Helgarpósturinn - 04.07.1985, Blaðsíða 4

INNLEND YFIRSY
eftir Magdalenu Schram
• Orkuspáin sem
stefnan byggði á, gerði
t.d. ráð fyrir 13.000
rafmagnsbílum á
íslandi árið 1990!
Frá auðlind til örbirgóar?
Fyrir „venjulegt fólk“ úti í bæ hefur verið
dálítið skrýtið að fylgjast með afmælisveislu
Landsvirkjunar þessa vikuna. Hátíðahöldin
hófust í sjónvarpinu á sunnudag með ein-
hvers konar auglýsingu um ágæti fyrirtækis-
ins. Á þriðjudag mátti iesa í þremur dagblöð-
um frásögur af blaðamannafundi, sem hald-
inn var deginum áður: í tilefni tímamótanna
á að veita þjóðinni aðgang að vatnsaflsstöðv-
unum, og sérstakir starfsmenn munu verða
þar til leiðsagnar. Það hafa verið harðir tím-
ar, en þetta stendur til bóta núna. Þjóðviljinn
benti að vísu á að erlendar skuldir Lands-
virkjunar næmu nú 17 milljörðum, og að
vextir og afborganir væru 900 milljónir á ár-
inu, en „vonast er til að Landsvirkjun geti
greitt 5% erlendu skuldanna á ári hverju,
þannig að um aldamótin yrði fyrirtækið
skuldlaust." Morgunblaðið sagði ekki eitt
einasta orð fyrr en á miðvikudag, en þá
sagði það í fyrirsögn að„orkuveitusvæði fyr-
irtækisins spannar nú yfir nær allt landið" og
„almenningi gefinn kostur á að skoða virkj-
anir í surnar." Neðanmáls kom þó fram að nú
skuldaði Landsvirkjun 900 milljónir (sic!) en
að það stæði til bóta. Þetta er sem sagt allt í
lagi, að því er virðist. Ekki annað í fréttum
en það, að þjóðin má skoða eignina og
Landsvirkjun er að gegna hlutverki sínu; því
að rafvæða landið.
Nú vill svo til að 17 milljarðar eru dálagleg
upphæð. Til samanburðar má geta þess, að
verðmæti útfluttra sjávarafurða síðasta árs
var 15.8 milljarðar. Einnig, að erlendar
skuldir þjóðarinnar voru í árslok 1984 rúmir
53 milljarðar. (Hvort tveggja skv. Hagtölum
júnímánaðar, útg. af Seðlabankanum).
Skuldir auðlindarinnar eru sem sagt tæpur
þriðjungur erlenda skuldabaggans, sem við
berum á bakinu. Núverandi ríkisstjórn hefur
frá því hún komst að, verið að fullvissa okkur
um að eitt helsta baráttumál hennar sé að
minnka baggann. Greiðslubyrði hans,miðuð
við útflutningstekjur, hefur þó þyngst jafnt
og þétt — úr 20.6% árið 1983 í 24.3% á síð-
asta ári. Hver er hlutur Landsvirkjunar í
þessari aukningu? Og hvernig ætlar Lands-
virkjun að standa við þau orð sín, að fyrir-
tækið verði skuldlaust um aldamót? I fljótu
bragði sýnist sem það taki 20 ár að greiða
niður skuld, séu 5% greidd á ári, en núna eru
15 ár til aldamóta. I öðru lagi; á hvaða for-
sendum byggjast þessar vonir? Samkvæmt
rekstrarreikningum ársins 1984 voru
rekstrartekjur um 2.2 milljónir; 1.1 milljón
greiddist í vexti, 0.6 í afskriftir og 0.5 milijón-
ir fóru í önnur gjöld. Að mati hagvísra
viðmælenda HP er á því fræðilegur
möguleiki að hægt sé að greiða upp núver-
andi skuldir fyrirtækisins á næstu 15-20 ár-
um, svo fremi að ekki verði ráðist í neinar
fjárfestingar. Þ.e.a.s. ef ekkert verður virkjað.
Það er þó alls ekki á áætlun, heldur stendur
til að ljúka við Blönduvirkjun, og enn er mið-
að við að það gæti orðið 1988. Blöndu verð-
ur tæpast frestað lengur en til 1991, vegna
gerðra samninga. Trúverðugar skýringar á
þeirri fullyrðingu, að Landsvirkjun verði
skuldlaus um aldamót, liggja því í raun alls
ekki fyrir.
Önnur spurning, sem „venjulega fólkið"
hlýtur að vera að velta fyrir sér, er hvernig á
því standi að Landsvirkjun skuldar þessi
reiðinnar býsn yfirhöfuð. Til að leita svara
við því, er fróðlegt að skoða ársskýrslur
Landsvirkjunar. Þar kemur m.a. fram að
umframorkan er um 700 gwst. Síðasta
stóra virkjunin, Hrauneyjarfoss, hefur um
900 gwst. framleiðslugetu, en helmingurinn
af þeirri getu er enn ónýttur.
Þegar Finnbogi Jónsson, varamaður í
stjórn Landsvirkjunar, lagði fram skýrslu
sína í janúar s.l. um of-fjárfestingu Lands-
virkjunar, spunnust um hana miklar umræð-
ur — ekki þó um fjárfestingarstefnu Lands-
virkjunar, heldur um það hvaða nafni ætti að
kalla ónýtta rafmagnið. Jóhannesi Nordal
tókst að smeygja sér framhjá því sem núna
virðist mergurinn málsins, með því að segja
að tölur þær, sem Finnbogi lagði fram, væru
fengnar með því að telja sem umframorku
þær 250 gwst., sem Landsvirkjun teldi nauð-
synlegar af öryggisástæðum. Með því að
skilgreina 250 gwst. sem öryggisorku, átti
Jóhannes þó eftir að gefa nafn 450-500 gwst.
umframorku, en það gerði hann á þessa leið:
„Þessi umframorkugeta er að verulegu leyti
eðlileg vegna þess að raforkukerfi er alltaf
byggt upp í stórum áföngum." (Sjónvarps-
viðtal 11.1. 1985). Það má til sanns vegar
færa að stefnan í íslenskum raforkumálum
hefur verið að byggja upp í stórum áföngum,
og að þess vegna hafi það verið „eðlilegt" að
um ónýtta orku væri að ræða fyrst í stað.
Spurningin núna er hins vegar sú, hvort
stefnan hafi verið rétt. Það er raunar líka
spurningin, sem lesa má úr skýrslu Finnboga
frá í vetur, og það hlýtur að vera spurningin,
sem brennur á okkur þegar staðhæfingar
um umframfjárfestingu eru nú staðfestar af
U.H
talsmönnum Landsvirkjunar. Tökum dæmi:
Umframorkan, 450-500 gwst. að mati Jó-
hannesar Nordal, nægir til þess að knýja ál-
verið í Straumsvík í u.þ.b. 4 mánuði. En hér-
lendis vantar engan þessa orku. í ofanálag er
svo verið að virkja Blöndu, og hvað bætist
við? 700 gwst.! Ef við leggjum þetta allt
saman, þá er útkoman sú, að umframorka á
íslandi myndi að öllu óbreyttu fara langt með
að fullnægja raforkunotkun almennings í
þessu landi. Eina leiðin til þess að við fáum
peninga fyrir þessa auðlind okkar er að selja
orkuna. Við höfum því miður enga kaupend-
ur, og ólíklegt verður að telja að orkufrekir
auðhringar standi í biðröð til að kaupa raf-
magn uppi á íslandi fyrir 18 mills, eins og for-
maður stóriðjunefndar, Birgir ísleifur Gunn-
arsson, telur raunhæft verð. Ætlum við að
halda áfram að búa til vöru sem enginn vill
kaupa?
„Þetta er stærsta og óhugnanlegasta mál-
ið, sem upp hefur komið í sögu lýðveldisins,"
sagði óflokksbundinn rannsakari í samtali
við HP um þessi mál. „Þeir fela sig núna á
bak við það, að orkuspárnar hafi ekki stað-
ist“, benti hann á, enda kemur það fram í við-
tölum og yfirlýsingum ráðamanna Lands-
virkjunar. Ollum viðmælendum HP kemur
saman um að það hafi verið ljóst a.m.k. árið
1983, að spárnar komu ekki heim og saman
við orkunotkun. Athuganir á samræmi orku-
notkunar og spádóma voru ekki gerðar,
fremur en aðrir aðsemisútreikningar. Orku-
nýtingarspárnar munu reyndar vera byggðar
á sérkennilegum forsendum, m.a. ku þar
gert ráð fyrir 13.000 rafmagnsbílum árið
1990!
Andmælendur stórvirkjana (og þá stór-
iðju, því það hefur einatt farið saman) hafa
því óneitanlega nokkur tromp á hendi að
lokinni afmælisveislu Landsvirkjunar, og
það úr hendi ráðamanna þar, sem í raun hafa
staðfest og viðurkennt óráðsíuna í bland við
djús og kex.
ERLEND YFIRSYN
Nýi húsbóndinn í Kreml lætur skammt
stórra höggva á milli. Á mánudag losaði
Mikhail Gorbatsjoff flokksforingi sig við eina
alvarlega keppinautinn um völdin, Grigori
Rómanoff, úr stjórnmálanefnd miðstjórnar
Kommúnistaflokks Sovétríkjanna. Á þriðju-
dag lét hann svo Æðsta ráðið kjósa merkis-
bera hnígandi öldungaveldis, Andrei Grom-
iko, forseta ríkisins. Þar með losnaði embætti
utanríkisráðherra fyrir skjólstæðing flokks-
foringjans, Eduard Shevardnadse. Sá settist
dagínn áður í sætið í stjórnmálanefndinni
sem Rómanoff rýmdi.
Með þessum tilfærslum í forustu flokks og
ríkis hefur Gorbatsjoff sýnt svo rækilega sem
verða má, að hann hefur rúmum hundrað
dögum eftir útnefningu, fastari tök á emb-
ætti aðalritara miðstjórnar kommúnista-
flokksins en fyrirrennarar hans um langan
aldur. Rómanoff keppinautur hans var fyrr
flokksritari í Leníngrad og síðan ritari mið-
stjórnar með mál hergagnaiðnaðarins á
sinni könnu. Bakhjarl hans í valdakerfinu
var því ærinn, enda tókst honum að afstýra
því að Gorbatsjoff tæki við embætti aðalrit-
ara af Andrópoff fyrir þrem misserum. Þegar
Sérnenkó, sem þá var valinn, entist ekki
nema árið, segir sagan í Moskvu að Róman-
off hafi stungið upp á Viktor Grishin, Flokks-
ritara í höfuðborginni. En nú varð Grobatsj-
off ekki stöðvaður lengur, og er talið að
Gromiko hafi ráðið miklu um úrslitin. Að svo
komnu var ekki að sökum að spyrja fyrir
Rómanoff, og bætti ekki úr skák ef satt er
sem sagt er í Moskvu, að hann hafi lagst í
drykkjuskap og kvennafar.
Á sínum tíma tók það Bresnéff þrettán ár
að bæta tignarstöðu forseta við valdastöðu
aðalritara flokksins. Gorbatsjoff sýnir nú, að
hann telur sig ekki þurfa á slíkri vegtyllu að
halda. í ræðunni á fundi Æðsta ráðsins, þar
sem hann stakk upp á Gromiko í forsetaemb-
ættið, komst hann svo að orði, að nú þyrfti
aðalritarinn að einbeita sér að yfirumsjón
með stefnumótun og framkvæmd mark-
aðrar stefnu af hálfu flokks og ríkiskerfis.
Gorbatsjoff hefur raðað mönnum af sínu
sauðahúsi og sinni kynslóð í áhrifastöður rit-
ara miðstjórnar frá því á fundi stjórnmála-
nefndar 23. apríl, en þá voru gerðar meiri
• Fimmta áratug
framaferilsins skipar
Andrei Gromiko
forsetastól
Sovétríkjanna.
eftir Magnús Torfa Ólafsson
Sovéski flokksforinginn vill
sýnast vís til stórræda
breytingar á þessum helstu valdastofnunum
Sovétríkjanna en átt höfðu sér stað í hálfan
annan áratug, undanfarinn kyrrstöðutíma.
Nikolaj Rískoff hefur yfirumsjón með iðnað-
inum, eftir reynslu af stjórn fyrirtækja og
áætlanagerð. Viktor Níkonoff sér um land-
búnaðarmál. Egor Lígatséff á að drífa áfram
flokksstarfið. Loks var kórónan sett á endur-
nýjunina á valdatindinum 4. júní, þegar
Georgí Rasúmovski var settur yfir deildina
sem sér um val manna í ábyrgðarstöður í
flokknum. Rasúmovski vann undir stjórn
Gorbatsjoffs árin 1982 og 1983. Nú kemur í
hans hlut að sjá um val fulltrúa á 27. þing
Kommúnistaflokks Sovétríkjanna. Gert er
ráð fyrir að það komi saman 25. febrúar á
næsta ári; og þar verður ný miðstjórn kjörin.
Ekki er að undra að Andrei Gromiko verði
feginn að létta af sér byrði daglegrar umsjón-
ar með utanríkismálum. Liðnir eru rúmir
fjórir áratugir frá því hann gerðist lykilmað-
ur í framkvæmd utanríkisstefnu Stalíns í lok
heimsstyrjaldarinnar síðari. Embætti utan-
ríkisráðherra hefur hann nú gegnt í 28 ár
samfleytt.
Þörf hálfáttræðs manns með slíkan feril á
hægara starfi fer saman við ósk Gorbatsjoffs,
að láta nýja vendi sópa svið utanríkismála
samfara viðleitninni til að hrista upp í stöðn-
uðu og hriktandi hagkerfi og valdakerfi
heima fyrir. Yfir utanríkisráðuneytið er sett-
ur maður með enga sérstaka reynslu á því
sviði. En Eduard Shevardnadse hefur verið
flokksforingi í Grúsíu frá 1972. Þar áður var
hann yfir leynilögreglunni í lýðveldinu,
handgenginn Andrópoff og síðar Gorbatsj-
off. Hlutverk hans á greinilega að vera, að sjá
um að utanríkisráðuneytið eigi auðvelt með
að láta til sín taka á alþjóðavettvangi.
Þar að auki má ætla, að val Shevardnadse
sé vísbending um að sovétstjórnin hugsi sér
til hreyfings í löndunum fyrir botni Miðjarð-
arhafs. Flokksforustan í Grúsíu, eins og öðr-
um Kákasuslýðveldum Sovétríkjanna, fylgist
náið með framvindu þar um slóðir, og
Bandaríkjastjórn er á góðri leið að brjóta af
sér hylli þeirra arabaríkja sem máli skipta.
Þegar Bresnéff bætti forsetatigninni við
aðalritaravaldið, var sú skýring gefin á þeirri
ráðabreytni, að hann þyrfti á báðum vegtyll-
um að halda til að standa í hvívetna jafnfætis
forseta Bandaríkjanna á fundum og í öðrum
samskiptum æðstu manna risaveldanna.
Mikhail Gorbatsjoff sýnir það, með því að
láta forsetaembættið fram hjá sér fara, að
hann þykist ekki þurfa á neinni sérstakri
silkihúfu að halda til að hafa í fullu tré við
Ronald Reagan.
Frá því Bandaríkjaforseti gerði þá skyssu
að láta ógert að fylgja Sérnenkó til grafar og
fá þannig tækifæri til að kynnast eftirmanni
hans umsvifalaust, hefur hann verið í varn-
arstöðu gagnvart Gorbatsjoff. Þetta hefur
sovéski flokksforinginn kunnað að notfæra
sér út í æsar í skæklatogi leiðtoga risaveld-
nna.
Frá því að Reagan sá villu síns vegar, að
hann skyldi afrækja útför látins leiðtoga í
Kreml í vetur, hefur hann lagt kapp á að
hraða sem mest fundi þeirra Gorbatsjoffs.
Sovéski flokksforinginn hefur látið Banda-
ríkjaforseta ganga á eftir sér í þessu efni.
Talsmenn í Hvíta húsinu gerðu því skóna við
fréttamenn, að fundum Reagans og Gor-
batsjoffs myndi bera saman í San Francisco
við afmælishátíðahöld Sameinuðu þjóðanna
eða í New York í haust við almennar umræð-
ur í Allsherjarþinginu. Seint og um síðir lét
Gorbatsjoff uppi, að hann myndi hvoruga at-
höfnina sækja.
Þá var svo kömið væntingum í Bandaríkj-
unum um fund æðstu manna, að Reagan
varð að sleppa tilkalli til að vera gestgjafi að
þessu sinni og halda fundinn á sinni heima-
slóð. Látið var vitnast frá Hvíta húsinu í fyrra-
dag, að daginn áður hefðu þeir Shultz utan-
ríkisráðherra og Dobrinin sovétsendiherra
orðið ásáttir um að Reagan og Gorbatsjoff
hittist á hlutlausum velli í Genf dagana 19. til
21. nóvember.
Sama dag og þessu var lekið til frétta-
manna í Washington var kunngerð í Moskvu
forfrömun Gromiko úr utanríkisráðherraem-
bætti til forsetatignar. Þar með er kippt út af
væntanlegum fundi æðstu manna þeim eina
sovétmanni í fremstu röð, sem þeir Reagan
og Shultz þekkja meira en af afspurn og hafa
átt bein skipti við. Utanríkisráðherraskiptin i
Moskvu eru því meðal annars til þess sniðin
að slá Bandaríkjaforseta og menn hans út af
laginu, einmitt þegar undirbúningur að
fundi æðstu manna hefst fyrir alvöru.
4 HELGARPÓSTURINN