Helgarpósturinn - 10.11.1983, Page 24

Eitt af kúnstugum uppátækjum Hall-
dórs Laxness var þaö, að rita raötölur
að nokkru með bókstöfum. t»aö liggur
næstnö halda, að hann taki þetta eftir
danskri fyrirmynd. Þannig veröur 3. að
3ji. Síðan verður 20. að 20asta, 83. að
83ja, og 110. að 1 lOunda. Það nýjasta,
sem ég hefi séð af þessu tagi hjá honum
er „líkneski af 14aldardrottningu . Er
þetta ekki alll4aldarlegt og ljótt? Mér
finnst það.
Ég hef sjaldan séð eins mikla mann-
lega grunnfærni eins og þá, aö ætla sér
að eiga aðgang að Berlín undir velvild
og sanngirni sovétstjórnarinnar. Valda-
mennirnir í Kreml hljóta að hafa hlegið
Hef löngum
safnaö
áhugamálum
mikið dátt, þegar stjórn Bandaríkjanna
féllst á þetta fyrirkomulag. Landgeiri, til
að tryggja aðgang að borginni, hefði
verið algert lágmark. Það stóð heldur
ekki á húsbændunum í Kreml með að
fara að skemmta sér.
• •
Nasistahreyfingin var algjör, totalitar-
“ ian. Foringjar hennar lofuðu að um-
skapa þjóðfélagið, og leysa vandamál
þýsku þjóðarinnar. Hreyfingin haföi
vakið mikla eftirvæntingu stórs hluta
þjóðarinnar, sem varð að hrifningu
mikils meirihluta hennar, þegar í ljós
kom, að hinni nýju stjórn Hitlers tókst í
raun og veru aö leysa stórkostleg þjóð-
félagsleg vandamál, eins og til dæmis
vandamál atvinnuleysingjanna. Full at-
vinna, velmegun, innanlandsfriður og
vaxandi þjóðleg reisn var ávöxturinn af
stjórn Hitlers fyrstu árin.
eftir Egil Helgason
— rætt við dr. Benjamín Eiríksson
um kommúnismann,
nasismann
og námsárin
dvaldi viö nám í Þýskalandi
Hitlers og Sovétríkjum Stalíns,
lauk háskólaprófi í slavnesk-
um málum og bókmenntum
frá Svíþjóö og doktorsprófi í
hagfrœöi frá Harvard-háskóla.
Hann starfaöi síöan hjá Al-
þjóöagjaldeyrissjóðnum í Was-
hington, var ráöunautur ríkis-
stjórnarinnar í efnahagsmálum
og lengi bankastjóri Fram-
kvœmdabankans. Helgarpóst-
urinn spjallar hér stuttlega viö
dr. Benjamtn og birtir kafla úr
bók hans og nokkrar tilvitnan-
ir úr öörum köflum.
Nú nœstu daga kemur út
nokkuö óvenjuleg bók hjá
bókaforlaginu Arnartaki, tröll-
aukin bók að vöxtum. Ég er,
en svo nefnist bókin, hefur aö
geyma ritgeröir og greinar eftir
dr. Benjamín Eirtksson, endur-
minningar frá ýmsum skeiöum
viöburðaríkrar œvi, umfjöllun
um efnahagsmál, ádeilu á guö-
frœði Sigurbjörns Einarssonar
og guðlast Halldórs Laxness,
svo fátt eitt sé nefnt. Benjamín
Brot úr bók dr. Benjamíns Eiríkssonar, ÉG ER
Samúðin
I blöðunum eru alltaf annað veifið greinar
um ógæfumenn. Það er ákaflega mannlegt
að láta í ljós samúð með ógæfumönnum. En
þegar farið er að lesa greinarnar, sést fljótt
að málið er engan veginn einfalt. Skrif þessi
fjalla flest um afbrotamenn og refsivist og þá
samúð sem samfélagið skuldi þeim.
Ég held, að það sem fyrst verði fyrir hjá
andlega heilbrigðu fólki, sé að finna til vork-
unnar með þeim, sem orðið hafa fyrir and-
legu eða líkamlegu ofbeldi: limlestingum,
svo sem höfuðkúpubroti eða kjálkabroti,
málleysi vegna höfuðhöggs, taugaáfalli,
jafnvel geðveiki, vegna nauðgunar eða orð-
ið fyrir eignamissi, að ég nú ekki tali um þá
sem drepnir hafa verið og svo aðstandend-
um þessa fólks. Nýlega heyrði ég um mann,
sem setið hafði inni á veitingastað ásamt
kunningja sínum. Drukkinn maður sem
hann þekkti ekki neitt réðist á hann þar sem
hann sat í sæti sínu og barði hann til óbóta,
þannig að hann varð að liggja á spítala um
hríð. Stundum fylgir svona uppákomum
skemmtanalífsins ævilangt böl. Blöðin segja
frá fæstu af því, sem gerist af þessu tagi, og
þá aðeins upphafinu en ekki afleiðingunum.
Þau þegja oftast þunnu hljóði um hið þýð-
ingarmesta. Sú stefna er ráðandi, að ekki
megi særa viðkvæmar taugar glæpamann-
anna, með því að segja frá verkum þeirra og
nöfnum. Þeir verða að fá að athafna sig í
myrkrinu, segja þeir sem ráða ferðinni og
bera ábyrgð á hinu drottnandi ábyrgðarleysi
og vaxandi öryggisleysi. Fórnardýrin? Ja,
þeirra taugar eru allt annað mál.
Ætla mætti að óreyndu að ógæfumennirn-
ir, sem svo mikið er skrifað um, væru þeir
sem orðið hafa fyrir hræðilegum áföllum af
annarra völdum, oft þekktra glæpamanna.
En þannig er þessu alls ekki farið. Skrifin eru
oftast yfirflóandi af samúð, öll með glæpa-
mönnunum. Hvaðan koma þessi andhælis-
legu viðhorf?
Réttlæti
Mín samúð er fyrst og fremst með fórnar-
dýrunum, ekki glæpamönnunum. Ég
vorkenni að vísu glæpamönnum, að þeir
skuli ekki geta haft sama vald á hvötum sín-
um og tilhneigingum og aðrir menn, og að
þeir skuli ekki vera reiðubúnir að axla þá
ábyrgð, sem líf í mannlegu samfélagi út-
heimtir. Því að sömu hvatir og sömu til-
hneigingar eru í flestum mönnum, aðeins
missterkar. En það sem ég vil að glæpamenn
hljóti, er það sama og aðrir menn hljóta; rétt-
24 HELGARPÓSTURINN
læti. Um samskipti sem eru einkamál, eða
sem menn vilja að séu einkamál, á annað að
gilda, fyrst og fremst það sem fjallræðan
kennir. En hvað er þá réttlæti?
Réttlæti er siðgæðislegt hugtak. Réttlæti
er það, að verknaður manns hafi eðlilega af-
leiðingu eða mótsvörun samkvæmt gefnu
mati, að maðurinn hljóti siðgæðislegt jafn-
gildi fyrir verknað sinn; fyrir gott verk-gott,
fyrir vont —- vont. Hið eina óvefengjanlega
og fullkomna mat er mat Guðs. í fjallræð-
unni er manninum — einstaklingnum —
boðað annað siðgæði en siðgæði jafngildis-
ins, enda er hún „stjórnarskrá" guðsríkisins.
Þeir sem geta lifað samkvæmt boðun fjall-
ræðunnar eru hæfir til guðsríkisins. En vér
lifum ekki í guðsríki. Vér lifum ekki í guðs-
ríki, heldur ríki, þar sem rikisvaldið, í hönd-
um fallins mannkyns, er fulltrúi réttlætisins.
Þetta réttlæti á að birtast í réttlátum lögum,
sem ríkivaldið heldur í heiðri og fram-
kvæmir, ef allt er með felldu. Sá sem frem-
ur glæp á að gjalda fyrir hann, með því að
taka út refsingu sem jafngildi honum. Annað
er ranglæti.
Guð fyrirgefur syndir, en lætur þeim ekki
með öllu óhegnt. Hann fyrirgefur ef syndar-
inn iðrast, tekur trú á Jesúm Krist og trúir
friðþægingardauða hans. Á yfirstandandi
stjórnskipunartímabili Guðs eiga menn þess
kost að réttlætast af trú. Syndafyrirgefning
er ekki réttlæti, heldur miskunnsemi fyrir
náð Guðs. Með sektarfórn Jesú hefir rétt-
lætiskröfu Guðs verið fullnægt. Fyrir trú
syndarans tilreiknast honum réttlæti það,
sem Jesús ávinnur með sektarfórn sinni.
Syndafyrirgefning — út af fyrir sig — er rang-
læti, eins og vel sést af dæmisögunni af rang-
láta ráðsmanninum. í henni hælir húsbónd-
inn, sem er Guð, ráðsmanninúm fyrir tiltæki
hans, það — að gefa skuldirnar eftir að
nokkru. Hann veit sem er að ráðsmaðurinn
fullnægir sjálfur greiðslukröfunni. En synd-
ararnir öðlast vist í hinum „eilífu tjaldbúð-
um“.
Refsing
Iðulega séð vitnað í fyrirmæli Guðs til
Gyðinga; auga fyrir auga, tönn fyrir tönn.
Venjulega er þetta tekið sem dæmi um
strangleika og hörku Guðs, já, jafnvel til að
sýna, að Jesús hafi trúað á og boðað ein-
hvern annan guð en þann Guð sem opinber-
ar sig í Biblíunni. í rauninni var fyrirmælið
mikil framför, hjá því sem tíðkast hafði.
Fyrirmælið þýðir að taka mátti tönn fyrir
tönn, en ekki meira. Samkvæmt þessu á refs-
ingin að svara til afbrotsins.
I áminnstum blaðaskrifum er mikið gert úr
því, að refsivist bæti yfirleitt ekki glæpa-
manninn. I Biblíunni er hvergi boðuð refsi-
vist, a.m.k. ekki í nútíma skilningi. Þar er
hvergi gert ráð fyrir því, að óendurfæddir
syndarar yrðu betrumbættir með hlýju hús-
næði, góðu viðurværi eða menntun. Glæpir
eiga sitt heima í eðli mannsins sem er synd-
ugt. Hann er fallinn maður í föllnum heimi.
Refsivist gerir því flesta fanga að ,,betri“
glæpamönnum. Þeir taka þar framförum í
hugarfari og iðn. Gæðin sem þeir fá á kostn-
að skattgreiðendanna, og samúð samfélags-
ins, reynist oft öflug forherðingartæki. Hafi
þeir einhvern tíma haft hugboð um það að
vond verk skili vondum ávöxtum, þá er sú
hugmynd úr sögunni hjá flestum, þegar þeir
koma úr refsivistinni. Það hugboð deyr hæg-
um dauða í moðhlýjum umhyggjufaðmi
samfélagsins. Þegar út kemur bíða þeirra ný
fórnardýr. Aðeins fáir finna mjóa veginn.
Þeim finnst, að þegar öllu er á botninn
hvolft, þá sé líf í synd býsna notalegt, miðað
við hið þrúgandi líf í erfiði og amstri, sem
bíður flestra manna, sem sjá sér farborða á
heiðarlegan hátt.
Væri samúðin með fórnardýrunum ríkari,
myndi áreiðanlega hægt að bjarga mörgum
þeirra í tíma. Vissi væntanlegur nauðgari, að
hans biði gálginn innan 30 daga, myndi
hann hugsa sig um tvisvar, áður en hann
drýgði glæp sinn. Og jafnvel þótt sú vit-
neskja hindraði hann ekki í ásetningi hans,
þá yrðu fórnardýr hans ekki fleiri, næði rétt-
læti samfélagsins ekki til hans.
Hér eru til þekktir ofbeldismenn, fríir og
frjálsir, sem ganga á röðina og misþyrma
fólki, svindlarar sem leita sífellt nýrra
fórnardýra, svo og spellvirkjar. „Kunningi
lögreglunnar" er blaðamönnunum munn-
tamt orð. Ríkisvaldið hefir smám saman
misst allar tennur, sökum fáránlegra kenn-
inga um hið eiginlega sakleysi glæpamann-
anna, og krafna um samúð með þeim. í flest-
um tilfellum eru fórnardýrin yfirgefin og
hjálparvana, ef frá er talin læknishjálp og
annað sem samfélagið veitir, en sem stendur
ekki í neinu sérstöku sambandi við glæpinn.
Fórnardýrin fá oftast enga leiðréttingu mála
sinna, svo sem skaðabætur. Glæpamennirn-
ir gefa þeim langt nef og yfirvöldin yppa öxl-
um. Þegar hin réttláta refsing er líflát fæst
einn ákaflega mikilvægur árangur: Glæpa-
maðurinn fremur ekki fleiri glæpi. Væntan-
legum fórnardýrum hans hefir í verki verið
bjargað. Hið illa hefir „verið upprætt" eins
og segir í Biblíunni. En i henni er margt að
finna um réttlæti Guðs.
Löggjafinn er sýktur kenningum guðleys-
ingja og vantrúaðra manna um eðli manns-
ins, hlutskipti hans og hlutverk í heiminum.
Rotnun hugarfars dómaranna og ráðleysi
eru komin á hátt stig. Það er ekki einu sinni
hægt að fá framfylgt jafn sjálfsögðum hlut og
banninu við hundahaldi í Reykjavík.ÍBanda-
ríkjunum er réttarfarið orðið að hreinum
skripaleik, enda öryggi borgaranna á hröðu
undanhaldi fyrir sókn glæpalýðsins.
Samsæri fjölmiölanna
Fjölmiðlarnir hylma stöðugt yfir með
glæpum og glæpamönnum með þögninni.
Fyrir nokkrum árum skrifaði ég grein um
muninn á því sem ég kallaði boðorð Guðs og
boðorð blaðanna. Þetta gerðist þegar hama-
gangurinn var sem mestur út af Gervasoni.
Þá var því blákalt haldið fram, að hann væri
friðarsinni — hvað sem það nú átti að merkja
— þvert ofan í hans eigin orð. Ég fékk grein-
ina ekki birta; aðra grein, öllu harðorðari,
um sjálft Gervasoni-málið, ekki heldur. í
seinni tíð hefir mér gengið betur. Ég er ekki
frá því, að þetta skrif fáist birt. (Hér skjátlað-
ist mér.)
Réttlæti er alvörumál
Ég er þeirrar skoðunar, að þjóðirnar eigi
að fara að fyrirmælum Guðs, og heimta að
ríkisvald þeirra iðki réttlæti, hans réttlæti,
að svo miklu leyti sem þær þekkja það. Ég
álít að það eigi, og verði ekki umflúið, að líf-
láta menn fyrir meiriháttar glæpi. Til þess-
ara manna tel ég hina stærri þjófa og
ræningja, hryðjuverkamenn, brennuvarga,
alla eiturlyfjasala, nauðgara og morðingja,
svo og landráðamenn. Það er óhjákvæmi-
legt að leggja dauðarefsingu við skipu-
lagðri glæpastarfsemi. Grundvöllinn fyrir
þessum skoðunum mínum tel ég boð Guðs í
Biblíunni. Með þessari stefnu yrði fjölda
fórnardýra bjargað frá andlegum og líkam-
legum þjáningum, sálarkvölum, heilsutjóni,
fjárhagstjóni, örkumlum og jafnvel ótíma-
bærum dauða. Réttlæti er ekki skemmti-
atriði, heldur mikið alvörumál. Nuverandi
alvöruleysi í þessum málum hefir skapað
sannkallaða gróðrarstíu fyrir glæpi og rækt-
un glæpastarfsemi. Við dauða forhertra
afbrotamannaog annars glæpalýðs verður
heilsusamleg hreinsun á andrúmslofti mann-
legs samfélags, sannkölluð landhreinsun.