Helgarpósturinn - 18.03.1983, Qupperneq 8

8
u , ________ ,
Föstudagur 18.mars 1983 jffljj turinn
sÝniiigarsalir
Norræna húsið:
Síðasta sýningarhelgi á verkum Jó-
hönnu Bogadóttur í kjallara en í and-
dyri er tyrsta sýningarhelgi á Ijós-
myndum Sigríðar Jóhannsdóttur. Á-
fram stelpur.
Listmunahúsið:
Samsýning Guðrúnar Auðunsdóttur,
Eyjólfs Einarssonar, Rögnu Róberts-
dóttur, Guðrúnar Gunnarsdóttur,
Árna Páls, Sigrúnar Eldjárn og Daða
Guðbjörnssonar. Verkin eru hin fjöl-
breytilegustu og er sýningin opin til 4.
april.
Kjarvalsstaðir:
Kirkjulist að Kjarvalsstöðum. — Sjá
Listapóst.
Nýlistasafnið:
Sýning Helga Þorgils Friðjónssonar
er opin til 27. mars. Hann sýnir mál-
verk, teikningar, útsaum, skúlptúra,
grafikmyndir og baekur. Og i tilefni
sýningarinnar gefur Helgi út bókina
Dagdraumar í 100 tölusettum og árit-
uðum eintökum.
Njálsgata 80:
Dagana 19. og 20. mars kl. 14—19
heldur Eggert Pétursson myndlistar-
sýningu i tómri fbúð að Njálsgötu 80.
Eggert sýnir þar fjögur verk, eitt i
hverju af fjórum herbergjum ibúöar-
innar. Forvitnileg sýning sem við fjöl-
mennum á.
Listasafn ASÍ:
" Kristján Guðmundsson og Ólafur Lár-
usbon sýna margvísleg verk. Sýning-
in er opin daglega frá 14—22 nema
mánudaga.
Samkomuhúsið
Gerðum,
Garði:
Gunnar Örn Gunnarsson fieldur sýn-
ingu á vatnslitamyndum dagana 18.
19.og 20.mars. Sýningin verðúr opin
kl. 14—18.
Mokka:
Nemendur Verslunarskóla islands
sýna Ijósmyndir, teiknaöar og málað-
ar myndir, svo og skúlptúra. Framhald
af listahátíð skólans.
Ásgrímssafn:
Vetrarsýning. Opið sunnudaga,
þriöjudaga og fimmtudaga kl.
13.30—16.
Listasafn Einars
Jónssonar:
Höggmyndir Einars til sýnis á sunnu-
dögum og miðvikudögum kl.
13.30—16.
Listasafn íslands:
Mannamyndir i eigu safnsins og fleiri
myndir. Opið sunnudaga, þriöjudaga,
fimmtudaga og laugardaga kl.
13.30—16.
Árbæjarsafn:
Opiö samkvæmt umtali. Sími 84412
kl. 9—10 f.h.
Gallerí Langbrók:
Sýningu Sigrid Valtingojer á grafik og
teikningum um Samúel Jónsson lýk-
ur á sunnudag. Opið laugardag og
sunnudag kl. 2-6.
Gallerí Vesturgötu 17:
veröur opnað á laugardag kl.15,00. 13
félagar Listmálarafélagsins sýna.
leiklms
Þjóðleikhúsið:
Oresteia föstudag kl. 20
Jómfrú Ragnheiður, laugardag kl.
20
Lfna langsokkur, laugardag kl. 15,
sunnudag kl. 14 og 18.
Litla sviðlð:
Súkkulaði handa Silju sunnudag kl.
20.30
Gránufjelagið:
Fröken Júlia eftir Strindberg. Sýning-
ar i Hafnarbiói á föstudaginn kl. 20.30.
Revíuleikhúsið:
Karlinn í kassanum eftir Arnold og
Bach. Sýningar i Hafnarbiói á laugar-
daginn kl. 20.30 og sunnudag kl. 21.
Hlégarður:
Leikfélag Mosfellssveitar frumsýndi í
gær revfuna Allir á bomsum (nema
einnl). Önnur sýning er i kvöld kl.
21.001 Hlégaröi og 3. sýning á sunnu-
dagskvöld kl. 21.00. Miöapantanir i
símum 66822 og 66195.
íslenska
óperan:
Míkadó, óperetta eftir Gilbert & Sulli-
van. Sýningar föstudag, laugardag
og sunnudag kl. 21.00
Athugið breyttan sýningartima.
Leikfélag
Reykjavíkur:
Skilnaður, föstudag kl. 20.30
Salka Valka, laugardag kl. 20.30
Jói, sunnudag kl. 20.30
Austurbæjarbíó:
Hasslð hennar mömmu eftir Dario
Fo. Sýning á laugardag kl. 23.30.
Dauöir hlutir, lifandi fólk;
lifandi hlutir, dautt fólk
Háskólabíó: Húsið.
íslensk. Árgerð 1983. Handrit: Eg-
111 Eðvarðsson, Snorri Þórisson,
Björn Björnsson. Kvikmyndataka:
Snorri Þórisson. Hljóðstjórn: Sig-‘
fús Guðmundsson. Tónlist: Þórir
Baldursson. Leikmynd: Björn
Björnsson. Framkvæmdastjórn:
Jón Þór Hannesson. Leikstjóri: Eg-
ill Eðvarðsson. Aðalhlutverk: Lilja
Þórisdóttir, Jóhann Sigurðarson,
Helgi Skúlason, Þóra Borg, Róbert
Arnfinnsson, Bríet Héðinsdóttir,
Kristín Bjarnadóttir.
Gaman að því hvernig okkar
unga kvikmyndasaga ætlar að raða
sér skipulega niður á viðfangsefni
og hefðir listgreinarinnar. Við erum
búin að fá uppgjörið milli sveitar
og borgar fyrr og nú (Land og synir,
Óðal feðranna), uppvaxtarsögu
borgarbárns (Punkturinn), kreppu
hins miðaldra velferðarborgara
(Okkar á milli), miðaldasögu og
þjóðsögu (Útlaginn, Sóley), barna-
sögur (Veiðiferðin, Jón Oddur og
Jón Bjarni), poppkómedíu (Með
allt á hreinu) og rokkheimildamynd
(Rokk í Reykjavík). Allar þessar
myndir eru,hver með sínum hætti,
sérislenskar; nota sér það að þær
gerast og eru gerðar á íslandi. Nú'
fáum við mynd sem verður að telj-
ast alþjóðlegust íslenskra mynda til
þessa, þótt hún taki til íslenskra
staðreynda einsog húsnæðiseklu og
spíritisma. Hún fellur inní alþjóð-
legan flokk kvikmynda sem kalla
má „sálfræðilegan þriller",- þar má
að minnsta kosti skipa henni ef
kvikmyndir eru flokkaðar á annað
borð eftir efni og aðferð. Hún er
líka alþjóðlegust að því leyti, að
tæknilegur frágangur hennar er all-
ur á heimsmælikvarða.
Heföin og gátan
„Ungt par flytur inní gamalt hús;
dularfullir atburðir gerast í húsinu;
fortíð þess sækir inní nútíð unga
harmræna atburði sem hún grefur
upp meðvitað og ómeðvitað úr eig-
in hugskoti.
Fólkiö
í mynd einsog Húsinu spyr mað-
ur ekki um hversdagslega rök-
hyggju. Maður spyr t.d. ekki um
„tilviljun" eins og þá að stúlkan
sest að í húsi sem er partur af henn-
ar eigin sögu. Slík bessaleyfi eru
innifalin í þessari kvikmyndahefð.
Maður spyr um dramatísk rök og
það myndmál sem þau eru tjáð
með, uppbyggingu myndsögu. Þar
er ákaflega vel að verki staðið hvað
tjáningarmeðulin sjálf varðar, sam-
spil myndar, ljóss, skugga, lita,
hreyfinga, hljóðs, tóna, einsog síð-
ar verður að vikið. En í innviðunum
eru hins vegar brestir.
Um það bil tuttugu mínútur líða
af sýningartíma Hússins áður en
Björg og Pétur flytja þar inn. Fram
að því er raðað upp myndum af
sambandi þeirra, starfi og aðstæð-
um. Þessi tími er fyrir minn smekk
ekki nógu vel notaður. Við eign-
umst of litla hlutdeild í þessu fólki,
lífi þess og hugsunum. Fyrir þenn-
an skort á undirbyggingu bætir
seinni hluti myndarinnar því miður
ekki; hann geldur þessa afturámóti.
Hvers konar fólk eru Björg og
Pétur? Jú, voða venjulegt ungt fólk.
So what? Við sjáum að Pétur er
frekar egósentrískur, og stundum
dálítið neikvæður. Stundum er
einsog hann sé í slagtogi við Björgu
með hálfum huga og vilji frekar
vera með samstarfskonu úr músík-
inni að fitla svolítið (og hver er þessi
kona, fiðluleikarinn? hvers konar
gufa er það eiginlega?) Björg er
fyrst og fremst sæt og jákvæð og
venjuleg. Hvers vegna er Pétur tón-
skáld? Hvers vegna kennir Björg
heyrnarlausupi börnum? Hvers
vegna eru þau það sem þau eru? Úr
þessu efni vinnur myndin ekki.
ryívi/emunrfti
eftir Árna Þórarinsson
fólksins þannig að því stafar ógn af;
hvor sigrar, — húsið eða fólkið?“
Ég, sem dyggur áhorfandi og aðdá-
andi þrillera og hrollvekja, hef séð
þetta efnisstef oftar en ég hef tölu á.
Og þá er best að segja strax, að ís-
lenska Húsið fleytir stefinu á-
fram af stakri fagmennsku og einatt setningu úr
aflmiklu myndmáli. Og líka er Bjargar sem
best að segja strax, að samt dugir
þetta ekki alveg til að koma stefinu
í höfn með fullum áhrifamætti. Þar
veldur mestu að vissir þættir hand-
rits eru á brauðfótum.a.m.k. fyrir
minn smekk. Það er erfitt að reifa
mynd einsog Húsið í umsögn. Hún
er púsluspil sem raðast smátt og
smátt. Vandinn er að gera uppbygg-
ingu gátunnar skil án þess að eyði-
leggja ráðningu hennar fyrir áhorf-
endum.
Áhorfandi ræður þessa gátu með
aðalsöguhetjunni, stúlkunni
Björgu (Lilja Þórisdóttir). Hún og
kærastinn hennar, Pétur (Jóhann
Sigurðsson),eru í upphafi myndar-
innar inná gafli hjá gamalli konu
(Þóru Borg), sem við fáum reyndar
alltof lítið að vita um; hún er víst
einhvers konar frænka hennar. Þau
eru semsagt i húsnæðisleit, eins og
margt samtímafólk, og er það eink-
um Björg sem hefur fyrir leitinni
þótt hann kvarti mest yfir baslinu.
Hann er tónskáld og listamaður og
þarf næði. Hún kennir hins vegar
heyrnaskertum börnum. Loks er
það samt hann sem hefur uppá
görrýu húsi sem þau taka á leigu.
Smám saman seilast „svipir fortíð-
ar“ úr þessu húsi inní huga hennar,
og nær það hámarki eftir að hún
verður ófrisk og er ein í húsinu þeg-
ar hann fer í tónlistarnám til Vínar-
borgar. Fortíð hússins og undir-
meðvitund hennar verða eitt; Björg
er loks kölluð til ábyrgðar fyrir
Hvers vegna er þetta fólk yfirhöf-
uð saman? Við því veitir niyndin
ekki svar, nemá ef vera skyldi það
að þetta er kynferðissamband.
Þennan skort á persónumótun í
handriti tekst leikurum ekki að yf-
irstíga. Ég man ekki eina einustu
samtölum Péturs og
er karakterlýsandi,
fyllir útí myndina sem við sjáum af*
þeim. Sú mynd er yfirborðið eitt.
Samtöl Hússins sem eru prýðilega
leikræn í munni, virðast reyndar
hafa þann frumtilgang einan að
fleyta atriðunum áfram, plottinu.
Fólkið virðist líka hafa afskap-
lega lítið að segja hvort öðru. Það
er að vísu glatt og í fýlu til skiptis;
það skiptast á gleði og sorgir í lífi
þess, en þegar þau eru saman utan
vinnu situr hann mestan part og
föndrar við nótur, en hún les Hrafn
Gunnlaugsson eða Pétur Gunnars-
son, og svo sötra þau svolítið rauð-
vín og gera hitt í rúminu.
Nú má í fyrsta lagi spyrja: Skiptir
þetta einhverju máli í mynd af þessu
tagi? Já, mér sýnist að höfundar
hafi ætlað að gera sambandi Péturs
og Bjargar skil. Það er í miðpunkti
myndarinnar, þ.e. þeim parti henn-
ar sem varðarnútíðina. Við eigum
að taka þátt í lífi þeirra og reynslu.
í öðru lagi má svo spyrja, hvort höf-
undar hafi ekki einmitt ætlað að
lýsa sambandsleysi; sambandsleysi
fólks hvort við annað, umhverfi sitt
og sjálft sig. Einna helst er ég á því
að sú hafi verið ætlunin. En það er
einfaldlega ekki gert. Við sjáum
sambandsleysi en ekki er reynt að
sýna okkur af hverju það stafar.
Sálfræðilegur þriller þarf á sál-
fræði eða, öllu heldur sálrænu inn-
sæi, að halda. Það þarf að skálda líf
og karakter í persónur til að maður
trúi á þær á meðan myndin varir.
Fáar kvikmyndahefðir þurfa meira
á slíkri tiltrú að halda en einmitt
þrillerinn. Hafi höfundar ætlað að
gera „mynd um tilfinningar", eins
og þeir hafa sagt opinberlega, þá
verð ég að segja einsog er, að frá
mínum bæjardyrum hefur það því
miður ekki tekist.
Brotalamir
Það þýðir hins vegar ekki að
þeim hafi ekki tekist að gera góða
bíómynd. Að mínu mati er myndin
einfaldlega allt of góð, allt of vel
gerð, til að hafa slíkan brest, slíkt
tómahljóð innst inni. Örlítið meiri
rækt við persónusköpun, örlítið
meiri „dramatúrgísk“ (ef ég má
nota svo gasalegt orð) yfirlega hefði
bjargað málinu.
Nokkrar aðfinnslur í viðbót:
Framrás myndarinnar er ívið of
hæg,einkum fyrir hlé. Ég held að
skaðlaust hefði verið að þjappa
henni saman um ca. 15 mínútur.
Efnið þolir ekki tæpa tvo klukku-
tíma, eins og það er matreitt. Þegar
Björg er farin að fá gögn í hendur
og huga sem tengjast þeirri reynslu
sem hún verður fyrir í húsinu í
svefni og vöku þá er hún alltof lengi
að leggja saman tvo og tvo, ótrúlega
lin við að krefja fólk svara sem ber-
sýnilega veit allt um málið; hvernig
á maður til dæmis að trúa því að
hún láti „foreldra" sína sleppa með
þau „svör“ sem þau veita henni?
Það atriði sem notað er til að sjokk-
era Björgu á bólakaf inní óhugnan-
lega fortíð sína, heimsókn undar-
legra farandprédikara (Borgar
Garðarsson og Arnhildur Jónsdótt-
ir) er fyrir minn smekk algjör stíl-
brjótur, jafn vel leikið og tæknilega
magnað og það er; þetta er atriði út
úr allt annars konar mynd, nánast
einskærri hrollvekju. Árangurs-
lausa heimsókn „kaupmannsins á
horninu“ (Róbert Arnfinnsson) i
Húsið hefði hugsanlega mátt nota í
staðinn í sama tilgangi.
Og þótt smart sé að tengja mynd-
ina í hring með því að láta hana
byrja og enda í kirkjugarði, þar sem
mismunandi syrgjendur vitja lát-
inna fórnarlamba Hússins, finnst
mér byrjunaratriðið of stakt, og
klipp yfir í þvottahús einhverrar
konu útí bæ of bratt (kannski hefði
þetta upphafsatriði farið betur á
undan titlum). Lokaatriðið í
kirkjugarðinum er of væmið til að
hafa tilætluð áhrif. Því hefði mátt
sleppa og enda í staðinn á Pétri
komnum heim í mannautt Húsið;
sem þarmeð hefur eignast aðra
unga manneskju til að ganga aftur
í. Um endalokin í heild þ.e. örlög
Bjargar má reyndar deila; sumpart
eru þau of auðveld „patentlausn”
sumpart alveg rökrétt, en ég held að
þau hefðu a.m.k. þurft aðra og
betri stígandi.
Fyrsta flokksfagmennska
Þrátt fyrir hnökra og álitamál er
handrit þremenninganna einmitt að
mörgu leyti óvenju filmískt og vel-
virkt. Upplausn epískrar myndfrá-
sagnar er ákaflega vel af hendi leyst;
samklipping efnisbrota úr ólíkum
tíma og rúmi hefur ekki áður verið
betur unnin í íslenskri kvikmynd,
og það án flestra hefðbundinna
sjónrænna bragða. Auðséð er að
reynsla þeirra af knöppu formi aug-
lýsingagerðar nýtist einkar vel í
samsetningu þessa myndmáls. Hér
ríkja lögmál kvikmyndarinnar og
einskis annars listforms.
Þarna er erfitt að greina á milli
samverkandi þátta, — leikstjórnar,
myndatöku, hljóðstjórnar, klipp-
ingar, leikmyndar, tónlistar. Rétt er
þó að nefna fyrst það sem kannski
ermest fagnaðarefni: Loksins hefur
tekist að nema sem næst gallalaust
hljóð í íslenska mynd. Þar og ekki
síður í hljóðblöndun og hljóðsetn-
ingu hefur Sigfús Guðmundsson
unnið afbragðs starf. Ljóst er líka
að fyrr hefur hljóðrás sem slík ekki
verið notuð af meiri hugkvæmni til
mögnunar spennu og tengingar
milli atriða í íslenskri kvikmynd.
Dolby stereó er beitt af sparsemi en
með þeim mun meiri árangri. Tón-
listin er að vísu dálítið mishittin;
sterk í óhugnaði, veik í ljúfari
stemningssköpun og stefið Trúnað-
armál eftir leikstjórann finnst mér
ekki hæfa myndinni.
Egill Eðvarðsson þreytir hér sína
frumraun sem leikstjóri eftir lang-
an feril sem fremsti dagskrárgerðar-
maður LSD sjónvarpsins og nú síð-
ar stjórnandi auglýsingamynda.
Hann er afburða hæfileikamaður í
meðferð miðilsins og vald hans yfir
öllum tæknilegum meðulum er ó-
tvírætt í Húsinu. Hér úir og grúir af
vel uppbyggðum.snöggklipptum at-
riðum.
Sem dæmi nánast af handahófi
má nefna sjokkatriði með fuglum í
anda Hitchcocks, martröð Bjargar í
stofunni, þar sem rispuð plata
gengur á fóninum og gefur
skemmtilegan effekt, og ekki síst
svipmyndirnar úr fortíðinni; leiftur
af fólki, líkkistu, segulbandi, mið-
ilsfundi (einkar magnaður óhugn-
aður) bolta (sem er skemmtilega
notað leiðarstef í myndinni); eða,
undir lokin, hina voveiflegu dauð-
daga föður og dóttur. Ýmis rólegri
atriði eru ekki síður vel sviðsett, t.d.
tónleikarnir eða kennslustundirnar
hjá heyrnarskertu börnunum. Það
er í sviðsetningum sem leikstjórn
Egils er best; hreyfingar innan
myndflatar eru náttúrlegar,sjálf-
sagðar. Aftur á móti vantar dálítið
uppá að textameðferð, hlutverka-
túlkun sé nægilega safamikil. En
þar er við ramman reip að draga þar
sem er blóðlítil persónusköpun
handrits. Þessi leikstjórnarfrum-
raun vekur óneitanlega miklar von-
ir.
Þau Jóhann og Lilja gera margt
vel, en fá úr litlu að moða. Lilja sýn-
ir hvað hún getur í verulegum á-
takaatriðum, en þar fyrir utan
finnst mér of stjarfur tískusýning-
ardömusvipur á andlitinu. Önnur
hlutverk eru í höndum einvalaliðs,
sem nær útúr þeim því sem hægt
er, einkum þó Helgi Skúlason sem
er þrælandskoti ógnvekjandi og
aumkunarverður til skiptis í hlut-
verki hins ólánssama miðils, -og
Bríet Héðinsdóttir sem ruglaða
grannkonan.
Kvikmyndataka Snorra Þóris-
sonar er fágað og nostursamlegt
listaverk. Hin rúmu tökuskilyrði í
stúdíói skapa honum áðstöðu um-
fram flestar íslenskar myndir fyrir
hreyfingar, keyrslu myndavélar,
auk kranaskota utanhúss sem inn-
an. Þótt það sé tíska í bíómyndum
nútímans finnst mér að sparlegar
hefðimátt fara í að klippa í þessar
mjúku og fallegu tökuhreyfingar.
Þar fyrir utan er Snorri fundvís
á fjölbreytileg, stundum óvænt
myndhorn. Hann fylgir Iíka þeirri
tísku, einkum þrillermynda, að
nota aðdrátt; þjappa myndefninu
saman í fletinum, gjarnan með part
af umhverfi eða leikmynd í for-
grunni, en þetta gerir tökunaein-
vörðungu lífrænni; þrengir að per-
sónum, vekur grun um aðsteðjandi
óhugnað. Leitast hefur verið við að
nota sem mest náttúrulega lýsingu,
sem veldur því að vísu að stundum
er ljósgjafinn sjálfur aðeins of
dómínerandi í myndinni. Af öllu
þessu leiðir að leikmyndin,ekki síst
Húsið, er dálítið yfirþyrmandi.-
Tökuvélin gefur henni veglegt rúm
í myndinni; dauðir hlutir vega
stundum þyngra á fletinum en hið
lifandi fólk. Trúlega má segja að þá
hafi tilgangi verksins einmitt verið
náð. Litaval og áferð eru áberandi
hnitmiðuð í heildarmyndinni (ekki
síst rautt, blátt, brúnt).
Húsið er vönduð spennumynd
sem vafalítið á eftir að höfða til
margra. Hún ber vitni meiri fag-
kunnáttu en aðrar íslenskar myndir
til þessa. Með skáldlegum neista í
mótun viðfangsefnisins hefði hún
orðið verulega eftirminnileg.
— ÁÞ.