Helgarpósturinn - 05.01.1984, Side 12

GOSSTRIBSINS
Vid könnumst öll vid þá. Þeir starfa ad samgöngu-
málum. An þeirra væri ekkert gos og enginn pilsner
í sjoppum — ekkert kók, ekkert Egils-appelsín, ekk-
ert pepsi med staurnum. Þetta eru mennirnir sem
dreifa gosdrykkjunum um landið: framveröir gos-
stríösins, sem geisaö hefur í landinu frá stríðslokum,
eöa lengur.
Því þeir eru ekki bara útkeyrslumenn — langt því
frá. Þeir eru ekki síður sölumenn. Það eru þeir sem
kynna kaupmönnunum nýju tegundirnar og sjá um
afgreiðslu á gosi og öli, skrifa nótur og taka viö
greiðslum.
Þeir birtast manni ljóslifandi í bernskuminning-
unni. Þetta voru sko gæjar sem kunnu að handleika
kókkassa. Maður hætti öllum leik viö búðina þegar
guli kókbíllinn með rauðu stöfunum keyrði upp að
lagerdyrunum. Hliðarbyröinu var skellt niður og
kassarnir síðan rifnir af pallinum hver á eftir öðrum,
tveir í einu, eins léttilega og mamma þurrkaði af eld-
húsborðinu.
eftir Hallgrlm Thorsteinsson myndir: EinarG. Einarsson
,,Þá voru þetta lágu trékassarn-
ir, þessir gulu. Maður greip fingr-
unum um eina flöskuna og þumal-
fingrinum í gatið og þannig tók
maður tvo kassa í einu. Þetta var
auðveldasta aðferðin og það
þurfti svona smá æfingu til að ná
þessu,“ segir Jón Björnsson, sem
keyrði út hjá Vífilfelli í nokkur ár
upp úr 1950. Hann hefur nú sagt
skilið við flöskurnar og sér um við-
hald á kókvélunum. Þær hafa nú
annars tekið við af flöskunum eig-
inlegaallsstaðar nema í matvöru-
verslunum, einstaka sjoppum og á
heimilum, en jafnvel á síðast-
nefnda svæðinu eiga hefðbundn-
ar flöskur með töppum í vök að
verjast fyrir Soda Stream appa-
ratinu frá Smjörlíki hf. En áfram
með kassana.
„Þegar maður var kominn upp
á lagið með það að taka tvo kassa
í einu var það langbesta aðferðin.
Það var ekki mikil hætta á að
flaska dytti úr ef maður tók þá
með sveiflu niður, fyrst annan og
svo hinn. Með sinn kassann í
hvorri hendi var auðvelt að skjóta
sér á milli í þröngum lager. Menn
sögðu að þær lengdust á manni
hendurnar en þeir sem báru kass-
ana í fanginu gáfust fljótt upp á
því,“ segir Jón Björnsson.
Guðmundur Eysteinsson hefur
keyrt gosbíl hjá Ölgerðinni Agli
Skallagrímssyni í 30 ár. Hann byrj-
aði 1953.
12 HELGARPÓSTURINN
„Fyrsta daginfl minn í vinnunni
keyrði ég Ford ’31 pallbíl. Fínn bíll
og var lengi í keyrslu eftir það. Bíl-
arnir voru aliir pallbílar. Það var
ekki farið að byggja yfir bílana
fyrr en upp úr 1960 þegar við fór-
um að fara í þessar lengri ferðir á
Snæfellsnes og austur á Kirkju-
bæjarklaustur," segir Guðmund-
ur.
Útkeyrslusvæði gosdrykkja-
framleiðendanna þriggja í Reykja-
vík er nú frá Snæfellsnesi og aust-
ur að Klaustri eins og þá. A aðra
staði eru gosdrykkir og öl flutt
með skipum og almennum flutn-
ingabílum, en líka með flugvélum,
t.d. til Eyjafjarðar.
Guðmundur Eysteinsson man
eftir ferðunum upp úr 1950:
„Þetta var allt þyngra og erfiðara
þá. Við vorum með einn bíl þá en
þrjá núna. Bílarnir þá voru
kannski 8-9 tonn en núna 15-16
tonn. Þetta voru langir dagar.
Maður lagði upp úr bænum um
sexleytið á morgnana og svo var
keyrt út fram á miðnætti. Vetrar-
ferðirnar gátu verið sérstaklega
erfiðar auðvitað. Við vorum alltaf
á nálum út af frostum, því þetta
voru opnir bílar og gosið má ekki
frjósa. Það þolir svona um sex
stiga frost. Það þurfti alltaf að selja
af bílnum samdægurs.
Já, ég mán eftir að hafa komist
í hann krappan. Við vorum einu
sinni stopp í 22 tíma í Staðarsveit
í brjáluðu veðri, í janúar 1966.
Þetta var í sama veðri og þakið
fauk af Heklu-húsinu. Við vorum
þarna með rhönnum á tveimur
öðrum bílum, bíl frá Shell og tóm-
um Leyland-pallbíl frá Esso. Esso-
bíllinn tókst á loft í rokinu og sent-
ist eina 40 metra. Eftir að hann
lenti skoppaði hann áfram aðra 40
metra eins og tvinnakefli. Þetta
var ótrúlegasta sjón sem ég hef
séð — þetta gerðist svo snögglega,
þaðvarsvo ótrúlegur hraði á biln-
um. Það sem bjargaði ökumannin-
um var húddið. Hann hafði farið
út til að kíkja á húddið sem var að
losna af, en fauk þá sjálfur frá bíln-
um og skreið svo upp í Shell-bíl-
inn. Shell-bíllinn stakkst svo á
annað framhjólið og snerist í hálf-
hring en við björguðum okkur
með því að snúa bílnum upp í
vindinn.
Við biðum þarna í 20 tíma og
mér fannst svo skrítið að það log-
aði alltaf Ijós á Esso-bílnum þarna
utan við veginn. Svo loks þegar
aðeins sljákkaði í veðrinu skreið
ég að honum og þá var hann enn
í gangi bíllinn.”
Gosstríðið var í algleymingi á
árunum í kringum 1960. Þá var
gosstríðið líka flöskustríð.
„Flöskustríðið var aðalstríðið,"
segir Jón Björnsson, sem keyrði út
í Reykjavík. „Það vantaði alltaf
gler til að tappa á.“ Fyrirtækin
nöppuðu flöskum hvort frá öðru,
þ.e.a.s. Ölgerðin og Sanitas, en
Kók var stikkfrí, enda með allt
öðruvísi flöskur. Egils appelsín liti
t.d. ekkert vel út í Iitlum kókflösk-
um, þessum með upphleypta
vörumerkinu. „Vandinn var að
gera kaupmanninn ekki óánægð-
an, halda honum góðum," segir
Jón. „Hann átti í stöðugri baráttu
við að halda í kvótann sinn hjá fyr-
irtækjunum samkvæmt glerja-
fjölda.”
Annars eru framverðirnir sam-
mála um þaðáð gosstríðið sé núna
aðallega háð í fjölmiðlum og að
þetta sé auglýsingastríð, sam-
keppnin. „Þetta er í' fjölmiðlun-
um,“ segir Jón Björnsson. „Ég
held að þetta sé fyrst og fremst
spurning um heiðarleika í við-
skiptum."
„Þetta er meinlaust stríð núna,“
segir Guðmundur Eysteinsson,
„og þetta hefur færst meira út í
auglýsingarnar. Það eru svo
margar tegundir á markaðnum
núorðið. En það hefur alltaf verið
samkeppni. Það væri ekkert gam-
an ef engin samkeppni væri. Fyr-
irtækin keyrðu út á sömu dögum,
mikið, og ég neita því ekki að það
var kapp í þessu. Við vildum held-
ur vera á undan hinum á staðina.”
Guðmundur Guðmundsson,
sem keyrir út hjá Sanitas, segist lít-
ið hafa orðið var við samkeppn-
ina. „Hefur hún ekki aðallega
verið í DV?“ spyr hann. „Þetta eru
allt öndvegis kunningjar manns
hjá hinum fyrirtækjunum. Þetta
var ekki beint samflot... jú, það
Guömundur Eysteinsson
Jón Björn'sson
var kannski viss samkeppni..."
„Þetta eru bestu kunningjar,
þessir sem maður hefur umgeng-
ist í vinnunni út um landið,” segir
Guðmundur Eysteinsson. Honum
finnst Egils appelsin ennþá besti
gosdrykkurinn. „Ogsvo kók, líka.
Þegar ég byrjaði hjá Ölgerðinni
var Sanitas appelsínið vinsælasta
appelsínið. Svo breyttum við Egils
appelsíninu eftir ítrekaðar tilraun-
ir. Það vann svo smám saman á án
þess að það væri auglýst.
Maður sér að kók-strákarnir
drekka mikið appelsín og malt. Og
svo drekkum við mikið kók. Það
er eðlilegt að menn drekki frekar
það sem þeir eru ekki alltaf með í
bílnum sjálfir."
Það var freistandi þegar maður
var strákur að nappa einni flösku
af opnu kókbílunum, þessum gulu
með rauðu stöfunum. Það var
verra með Sanitas og Ölgerðarbíl-
ana. Bæði voru hliðarborðin
hærri á þeim og eins var og er
verra að opna gosdrykkjaflöskur
þessara framleiðenda heldur en
kókflöskurnar, þegar maður er
upptakaralaus prakkari úti á götu.
Hvernig var þetta eiginlega, var
mikið nappað af bílunum í þá
daga?
„Já, já það var alltaf nappað,”
segir Jón Björnsson, sem keyrði út
kókið í Reykjavík. Þetta var mest
í kringum skólana. og þess vegna
reyndum við að vera á þeim stöð-
um þegar ekki voru frímínútur.
Svo höfðum við alltaf einn auka-
kassa í hlassinu sem ekki var tal-
inn með. Þannig gerðum við ráð
fyrir þessu. Svo reyndum við að
vera bara einn inni í búðinni í einu
og svo sást líka vel gegnum grind-
urnar á pallinum..."
En nú eru bílarnir yfirbyggðir
og pörupiltar eiga erfiðara með að
nálgast þessa forboðnu ávexti
sem áður stóðu gratís úti á götu.
Og hin fimlegu handtök mann-
anna með kókkassana eru nú
sjaldséðari: nú er farið að nota
litlar trillur til að aka kössunum af
bílunum inn í búðirnar, þar sem
þeim verður við komið. Starfið er
orðið auðveldara.
Einu sinni voru til kassar sem
rúmuðu 50 flöskur. Þeir voru
40-50 kíló. „Það gugnuðu margir
á þessu starfi," segir Guðmundur
Eysteinsson. „Þetta var hröð
tarnavinna og við bárum þessa
kassa í fanginu. Margir fóru með
bakið á sér. Það er mikill munur á
umbúðunum þá og nú. Þetta er
allt léttara."