Helgarpósturinn - 17.01.1985, Blaðsíða 16

LISTAUPPGJOR 1984
Gagnrýnendur HP telja fram það markverðasta sem gerðist í listum ó liðnu óri
JAZZ
Árið nýliðna var gjöfult íslenskum djassi.
Jafnt og þétt eflist djasslífið hér og ekki mun-
ar lítið um að Tómas Einarsson, bassaleikari
og Pétur Grétarsson trommari komu heim
frá námi og hafa látið til sín heyra — einnig
eru Mezzoforte-drengirnir fluttir heim og
hafa bæði leikið djassfönk og bíbopp fyrir
okkur. Þrjár skifur djassættar komu út á ár-
inu: Gammar (Gimsteinn), RisingMezzoforte
og Gullár KK-sextettsins (Steinar). Allar seld-
ust þær vel og eru það gleðifréttir djass-
nautnarmönnum. Islenskir djassleikarar
hafa haft mikið að gera á bjórlíkisstöðunum
er spretta nú upp á hverju götuhorni. í mars sl.
lést Baldur Kristjánsson píanisti, en hann var
lengi í hópi fremstu djassleikara landsins.
Sigurganga trompetleikarans unga, Wyn-
ton Marshalis, hélt áfram á árinu — hann var
kosinn trompetleikari ársins víðast hvar
svoog djassleikari ársins af lesendum down
beat. Þannig blása vindarnir — pottþétt,
tæknivædd en á stundum yfirborðskennd
tónlist unglingsins skákar nýsköpun meistar-
ans, sem með nýjustu hljóðritunum sínum
hefur upphafið enn nýtt tímabil í list sinni —
það var engin tilviljun að Ellington kallaði
Miles Davis Picasso djassins. I desember
voru Davis veitt Sonningverðlaunin og
komst hann þar í hóp með fyrsta tónskáldinu
er hann dáði: Stravinskíj.
Margir erlendir djassleikarar heimsóttu ís-
land og var Grammið duglegast við innflutn-
inginn: Helstir voru tónleikar Toots Thile-
mans, Martial Solals, Andrew Cyrilles, An-
thony Braxtons en rúsínan í pylsuendanum
var að sjálfsögðu heimsókn The Modern
Jazz Quartets á Listahátíð.
Margir mætir djassmeistarar kvöddu þessa
lífstjörnu, m.a. Red Garland, Trummy Young,
Shelly Manne og Collin Wallcott að ógleymd-
um meistara sveiflunnar, Count Basie.
í heiðursfylkingu djassins (Hall of Fame í
down beat) bættust á þessu ári tveir píanó-
menn: Sun Ra og Oscar Peterson og skal hér
staðar numið yfirliti. VL
LEIKLIST
Þegar mér verður hugsað til síðasta árs og
þeirra leiksýninga sem ég sá (og það skal tek-
ið fram að ég sá ekki allar), eru það aðallega
sýningar litlu leikhúsanna sem koma upp í
huga mér eins og t.d. Alþýðuleikhúss og Egg-
leikhúss.
Það voru ekki beinlínis gerðar margar til-
raunir í leiklist á síðasta ári hjá stóru leikhús-
unum, ungum leikurum ekki gefin nægilega
bitastæð verkefni að kljást við, fremur fá-
breytt og óspennandi verkefnaval og lítil
ástríða á ferðum. Þó rís ein uppsetning upp úr
að mínu viti og þá aðallega sjálft leikritið.
Það er verk Ólafs Hauks Símonarsonar
„Milli skinns og hörunds'\ sem sýnt var á
stóra sviði Þjóðleikhússins. Það minnti okk-
ur rækilega á mikilvægi íslenskrar leikrit-
unar og sýndi okkur fram á nauðsyn þess að
skrifuð séu verk um samtímann, sem hafa
eitthvert gildi fyrir framtíðina. í leikriti sínu
tókst Ólafi Hauki að lýsa sálarlífi og sam-
skiptum íslenskra feðga í hráslagalegu eftir-
stríðstímasamfélagi. Textinn er á þróttmiklu
nútímamáli og ýmsum brögðum beitt, bæði
raunsæi og skáldlegri fantasíu. Sýning Þjóð-
leikhússins á verkinu var því til sóma og kær-
komin tilbreyting við doðann, þrátt fyrir
ýmsa galla í leik og uppsetningu.
Af öðrum athyglisverðum sýningum vil ég
nefna „Beisk tár Petru uon Kant" eftir Fass-
binder, sem Alþýðuleikhúsið sýndi á Kjar-
valsstöðum. Sú uppsetning gaf okkur góða
hugmynd um hvað ungir leikarar geta gert.
Fyrir mér vann María Sigurðardóttir leiksig-
ur ársins í hlutverki Petru von Kant. Það er
ekki alltaf sem maður verður fyrir sterkri
upplifun og mögnuðum áhrifum í leikhúsi;
þessvegna var mér það mikil gleði að fylgj-
ast með áhrifamiklum og öruggum leik
Maríu Sigurðardóttur. Öll uppsetningin á
Petru á lof skilið. Þar voru ungir og góðir
listamenn samankomnir, sem höfðu eitthvað
að segja okkur.
Egg-leikhúsið í Nýlistasafninu við Vatns-
stíg átti einnig góðan leik með uppfærslu
sinni á nýju verki Árna Ibsen „Skjaldbakan
kemst þangað líka". Þar lagðist á eitt
skemmtileg úrvinnsla á efni um skáldin tvö
William C. Williams og Ezra Pound, svo og
BÓKMENNTIR
10 bestu skálduerk ársins 1984.
Skáldsögur:
Þel eftir Álfrúnu Gunnlaugsdóttur.
Maður og haf eftir Véstein Lúðvíksson.
Ekkert mál eftir Njörð P. Njarðvík og
Frey Njarðarson.
Með kueðju frá Dublin eftir Árna
Bergmann.
Smásögur:
Hinsegin sögur eftir Guðberg Bergsson.
Við gluggann eftir Fríðu Á. Sigurðar-
dóttur.
Ljóð:
Ydd eftir Þórarin Eldjárn.
Kuœði '84 eftir Kristján Karlsson.
Gott er að lifa eftir Jón úr Vör.
Rœflatestamentið eftir Isak Harðarson.
Ekki hefur mér unnist tími til að gera neina
tölfræðilega rannsókn á bókaútgáfunni á
síðasta ári, en í fljótu bragði virðist mér að
hlutur frumsaminna íslenskra skáldverka sé
heldur og jafnvel töluvert minni en undan-
farin ár. Það eru ekki mörg verk sem hafa
einhvern skáldlegan metnað sem ekki eru
upp talin hér að framan. Alls kyns og mjög
misjafnar endurminningabækur tröllríða
markaðnum að þessu sinni, ljóðabækur eru
sárafáar og barnabækur hurfu næstum al-
veg af markaði. (Seinna verður e.t.v. gerð ít-
arleg grein fyrir bókaútgáfunni í ár.)
Ef hugað er aftur af skáldverkum frá síð-
asta ári vekur athygli að þrátt fyrir að þau
séu fremur fá eru þau fjölbreytt að efni og að-
ferðum. Þau verk sem nefnd eru í upptaln-
ingunni eiga varla annað sameiginlegt en að
þau eru mjög vandlega unnin og eiga brýnt
erindi við lesendur hvert með sínum hætti.
Frásagnaraðferðir, stíll og tjáningarháttur
þessara verka er með sínu móti fyrir hvert og
eitt þeirra og sýnir það töluverða grósku í
skáldskapnum í landinu. Það er alls ekki ráð-
andi nein stöðnuð tíska.
GÁST
stórgóður leikur Viðars Eggertssonar í ný-
stárlegri útfærslu sviðsmyndar. Það verður að
teljast merkilegt að leikhús sem hvergi eiga
heima geti þó hagnýtt sér ögrandi aðstæður
og skapað leikhús með eins ágætu listrænu
innihaldi og þau tvö sem ég hef nefnt. En það
getur líka verið áhættusamt, vegna þess að
áhorfendur eru helst tii latir við að elta uppi
ný heimilisföng leikhúsa. Það er því enn
ánægjulegra að vita til þess að áhorfendur
hafa látið sjá sig hjá þeim. Fyrir utan þau
verk sem þessi leikhús hafa boðið upp á,
hlýtur smæð þeirra og nálægð við áhorfend-
ur að vera þeim til framdráttar.
Ég vil einnig nefna Nemendaleikhús sem
sýndi Grœnfjöðrung eftir Carlo Gozzi í leik-
gerð Benno Besson. Þar var unnið skemmti-
lega út frá commedia dell’arte leikhefðinni
og mikil vinna lögð í leik, búninga og lýs-
ingu.
Eg held að stóru leikhúsin verði að standa
sig betur, bæði hvað varðar verkefnaval og
almannatengsl, ef þau ætla að standast sam-
keppnina við myndbönd og önnur atvinnu-
leikhús sem nú rísa í borginni. Það þarf að
kynna nýja, erlenda höfunda miklu betur.
Þannig þótti mér miður að ekki tókst betur
með sýningu leikfélagsins á Brosi úr djúpinu
eftir sænska leikskáldið Lars Norén, sem ég
er viss um að við eigum eftir að kynnast
betur.
Það sem einkenndi síðastliðið ár var auð-
vitað húsnæðisleysi frjálsrar leikstarfsemi í
Reykjavík, sem lætur þó ekki deigan síga. Þá
er alveg kominn tími til að leikhúsfólk taki
sig saman og gefi út myndarlegt tímarit, þar
sem fjallað er um leiklist og leiksýningar af
einhverri alvöru og þar sem allt áhugafólk
og atvinnumenn í þessari listgrein geta
skipst á skoðunum.
Áð lokum vil ég benda á grósku í íslenskri
leikritun hjá áhugaleikfélögum úti á landi og
í menntaskólum, þar sem amk. 5 ný íslensk
verk voru frumflutt. Stúdentaleikhúsið á
einnig þakkir skilið fyrir að kynna okkur
verk tékkneska höfundarins Milan Kundera
með sýningu sinni á Jakobi og meistaranum.
HA
KVIKMYNDIR
Síðasta kvikmyndaár var um margt
athyglisvert miðað við þau sem á undan
komu. Einna athyglisverðast er hvað sýning-
um á evrópskum myndum utan hins
engilsaxneska svæðis fór fjölgandi og bar
þar að bíóhúsum margt merkustu mynda
ársins. *
íslensk kvikmyndagerð var gjöful á síðasta
ári. Ekki færri en fimm íslenskar myndir
voru frumsýndar, þrjár þeirra mjög
frambærilegar; Atómstöðin, Gullsandur og
Hrafninn flýgur, sú síðastnefnda sýnu mest.
En þó svo að mikið hafi verið pródúserað í
túninu heima, vantar okkur Islendinga
ennþá stóru myndina sem stenst í einu og
öllu listrænar kröfur í heimi
kvikmyndarinnar.
1. Fanny och Alexander, leikstjóri
Ingmar Bergman, sænsk, 1983.
(Regnboginn)
2. Zappa, leikstjóri Bille August, dönsk,
1983. (Regnboginn)
3. Vertigo, leikstjórn Alfred Hitchcock,
bandarísk, 1958. (Laugarásbíó)
4. Educating Rita, leikstjóri Lewis
Gilbert, bresk, 1983. (Stjörnubíó)
5. Whose Life is it Anyway? leikstjóri
John Badham, bandarísk, 1981. (Nýja
bíó)
6. Rear Window, leikstjóri Alfred
Hitchcock, bandarísk, 1954. (Laug-
arásbíó)
7. Modern Times, leikstjóri Charlie
Chaplin, bandarísk, 1936.
(Regnboginn)
8. Under Fire, leikstjóri Roger
Spottiswoode, bandarísk, 1983.
(Háskólabíó)
9. Raging Bull, leikstjóri Martin
Scorsese, bandarísk, 1980. (Tónabíó)
10. Frances, leikstjóri Graeme Clifford,
bandarísk, 1982. (Regnboginn)
IM/SER
ROKK
Ég hef alltaf gaman af því í kringum ára-
mót að fá uppgjör gagnrýnenda frá hinum
ýmsu tónlistarblöðum sem gefin eru út og þá
sérstaklega frá Bretlandi. Sérstaklega hafa
niðurstöður í þessu gæðamati verið athyglis-
verðar á síðustu árum og oft á tíðum hefur
mér jafnvel brugðið við að sjá þær. New
Musical Express hefur sérstaklega komið
mér á óvart upp á síðkastið en blaðamenn
þar virðast mjög svo hrifnir af svartri amer-
ískri tónlist og þeir völdu plötu Bobby
Womacs, Poet II, bestu plötu ársins. Þessi
plata fékk að vísu góða dóma í blaðinu þegar
hún kom út en það sama verður ekki sagt um
þá umsögn sem Ocean Rain, plata Echo &
the Bunnymen, fékk á sínum tíma í Melody
Maker. Samt sem áður varð þessi plata fyrir
valinu hjá blaðamönnum í enda árs. Er eitt-
hvað að marka þessa gagnrýni?
Það má auðvitað ekki gleyma því að það
eru margir sem skrifa í hvert blað og það get-
ur hist þannig á að eini maðurinn sem ekki
sé hrifinn af viðkomandi plötu lendi einmitt
í því að fjalla um hana. Þetta verður líka að
hafa í huga þegar litið er á val íslenskra
poppgagnrýnenda í heild, en listi þeirra hef-
ur birst í DV nú síðustu þrjú áramót. Plata
Sade, Diamond Life, varð fyrir valinu að
þessu sinni, en það gerðist með þeim undar-
lega hætti að engum fannst hún þó besta
plata ársins og þegar svo er, er þá hægt að
segja að hún verðskuldi nafnbótina?
Ég tíndi fyrst út á milli tíu og tuttugu plötur,
sem ég varð svo að velja tíu platna lista úr og
hvort það voru fleiri eða færri plötur en árið
áður man ég ekki. Hvort þetta ár var betra
eða verra en önnur veit ég ekki heldur, en ég
veit þó að mér fannst koma minna út af
spennandi plötum með nýjum nöfnum en
var t.d. á árunum frá 1977 til 1981. Þó leitt sé
til að vita að svo er, þá er þó gott að margir
af þeim sem komu fram á sjónarsviðið á fyrr-
nefndum árum eru enn að gera góða hluti og
sumir jafnvel betri hluti en nokkru sinni fyrr.
Það er allt í lagi að til séu hljómsveitir eins
og Duran Duran og þeirra líkar og það er allt
í lagi að lögð sé áhersla á að selja svo auðselj-
anlega vöru. Það má hins vegar ekki gleyma
þeim sem kæra sig um eitthvað annað en
BARNA
BÓKMENNTIR
Barna- og unglingabœkur 1984
Ekki hef ég séð óyggjandi tölur um fjölda
útgefinna bóka fyrir þessa aldursflokka, en
láti að líkum hefur samdrátturinn ekki síst
bitnað á þeim. Öðru fremur stafar það af því,
að þessar bækur eiga að uera ódýrar og því
er minna í þær borið og er harla torskilið
sjónarmið. Éru börn og unglingar eitthvað
„óvandaðri" lesendahópur en fullorðnir?
(Sem betur fer eru til prýðilegar undantekn-
ingar frá þessari útgáfureglu.) En fátt er með
öllu illt. Verslunarstjóri í bókabúð sagði eitt-
hvað á þá lund í viðtali, að fólk keypti betri
bækur en áður, og sumar seldust víst í stóru
upplagi. Síðast en ekki síst virðist mynda-
sögufaraldurinn í rénun og það er ágætt,
ekki af því að myndasögur séu með öllu ó-
æskilegar, en þær eru fjarska einhæfar og
staðlaðar, hver annarri lík. Sem sé; Lesmál í
sókn og það er gott.
Því fer vitaskuld fjarri, að allar barna- og
unglingabækur hafi borið fyrir mín augu, en
hér skal getið nokkurra, sem ég tel að verð-
skuldi lof og lengra líf en til einna jóla. Vertu
ekki með suona blá augu held ég sé ótvírætt
besta innlenda unglingabókin 1984, safn
smásagna úr verðlaunasamkeppni móður-
málskennara 1983. Sögurnar eru allar vel
samdar og einkar fjölbreyttar. Af þýddum
unglingasögum má nefna Flugið heillar
(annar hluti Flambards-setursins) eftir K.M.
Peyton og Paradís eftir Bo Carpelan. Báðar
þessar sögur eru vel þýddar, lýsa unglingum
í leik og starfi. Persónur eru lifandi fólk, ekki
staðlaðar ,,týpur“, sem því miður eru alltof
algengar í unglingasögum. Fyrir lítil börn
var gefið út ýmislegt bitastætt. Ég nefni Af-
mœlið hans Lilla eftir Helgu Steffensen,
vandaða bók að flestu leyti. Astrid Lindgren
og Ilon Wikland áttu prýðilega sögu í jóla-
bókaflóðinu: Sjáðu, Madditt, það snjóar. Og
ævintýrin eru enn á kreiki: Þráinn Bertels-
son og Brian Pilkington gáfu út Hundraö ára
afmœlið, bráðskemmtilega tröllasögu.
Á heildina litið: Margt gott og færra lélegt
en undanfarin ár. SS
endilega er að finna í tíu efstu sætum vin-
sældalistanna. En það er einmitt það sem
hefur verið verst við að vera plötusafnari hér
á landi síðastliðið ár. Það hafa hreinlega ekki
verið fluttar inn margar góðar plötur sem út
hafa komið, vegna þess að sumir innflytjend-
ur telja ekki markað fyrir þær. Ákvarðanir
sem þessar eru oft teknar án þess að reynt sé
að athuga hvort áhugi sé fyrir viðkomandi
vöru. Ég vona að íslendingar séu ekki orðnir
svo heilaskemmdir af auglýsingaflóði í fjöl-
miðlum að þeir haldi að það sé eitthvert
gæðamat fólgið í því hve oft viðkomandi
plata er auglýst.
En hvað er góð plata og hvað er góð tón-
list? Um það eru auðvitað skiptar skoðanir.
Ég hef auðvitað mínar skoðanir á því hverjar
voru bestu plötur ársins 1984 og hér á eftir
er listi yfir þær.
1. Brilíiant Trees — David Silvian.
2. The Unforgettable Fire — U2.
3. Knife — Aztec Camera.
4. Goodbye Cruel World — Elvis Costello.
5. Reckoning. REM.
6. Café Bleu — Style Council.
7. Aural Sculpture — Stranglers.
8. Welcome To The Pleasure Dome
— Frankie Goes To Hollywood.
9. In The Studio — Special Aka.
10. Big Express — XTC.
Það kann ef til vill að vekja furðu ein-
hverra að engar íslenskar plötur eru á þess-
um lista en að mínu mati á engin slík plata
það raunar skilið og það er alveg sama hvað
ég reyni mikið að ala á þjóðarstoltinu í mér,
ég kem þeim ekki á lista.
Það var nánast ekkert gefið út af almenni-
legum plötum hér á landi fyrr en síðustu
mánuðina fyrir jól. Varð afraksturinn þá að
vísu betri en oft áður, en betur má ef duga
skal.
Ég læt hér að lokum fylgja lista yfir þær
fimm íslensku plötur sem að mínu mati eru
bestar þeirra sem út komu árið 1984.
1. Get ég tekið céns — Grafík.
2. The Eye — Kukl.
3. Kókóstré og hvítir mávar — Stuðmenn.
4. Lili Marlene — Das Kapítal.
5. Kikk. cs
16 HELGARPÓSTURINN