarefni þróaðra iðnþjóðfé-
laga, myndun nýs áhættufjármagns.
Palme kveðst álíta hefðbundin þjóðnýting-
arúrræði sósíalskra flokka gamaldags íhald.
Sparnaður í þágu framleiðni í hagkerfinu sé
nauðsyn, en við einkaeignarrétt sé engin
trygging fyrir að ágóði renni til þeirra þarfa,
hann geti íræglega safnast fyrir á bankareikn-
inguni í Sviss eða Liechtenstein.
Þótt sænskir sósíaldemókratar hafi það
ekki í hámælum. er ljóst að hugmynd þeirra
um launþegasjóði miðar fvrst og fremst að
því að stuðla að ríflegri gróðamyndun í
atvinnulífinu. án þess að það verði annars
vegar til að ýta undir launakröfur og neyslu á
kostnað fjárfestingar í þágu framtíðarinnar,
eða hins vegar til að hlutabréfaeigendur noti
arð sinn til spákaupmennsku á alþjóðlegum
.i fj ármagnsmarkaði.