Helgarpósturinn - 17.01.1985, Blaðsíða 7

YFIRHEYRSLA
nafn: Erlendur Einarsson staða: Forstjóri Sambands íslenskra samvinnufélaga fæddur: 30.3.1921
heimili: Selvogsgrunn 31, R. heimilishagir: Eiginkona, Margrét Helgadóttir, 3 börn
bIll: Oldsmobile árg. 1982 laun: Sambærileg launum seðlabankastjóra
„Tekjuafganginum af kaffinu
var deilt út til kaupfélaganna“
eftir Hallgrím Thorsteinsson myndir Jim Smart
Stóra fréttin sídustu vikur er án vafa sú uppljóstrun skatt-
rannsóknarstjóra, að Samband íslenskra samvinnufélaga hafi
á þriggja ára tímabili fengið endurgreiddar í formi afsláttar
223 milljónir íslenskra króna vegna hagstæðra kaffiinnkaupa
í Brasilíu. Stærstur hiuti þessara peninga skilaði sér til lands-
ins en rann hins vegar í sjóði Sambandsins en ekki til Kaffi-
brennslu Akureyrar, sem látin var greiða fullt verð án afsláttar,
og naut þannig í engu þessara góöu kjara.
Eriendur Einarsson, forstjóri Sambandsins, er í Yfirheyrslu
HP í dag.
Það skal tekiö fram að Yfirheyrslan fór fram áður en fréttir
bárust af rannsókn á persónulegum skattframtölum yf irmanna
SÍS.
— Var þér kunnugt um ad þessir pen-
ingar höfðu safnast í sjóð hjá SÍS?
„Sem svar við þessari fyrstu spurningu vil
ég geta þess að forstjóri Sambandsins er ekki
með tölur frá degi til dags um rekstur ein-
stakra deilda eða undirdeilda, en að sjálf-
sögðu fæ ég afkomuyfirlit fyrir innflutnings-
deild og iðnaöardeild — sem og aðrar deildir,
þegar bráðabirgðarekstraruppgjör eru
kynnt af framkvæmdastjórum deildanna. En
vegna þess að þú nefnir peninga, þá má ég til
með að benda á, að í þessari umræðu hefur
verið nefnd talan 220 millj. króna, sem er al-
gjör fjarstæða. Hún er fengin með því að
leggja saman afslátt eða umboðslaun allra
þriggja áranna 1979, 1980 og 1981 í dollur-
um og margfalda með núverandi gengi, árið
1985.
í fyrsta lagi voru gerð gjaldeyrisskii fyrir
öllum þessum greiðslum, þegar þær bárust
og þar með voru þær að sjálfsögðu reiknað-
ar í íslenskum krónum.
í öðru lagi var ákveðið fyrri hluta árs
1981 að endurgreiða Kaffibrennslu Akureyr-
ar afslátt þess árs jafnóðum og hann barst.
Síðan var ákveðið að endurgreiða
afslátt/umboðslaun vegna áranna 1979 og
1980 með fullum vöxtum.
Umboðslaunin umrædd ár hafa verið
þessi:
Árið 1979 2,7 m.króna.
Árið 1980 18,7 m.króna.
Árið 1981 19,1 m.króna.
Af þessum fjárhæðum var 13,1 m. króna
greidd Kaffibrennslu Akureyrar vegna ársins
1981 jafnóðum og greiðslur bárust erlendis
frá á því ári og 1982, en 18,1 m. króna var
greidd síðar með fullum vöxtum, eins og fyrr
segir, þannig að umboðslaunatekjur Sam-
bandsins af kaffikaupum þessi þrjú ár urðu
alls 8,5 m. króna.
Sambandið kaupir inn eða pantar margvís-
iegar vörur fyrir kaupfélögin og aðra aðila,
bæði innan og utan samvinnuhreyfingar-
innar en afkoma innflutningsdeildar hefur
borið það með sér, að tekjur hafi verið í lág-
marki. Hins vegar er það rétt, að umboðs-
launin fyrir kaffi þessi þrjú ár námu samtals
8%, en það stafar fyrst og fremst af þeim háa
afslætti, sem Brasilíumenn þurftu að gefa
vegna framboðs og eftirspurnar, og var ekki
séður fyrir, hvorki af Sambandinu né öðrum
kaffikaupendum á þeim tíma. Rétt er líka að
benda á að frá 1982 hafa umboðslaunin
numið 4%, og skal það lagt í dóm lesenda
blaðsins hvort slíkt teljist óhófleg þóknun."
— Hverjir vissu af þessum peningum,
áður en farið var að endurgreiða þá tii
KA?
„Þeir sem í vöruinnkaupunum standa,
ýmist vegna endursöiu af heildsölulager
Sambandsins, eða sem umboðsaðilar vegna
beinna vörusendinga, eiga að sjálfsögðu að
vita hver eftirtekja viðskiptanna er."
— Tíðkast slíkir viðskiptahættir í öðr-
um innflutningi SÍS, gagnvart öðrum
dótturfyrirtækjum þess?
„Þetta kaffiafsláttar- og umboðslaunafyrir-
komulag Brasilíumanna er alveg einstakt í
viðskiptalífinu og alls ekki sambærilegt við
annan innflutning á vörum."
— Er þetta mál, burtséð frá því hvort
hér er um ósaknæmt eða saknæmt at-
hæfi að ræða, ekki alvarlegasti álits-
hnekkirinn sem SÍS hefur orðið fyrir?
„Þegar hvatvísi og þekkingarskortur fara
saman í blaðaskrifum getur hver sem er — að
ósekju — orðið fyrir álitshnekki, sem erfitt er
að bæta fyrir.
Við sambandsmenn erum engin undan-
tekning frá þessari áhættu, og því heldur
sem starfsemin er fjölþætt og ýmsum mönn-
um efniviður hieypidóma, en við skulum
bíða og sjá hver verður niðurstaða málsins."
— Kallar mál þetta ekki á virkara eftir-
lit, bæði utan- og innanfrá?
„Innra eftirlit allra fyrirtækja þarf að vera
traust og gott og ég tel að svo sé um Sam-
bandið. En ef með spurningu þinni er ýjað að
gjaldeyrisskilum, þá vil ég að það komi skýrt
og greinilega fram að gjaldeyris- og reiícn-
ingsskil hafa verið gerð af Sambandinu af
reglusemi og skilvísi, enda lögð á það sérstök
áhersla."
— Er ekki í raun verið að viðurkenna
mistök þegar ákvörðun er tekin um að
endurgreiða KA féð?
„Þeir afslættir sem runnið hafa til Kaffi-
brennslu Akureyrar ganga þangað af hrein-
um viðskiptaástæðum, enda geta ávallt orð-
ið áhöld um hvort þóknun skuli nema tveim,
fjórum eða átta prósentum meira eða
minna."
— Hvers vegna voru þessir peningar
ekki notaðir til að lækka verð á kaffi?
Hefði það ekki verið í meira samræmi
við samvinnuhugsjónina en sú leið sem
valin var?
„Þótt samvinnuhreyfingin hafi það að
markmiði að færa félagsmönnum sínum
jafnbest verð, þá er sú gamla regla að selja á
verði staðar og stundar fullkomlega eðlileg,
enda gamla Rochdale-aðferðin. í því tilviki
verður um tekjuafgangsgreiðslur að ræða frá
Sambandinu til kaupfélaganna, því hitt er
óframkvæmanlegt að greiða arð af einstök-
um vörutegundum, hvort heldur kaffi, sykri
eða þúsundum annarra neysluvara. Á það
skal líka bent að kaffiverð þessara ára réðst
af hámarksverði skv. beiðnum annarra og
því okkar kaffi ávailt samkeppnishæft bæði
um verð og gæði."
— í hvað átti að nota þetta fé?
„Tekjuafgangi af kaffinu, sem og öðrum
vörum í meðferð innflutningsdeildar, var
deilt út til allra kaupfélaga í landinu, eftir við-
skiptaaðild þeirra að deildinni og námu þess-
ar greiðslur milljónum króna á umræddum
árum. Kaupfélögin hafa að sjálfsögðu notað
þessa fjármuni — eins og reyndar alla aðra
fjármuni sína — til að veita þjónustu hvert á
sínu félagssvæði, m.a. með því að gefa út af-
sláttarkort tii sinna félagsmanna."
— Hvenær komu þessar bónus-
greiðslur fram innan SIS? Verður öllu
fénu skilað til KA?
„Lokasvar við þessum tveimur liðum er að
eftirtekja kaffiviðskiptanna nam samtals 8,5
m. króna og hefir sá tekjuliður skilað sér í
rekstri og endurgreiðslum tii allra kaupfé-
laganna en ekki bara til eins aðiia, því Sam-
bandið starfar fyrir kaupfélögin öll.
í lokin vil ég geta þess að Sambandið hefir
óskað eftir því við viðkomandi yfirvöld að
hraðað verði rannsókn og niðurstöðum
þessa máls sem allra mest."
— Lætur þú bráðlega af störfum sem
forstjóri SÍS?
„Um áramótin var ég búinn að vera 30 ár
í þessu starfi og reglan er sú hjá SÍS að fram-
kvæmdastjórar þess hætti í lok þess árs er
þeir verða 65 ára.“
— Þýðir þetta að þú látir af störfum um
áramótin 1986—87?
„Það er óákveðið enn.“