Helgarpósturinn - 05.04.1984, Side 6

INNLEND YFIRSYN
í bandarískum lögum segir að þarlend
skipétíélög skuli hafa forgang um alla flutn-
inga fyrir bandaríska heririn. Steingrímur
Hermannsson forsætisráðherra er ekki al-
veg sammála því að það gildi um siglingar
til Islands og sagði á fundi um daginn: „Við
getum sett vamarliðinu þau skilyrði sem
við viljurn." Á ummælum hans og Geirs
Hallgrímssoncir utanríkisráðherra má
greinilega skilja að þeir vilji ekki una því að
bandarískur aðili yfirtaki cdlt í einu þessa
flutninga, sem íslensk skipafélög hafa £inn-
ast síðastiiðin 17 ár. Sjálfsagt er jafn erfitt
fyrir Bandaríkjastjóm að ganga í berhögg
við fyrrgreind lög og því í uppsiglingu nokk-
ur sjóorrusta milli ríldsstjómanna tveggja.
Hörður Sigurgestsson, forstjóri Eim-
skipafélagsins, tjáði Helgarpóstinum í gær
að fulltrúi hans hefði átt fund með Military
Sealift Command, sem hefur umsjón með
flutningum fyrir Bandaríkjeiher. Honum
hefði verið sagt að fulltrúi Rainbow Navig-
ation Inc. hefði þegar haft samband og hefði
honum verið sagt að ef Rainbow byði fram
skip sem sigldu undir bandarískum fána,
fengi það þessa flutninga.
Hér em geysilegir íslenskir hagsmunir í
húfi. Bæði Hörður og Björgólfur Guð-
mundsson, forstjóri Hafskips, hafa lýst því
yfir að þetta sé veruleg ógnun við siglingar
íslenskra skipa til Bandaríkjanna. Það er
ekki nóg með að bandaríska félagið ætli að
yfirtaka flutningana til vamarliðsins heldur
ætlar það líka í freðfiskflutninga héðan. Þær
hugmyndir hafa komið fram að hreinlega
„boykottera" flutninga héðan með félciginu
og kippa þannig undan því rekstrargmnd-
vellinum. Þegar þessi hugmynd var borin
undir Björgólf sagði hann að viðskiptahöft
af þessu tagi myndu ekki duga til. Banda-
ríska félagið gæti einfzildlega hækkað farm-
gjöldin þartil þau stæðu undir kostnaði,
jafnvel þótt það þyríti að sigla tómum skip-
um aðra leiðina. Það þyrfti ekki að vera
samkeppnisfært um verð við íslenska aðila,
það eitt að hafa bandaríska fánann tryggði
því flutningana.
• Viðskiptahömlur munu ekki
duga gegn Rainbow Navigation
og því ekkertsem getur bjargað
hagsmunum íslensku skipa-
félaganna nema hörku pólitísk
barátta.
Sjóomistavið Bandaríkin?
Það er frekar lítið vitað um þetta banda-
ríska skipafélag og þá sem að því standa.
Það er hvergi til í skipaskrám, enda mun
það vera tiltölulega nýtt. Það hefur þegcir
tekið á leigu eitt skip af bandarísku sjó-
ferðastofnuninni. Skip þetta hirti sjóferða-
stofnunin úr þrotabúi skipafélags sem hafði
fengið opinber Ián. Annað skip af sömu gerð
stendur því til boða. Efasemdir hcda verið
látncir í ljós um að þessi skip henti til sigl-
inga á Norður-Atlantshafi að vetri til en þeir
bandarísku aðilar sem málið heyrir undir
hafa allavega ekki sett það fyrir sig. Því
hlýtur að verða að álíta að skipin dugi í
fyrirhugað verkefni. Þá er orðið fátt um fína
drætti hjá oss íslandsmönnum. Ekki verður
séð að cinnað verði til bjargar en hörku
pólitísk sjóorrusta sem Bandaríkjastjóm
tapi.
Islensku stjórnmálaflokkamir hafa enn
sem komið er ekki gefið neinar yfirlýsingar
um málið. Afstaða sjálfstæðismanna og
framsóknarmanna er þó þegar Ijós. Búast
má við að hinir flokkamir ljái því líka stuðn-
ing að íslensku skipafélögin haldi flutning-
unum áfram. Nema þá kannske Alþýðu-
bandcdagið. Það er nú í hinni verstu stöðu.
Hér er um að ræða mikla hagsmuni og at-
vinnu fjölda íslenskra sjómanna og alþýðu-
bandalagsmenn fara tæplega að taka af-
stöðu gegn þeim. Hinsvegar er hér um að
ræða það sem Þjóðviijinn vildi gjamcin
kalla hermang. Þjóðviljinn hefur Scigt næsta
lítið um þetta mál og væntanlega leiðir Al-
þýðubcindcdcigið það bara hjá sér og lætur
ríkisstjómina um það.
En hvaða stóm kanónum getur ríkis-
stjómin hleypt af til að fá Bandaríkjastjóm
til að ganga gegn lögunum frá 1904? Það er
alveg ömggt að ef hún sýnir einhverja til-
burði í þá átt munu einhverjir bandarískir
þingmenn láta málið til sín taka. Margir
þeirra em leiðir og þreyttir á því gífurlega
fjármagni og mannafla sem Bandaríkin
leggja af mörkum til að tryggja öryggi
Evrópu og bregðast sjálfsagt ókvæða við ef
svo á að fara að ganga gegn lögum til að
„níðast“ á bandarískum aðilum sem vilja fá
einhvem hluta af þeirri köku.
Það verður að teljast fremur ólíklegt að
íslenska ríkisstjómin hóti að segja sig úr
NATO og sparka hemum, ef íslenskir aðilar
fá ekki þessa flutninga áfram. Hún er engu
að síður í aðstöðu til að beita Bandaríkja-
stjórn töluverðum þrýstingi. Bæði fram-
sókncir- og sjálfstæðismenn hafa verið við-
ræðugóðir þegar Bandaríkjamenn hafa
óskað eftir einhverjum frcimkvæmdum eða
endurbótum á mannvirkjum sínum hér-
lendis. Oftar en ekki hafa þesscir fram-
kvæmdir og endurbætur mætt hatrammri
andspyrnu og það jafnvel innan ríkisstjóm-
euinneir, þegar Ólcdur Jóhannesson var
utcuiríkisráðherra. Það er ekki auðvelt að
segja nei við svo góða bandamenn.
Meginatriði er auðvitað að allar reglu-
bundnar siglingar til og frá íslandi, sem við á
annað borð höfum skip til, em í höndum
íslensku skipafélaganna. Þau tóku við
flutningum fyrir vamarliðið þegar Moore
McCormick hætti þeim fyrir sautjan árum
þar sem hagnaður þótti ekki nógu mikill.
Islensku félögin hafa sinnt þessum flutning-
um vel og því ekki allsendis réttlátt að ný-
uppsprottinn aðili skuli gera út, beinlínis á
þessa hagsmuni þeirra, samkvæmt eld-
gömlum lögum.
Eftir því að dæma hvemig bcindcirískir
aðilar tala í dcig er það aðeins tímaspursmái
hvenær (ekki hvort) Rainbow Navigation
yfirtekur þessa flutninga. Áður en til þess
kemur eiga þó ömgglega eftir að verða
nokkur orðaskipti milli bandarískra og ís-
lenskra og ég held nú að við veðjum á Stein-
grím. íslendingar hafa áður háð sjóorrustu
við stórveldi, um mikla hagsmuni, og unnið.
ERLEND YFIRSÝN
• Jesse Jackson:
Stuðningsmenn hans
geta ráðið úrslitum
í kapphlaupinu milli
Mondale ogHart.
Jesse Jackson hefur
þegar náð tilætluðum árangri
Þrátt fyrir góðan sigur í New York, öðm
fjölmennasta fylki Bandaríkjanna, varar
Walter Mondaie, fyrrum varaforseti, stuðn-
ingsmenn sína í baráttunni fyrir útnefningu
til forsetaframboðs af hálfu Demókrata-
flokksins við að halda að þar með séu úrslit
ráðin. Ástæðurnar em einkum tvær. Annars
vegar em baráttuskilyrði að breytast Gciry
Hart öldungadeildarmanni í hag. Hins vegar
er ljóst að árcingur svertingjaprestsins
Jesse Jacksons hefur raskað til frambúðar
valdcihlutföllum í Demókrataflokknum og
jafnvel leikreglum bandarískra stjómmála.
í New York mátti Gary Hart hafa sig allan
við að lenda ekki í þriðja sæti, vegna þess
hve svertingjar fyiktu sér fast um Jackson.
Mondale hlaut 45% atkvæða, Hcirt 27% og
Jackson 25%. Það sem tryggði Jackson
þennan árangur, var að svertingjar flykkt-
ust á kjörstaði, svo þátttaka þeirra varð
tvöfalt meiri en nokkm sinni fyrr.
Dræm kjörsókn í kosningum í Bandaríkj-
unum, um og yfir helmingur fólks á kosn-
ingaaldri gengur að jafnaði að kjörborði,
gerir það að verkum að samtök eða ein-
staklingar, sem stuðlað geta að því að vem-
legir hópar sæki kjörfund, fá áhrifavald um
mótun stefnu og val frambjóðenda. Á þessu
byggjast ítök verkalýðsfélagcinna í Demó-
krataflokknum og hagsmunahópa atvinnu-
rekenda meðal repúblíkana.
Frcim til þessa hafa svertingjcir gert mun
minna af því að greiða atkvæði í kosning-
um en Bandaríkjamenn gegnumsneitt. Ein-
stcddingur sem sýnir að hann er fær um að
gera þennan óhemju atkvæðaforða virkan,
er um leið orðinn nýtt afl í bandarískum
stjómmálum.
Samkvæmt upphciflegri hemaðciráætlun
Walters Mondale og stuðningsmanna hans
átti baráttunni um veil frambjóðanda til for-
setaembættis fyrir demókrata að vera lokið
í raun um þessar mundir. Prófkjörum og
flokkíifulltrúafundum í völdum fylkjum var
hrúgað saman á fyrstu vikur þess tímabils,
sem val fulltrúa á flokksþing stendur, með
það fyrir augum að Mondale tækist að
leggja alla keppinauta að velli í fyrstu lotu.
Þetta hefur ekki tekist. Fyrir því sáu Hart
og Jackson í sameiningu. Ein afleiðingin er,
að yfirburðir Mondale og hans manna í f jár-
ráðum til kynningar og kosningaáróðurs
em úr sögunni.
Samkvæmt bandarískum lögum má sá
sem sækist eftir forsetaframboði ekki verja
hærri upphæð en 24.4 milljónum dollara í
kosningaherferð sinni fyrir flokksþing. Svo
sigurvissir voru menn Mondale fyrirfram,
að þeir sáu ekkert athugavert við að verja
obbanum af þessari fúlgu á fyrstu fimm vik-
um baráttunnar um fulltrúaval á flokks-
þingið. Allt var svo vel undirbúið og skipu-
lagt í samvinnu við máttarvöld Demókrata-
flokksins á hverjum stað, að ekki þótti til-
tökumál að eyða mestöllum kosninga-
sjóðnum til að fylgja eftir fyrirframgefinni
yfirburðaaðstöðu.
Enn vantar verulega á að vali sé lokið á
helmingi fulltrúa á flokksþing demókrata,
en kosningaherferð Mondale á ekki eftir
nema tæpan fjórðung þess sem hún má
eyða, fimm og hálfa til sex milljónir dollara.
Gary Hart var hins vegar fjár vant til undir-
búnings prófkjörunum, svo honum er enn
heimilt að eyða 15 milljónum dollara, þre-
falt hærri upphæð en Mondale, í þær
viðureignir sem eftir eru. Nægir stuðnings-
mönnum Harts að safna hálfri þessari upp-
hæð, því af opinberu fé kemur mótframlag
til kosningabaráttunnar, jafnt því sem safn-
ast í gjöfum innan við 200 dollara hver, til
frambjóðandaefna sem ná tilteknum ár-
angri í prófkjörum.
Stjómendur kosningabaráttu Mondale
hafa látið það boð út ganga til sinna manna,
að fara í kringum ákvæði laganna sem tak-
marka fjárútlát í kosningabaráttu, með því
að stofna sjóði á vegum flokksþingsfulltrúa-
efna, og þiggja í þá framlög frá stjómmála-
starfsnefndum hagsmunasamtaka, þótt
Mondale hafi lýst yfir, að hann taki ekki við
fé frá slíkum aðiium. Gefur þessi ráða-
breytni Hart höggstað á Mondale, sem ligg-
ur undir ámæli fyrir að vera háður sérhags-
munahópum.
Upp á síðkastið hefur barátta frambjóð-
andaefnanna Harts og Mondale gerst æ ill-
vígari, og hefur hinn síðamefndi lagt sig í
framkróka að gera hæfni og framkomu
keppinautarins tortryggilega, en bent á sína
miklu reynslu til samanburðar. Slík viður-
eign er að sjálfsögðu Reagan forseta og
repúblíkönum gleðiefni, og safna áróðurs-
menn forsetans hverju hnífilyrði sem
demókrötum fer á milli af mikilli kostgæfni
til notkunar í viðureigninni fyrir forseta-
kosningamar sjálfar.
eftir Magnús Torfa Ólafsson
Er þegar farið að gera því skóna, að
Mondale og Hart kunni að hafa spillt svo
hvor fýrir öðmm þegar til flokksþings
demókrata kemur, að ieit verði hafin að
þriðja manni sem ekki sé ataður auri úr
innanflokksátökum. Er þá miðað við að
Mondale takist ekki að ná meirihluta í fyrstu
atkvæðagreiðslu á flokksþinginu, en að því
hefur hann miðað frá upphafi.
Kosningaspámenn í Bandaríkjunum
benda á, að enn á Hart þess kost að rétta
hlut sinn svo um munar. Eftir er að velja
flokksþingsfulltrúa í flestum vesturfylkjun-
um, þar sem hann á að standa vel að vígi. í
þeim hópi er fjölmennasta fylkið, Kali-
fornía. Þar lýkur vali flokksþingsfulltrúa
demókrata 6. júní. Sá keppinauturinn um
forsetaframboð af þeirra hálfu, sem vinnur
með glæsibrag í heimafylki Reagans, kemur
með byr í seglum á flokksþingið í San Fran-
cisco.
Á flokksþinginu verður meira gert en að
velja forsetaefni. Þar verður demókrötum
einnig sett kosningastefnuskrá. Ljóst er
orðið af fylgi Jesse Jacksons, að hann getur
ráðið miklu um, hvemig það plagg verður
úr garði gert. Hæfileiki hans til að fá svert-
ingja á kjörstað er demókrötum ómissandi,
eigi þeir að geta gert sér vonir um að bera
sigurorð af Reagan.
Getgátur hafa verið uppi um að Jackson
kunni að hyggja á sérframboð í forseta-
kosningunum, en hann vísar öllu slíku tali á
bug. Sömuleiðis kveðst hann ekki sækjast
eftir að verða valinn varaforsetaefni demó-
krata. Baráttu sína segir hann miða að því
að sýna fram á að svartur maður geti náð
umtalsverðum árangri í bandanskum
stjómmálum. Að svo stöddu sé fordæmið
fyrir mestu. Af því muni hljótast, að aðrir
svertingjar komi fram og vinni kosningar til
alríkisþings, fylkisþinga, borgar- og sveitar-
stjóma, þar sem skilyrði em til slíks.
Jafnvel getur svo farið, að flokksþings-
fuiltrúar sem fylgja Jackson að málum ráði
úrslitum í vali forsetaefnis í San Francisco.
Er þá gert ráð fyrir að svo mjótt verði á
munum milli Harts og MondaJe, að eina
forsetaefnið sem gat fylgt þeim eftir verði
tungan á vogarskálinni.
6 HELGARPÓSTURINN