Helgarpósturinn - 07.02.1985, Qupperneq 23

MATKRÁKAN
Yggld og grett á brá
eftir Jóhönnu Sveinsdóttur
í heiðni blótuðu menn ýmis átrúnaðargoð
og vætti í þeim yfirlýsta tilgangi að blíðka
þann sem blótaður var, hvort sem það voru
persónugerð vetrarvætti eins og Þorri kon-
ungur eða frjósemisgoð eins og Freyr og
Freyja. En mannskepnan hefur löngum haft
þörf fyrir að sitja öls við pel og gamna sér og
því var aldrei sumblekla í blótum þessum.
Því hefur leynt markmið blótanna verið að
gera sér ærlegan dagamun í góðum félags-
skap. Ósjaldan voru blótin svallveislur mikl-
ar ef marka má fornar heimildir. Eftir að
kristni var lögtekin var að sjálfsögðu bannað
að blóta slíkar heiðnar vættir, en auðsætt er
þó að þorrinn hefur verið blótaður á laun allt
fram á okkar daga. Eigi að undra, því það er
einmitt á þessari svörtu útmánaðaandvöku
sem við höfum hvað mesta þörf fyrir að þíða
frosið blóðið með dýrlegum veigum, harma
.skarðan hlut okkar í grátkór háseta þjóðar-
skútunnar yggld og grett á brá.
Því er það að við blótum ekki lengur til að
blíðka einhver átrúnaðargoð. Ég óttast að
mér myndi svelgjast á ætti ég að blóta ríkis-
stjórnina, drekka full þeirra Steingríms og
Alberts. Nei, við komum fremur saman til að
blóta ríkisstjórninni í sand og ösku, eða þá
náunganum sem hefur gefist upp á heiðar-
legri launavinnu og stofnað heildsölu eða
komið á fót öðrum arðvænlegum rekstri „á
eigin vegum“ sem eru órannsakanlegir hér í
landi fyrirtækjanna. Lítum svo grunsemdar-
augum yfir blótandi kunningjahópinn og
hugsum með okkur: Hver verður næstur til
að yfirgefa helsið yfir í frelsið með bjórum-
boð upp á vasann?
Bjórinn, já. Hann er e.t.v. það eina sem
tengir íslensk þorrablót að fornum og nýjum
sið. (Þorramaturinn, eða samræmdur matur
forn, er síðari tíma tilbúningur; orðið sást t.d.
ekki á prenti fyrr en 1958) Núorðið flýtur
bjórferlíkið hvarvetna um borð og bekki, rétt
eins og mungátin og mjöðurinn hjá forfeðr-
um vorum á landnámsöld. Kom ég við á
þorrablóti fyrir skemmstu og kneifðu menn
þar mjöðinn eigi kveifarlegar en Egill Skalla-
grímsson og sveitungar hans: Fyrst var
drukkinn einmenningur, hvert full í botn til
heiðurs þeim er skálað var fyrir; þá drukku
menn til hálfs um nokkurt skeið og gerðust
nú allkátir; þar næst var drukkin sveitar-
drykkja, en er á leið kvöldið var drukkið við
sleitur og því næst orðahnippingar og þá
stóryrði. Þá hljóp upp einn meintur kokkáll
og brá borðhnífi einum og lagði að meintum
/
/
eljara sínum, svo að það varð ærið svöðusár
og hann upp á slysavarðstofu en konan féll
vitlaus um bekki og hrein.
En þar með var líkingunni með Egils sögu
síður en svo lokið. Þegar súr þorramaturinn
gekk í bland við mjöðinn í maga blótgesta,
fór svo að nokkrir þeystu upp úr sér spýju
mikla og urðu þannig að undrum inni í
drykkjustofunni viðlíka og Egill á bæ Ár-
móðar. Og maður nokkur forn í skapi lét sér
vel líka að vitna í Egil til afsökunar aðgæslu-
leysi sínu: „Ekki er að hallmæla mér um,
þótt ég geri sem bóndi gerir, spýr hann af
öllu afli, eigi síður en ég.“ Reyndust það orð
að sönnu. Hvar er nú máttur máltækisins:
Skynsemi má skorta, en gáfur eru gull? Ég
bara spyr.
Nei, aðgát skal höfð við hvert full, þvi mun-
gát og mör geta í maga myndað drull. Þess
vegna neita ég alfarið að gerast þorraþræll
og birti hér tvær uppskriftir sem síðar verða
prentaðar í Safni til sögu hins þarmastælta
launþega: í aðalrétt fiskikökur með lauk-
sósu, en kókoshjúpaðir bananar í eftirrétt.
Fiskikökur med lauksósu
Ódýr og afar lúffengur réttur; fitusnauður.
Uppskrift handa 4.
225 g soðinn beinlaus fiskur
225 g soðnar, stappaðar kartöflur
25 g smjörlíki, bráðið
2 msk hveitiklíð
2 tsk (fiski)sinnep
1—2 msk söxuð steinselja
u.þ.b. 1 msk þurrkað dill
salt og pipar
50 g (heilhveiti)raspur
Lauksósa:
25 g smjörlíki
2 miðlungsstórir laukar, smótt saxaðir
15 g heilhveiti
1 msk (fiski)sinnep
1 tsk eplaedik
2,25 dl mjólk
salt og pipar
1. Stillið ofninn á 190 gr. C og smyrjið bök-
unarplötu eða stórt eldfast fat.
2. Hrærið saman fiski, stöppuðum kartöfl-
um, bræddu smjörlíki, klíði, sinnepi,
steinselju og dilli og bragðbætið með
salti og pipar. Látið standa í ísskáp í hálf-
tíma.
3. Mótið úr deiginu 8 litlar, flatar kökur, velt-
ið þeim upp úr raspinum og leggið á
smurða plötuna. Bakið í 10 mín. og snú-
ið þeim einu sinni.
4. Á meðan kökurnar bakast er sósan búin
til. Bræðið smjörlíkið í potti og léttsteik-
ið laukinn við miðlungshita í u.þ.b. 10
mín. Hann má ekki brúnast. Bætið
hveitinu saman við og hrærið í á með-
an. Þá er sinnepi og ediki hrært saman
við og að lokum mjólkinni í smáslurk-
um og suðan látin koma upp. Bragðbæt-
ið með salti og pipar og látið sósuna
malla í u.þ.b. 3 mín., hrærið stöðugt í á
meðan.
5. Berið fiskikökurnar fram á upphituðu fati,
stráið gjarnan saxaðri steinselju yfir, en
berið lauksósuna fram í sérstakri skál.
Ágætt er að bera fram blandað, soðið
grænmeti sem meðlæti eða hrásalat, þó
ekki með of afgerandi sósu, og aldrei
spillir gott brauð.
Kókoshjúpaðir bananar
Einhver einfaldasti eftirréttur sem um get-
ur, upplagt að baka hann meðan aðalréttur-
inn er snæddur. Uppskrift handa fjórum.
8 litlir bananar
2 msk tært hunang, bráðið
50 g kókosmjöl
2—3 msk ristað kókosmjöl
1 appelsína
1. Stillið ofninn í 180 gr. C og smyrjið eldfast
fat.
2. Afhýðið bananana og penslið þá með
bræddu hunangi, veltið þeim upp úr
kókosmjöli og leggið í fatið. Bakið í
20—25 mín. (snúið þeim einu sinni).
Þegar bananarnir eru bakaðir er rist-
uðu kókosmjöli stráð yfir og appelsínu-
bitum er sömuleiðis stráð yfir réttinn.
Berið réttinn fram heitan.
ÍÞRÓTTIR
Iþróttahreyfing í úlfakreppu
„í mínum huga er ekki hægt að aðskilja
persónulegar skoðanir á t.d. mannréttinda-
og friðarmálum og því sem gerist innan
íþróttahreyfingarinnar. Mörg deilumál varða
sjálfa undirstöðu lífsins og þar með hlýtur
hver íþróttamaður, hvert íþróttafélag eða
sérsamband að taka eindregna afstöðu."
Þannig komst einn helstu afreksmanna í
Noregi að orði í viðtali við þarlent dagblað
fyrir nokkru. í íþróttapistli HP í dag er ætlun-
in að skoða þessi mál. Lykilorðin í þeirri um-
fjöllun eru stjórnmál, íþróttir, samskipti,
mannréttindi og viðhorf.
Við byrjum á því að líta til Suður-Afríku.
Þar í landi er við lýði svokölluð aðskilnaðar-
stefna, sem felst í því að minnihluti íbúa
landsins, hvítur á hörund, kúgar meirihluta
landsmanna á öllum sviðum, einnig hvað
varðar íþróttaiðkun. Um þetta þarf ekki að
fara mörgum orðum, þessar kúgunaraðgerð-
ir eiga sér fáa formælendur. Ein afleiðing að-
skilnaðarstefnunnar er að landslið Suður-
Afríku í hinum ýmsu íþróttagreinum eru
einvörðungu skipuð hvítum mönnum. Ef við
lítum á íþróttahreyfinguna þar sem ein-
angrað fyrirbæri er óvitlaust að álykta að
hvítir íþróttamenn þarlendir séu einfaldlega
betri en litaðir íþróttamenn og þess vegna
skipi þeir landsliðin. En ef þetta er skoðað í
stærra samhengi kemur í ljós að orsökin er
fyrst og fremst stjórnmálalegs eðlis 'vegna
þess að aðstaða kynþáttanna til íþróttaiðk-
unar er gjörólík. íþróttahreyfingin er einung-
is hluti af því framkvæmdaapparati sem að-
skilnaðarstefnan byggir tilvist sína á og sá
hluti verður með engu móti greindur frá
heildinni.
Vegna afbrota hvíta minnihlutans í Suð-
ur-Afríku á sviði mannréttindamála var
ákveðið á þingi Sameinuðu þjóðanna að
beita Suður-Afríkumenn refsiaðgerðum,
einkum á sviði viðskipta og í menningarmál-
um. Þar sem íþróttir eru víðast hvar taldar til
menningarmála er ljóst að hér voru Samein-
uðu þjóðirnar að taka pólitíska afstöðu til
íþróttasamskipta við Suður-Afríkumenn.
Hitt er síðan annað mál hvernig þessi ein-
angrun hefur tekist. Tvískinnungur í við-
skiptamálunum er vægast sagt furðulegur
og ekki að sjá að einangrunarstefnan beri
mikinn árangur á því sviði. Með því að beita
fyrir sig íþróttahreyfingunni af hörku fá
stjórnvöld mjög góða „fjarvistarsönnun“,
sem reyndar mætti einnig kalla syndaaf-
lausn. Með þessu er ég ekki að segja að ekki
eigi að beita Suður-Afríkumenn refsiaðgerð-
um, þvert á móti. En þeir sem hæst láta í
þessum málum verða að vera sjálfum sér
samkvæmir. Það er lágmarkskrafa.
í málum Suður-Afríku hefur íþróttahreyf-
ingin verið nánast einhuga, þó að forystu-
menn hafi að undanförnu lent í úlfakreppu,
sýnu verstri þegar hin fræga Zola Budd fékk
breskan ríkisborgararétt á mettíma á síðasta
ári. Hún lýsti því yfir eftir Olympíuleikana í
Los Angeíes að hún væri flutt aftur til síns
heimalands, Suður-Afríku, og myndi ekki
keppa meira á alþjóðlegum mótum. Budd
birtist síðan í Zúrich í Sviss skömmu fyrir ára-
mótin og keppti þar í götuhlaupi og um leið
blossuðu upp deilur um keppnisrétt hennar
í ljósi samþykktar Sameinuðu þjóðanna sem
minnst var á hér að framan. Þessar deilur
verða ekki raktar nánar hér.
Á síðustu árum hefur þeim málum fjölgað
mjög þar sem forkólfar íþróttamála hafa
þurft að taka beina pólitíska afstöðu. Lítum
á nokkur dæmi.
Evrópumeistaramótið í frjálsum íþróttum
var haldið í Aþenu árið 1969, en þá var al-
ræmd herforingjastjórn við völd í Grikk-
landi, sem virti að vettugi allar alþjóðlegar
samþykktir í mannréttindamálum. Með þátt-
töku í þessu móti voru íþróttasambönd hinna
ýmsu landa að taka stjórnmálalega afstöðu.
Það hefðu þau einnig gert með því að beita
sér fyrir því að íþróttamenn viðkomandi
landa kepptu ekki á mótinu. I þessu sam-
bandi má einnig nefna Olympíuleikana í
Berlín árið 1936 og heimsmeistaramótið í
knattspyrnu, sem haldið var í Argentínu árið
1978. En þess ber að geta varðandi Evrópu-
meistaramótið í Aþenu, að margir íþrótta-
menn sem öðlast höfðu keppnisrétt á mótinu
sátu heima vegna þess að sannfæring þeirra
bauð þeim að gera svo. Meðal þeirra var
norskur langhlaupari, Knut Kvalheim. Hann
sagði í viðtali að einstakir íþróttamenn ættu
að gera meira af því að taka afstöðu, en lagði
jafnframt áhersiu á að íþróttasambönd at-
huguðu sinn gang vel áður en þau tækju
ákvörðun, einfaldlega vegna þess hversu
mikið væri í húfi.
Á síðustu árum hafa þessi mál verið mjög
í sviðsljósinu vegna þátttöku á Olympíuleik-
um (Montreal 1976, Moskvu 1980 og Los
Angeles 1984). Oftar en ekki hafa það verið
ríkisstjórnir sem beint hafa tilmælum til
íþróttasambanda varðandi þátttöku. Þannig
hafa íþróttasamtökin túlkað slík tilmæli sem
valdboð. Þessu er þó víða öðru vísi farið, t.d.
í Noregi. Þar vísuðu stjórnvöld ákvörðun
varðandi þátttöku í Olympíuleikunum í
eftir Ingólf Hannesson
Moskvu árið 1980 alfarið til norska íþrótta-
sambandsins og á ársþingi þess var ákveðið
að senda ekki keppendur á leikana. Þarna
tók íþróttasambandið hreina og klára stjórn-
málalega afstöðu, sem reyndar kom sér illa
þegar umræður hófust um þátttöku í ieikun-
um í Los Angeles síðastliðið sumar. En
ákvörðunin var aifarið íþróttasambandsins
og það sýnir t.d. hve staða íþróttahreyfingar-
innar getur verið sterk. Auknu sjálfstæði fylg-
ir aukin ábyrgð og það er álitamál hvort
íþróttahreyfingin sé í stakk búin til þess að
taka vandasamar ákvarðanir sem tengjast
stjórnmála- og hagsmunabaráttu.
Á síðustu misserum hafa margir íþrótta-
menn tekið afdráttarlausa afstöðu í friðar- og
afvopnunarmálum og í nágrannalöndum
okkar eru til friðarhreyfingar íþróttamanna.
Þeir einstaklingar sem að þessum hreyfing-
um standa láta einskis ófreistað til þess að
koma málstað sínum á framfæri. Rökin eru
sú að friðarbaráttan varði undirstöður lífsins
og þar með grundvöll íþróttahreyfinga. í
þessum hópi er norski afreksmaðurinn, sem
vitnað var til í upphafi pistilsins. Knatt-
spyrnulið keppa með merki friðarhreyfinga
á brjóstinu, fjölritum er dreift á kappleikjum,
þekktir íþróttamenn lýsa yfir skoðunum sín-
um á þessum málum í viðtölum og eru með
friðarmerki í keppni og á æfingum. Nægir
hér að nefna danska landsliðsmanninn í
handknattleik, Per Skaarup og fyrrum
heimsmeistara í skautahlaupi, Rolf Falk Lar-
sen frá Noregi. Þá má geta þess að núverandi
forseti íþróttasambands Noregs, Hans B.
Skaset, tók þátt í stofnfundi friðarhreyfingar
íþróttamanna („Idrett mot Atomvápen"). Er
hugsanlegt að slíkt geti gerst hér á landi?
HELGARPÓSTIJRINN 23