Helgarpósturinn - 04.07.1985, Blaðsíða 8

ver skyldi vera óstæða þess að landmælingadeild
bandaríska hersins, eða Defence Mapping Agency, ákveður
að eyða einni og hálfri milljón bandarikjadala, rúmum 60
milliónum íslenskra króna, til rannsókna á þyngdarsviðinu
yfír Islandi? Er það almennur áhugi á landinu, gognum þess
og gæðum? Eða aðstoð við íslenska visindamenn hja
Orkustofnun sem geta haft gagn af rannsóknum af þessu
tagi varðanaíjarðhita? Kannski fróðleiksfýsn
Bandaríkjamanna? Eða er nákvæm mæling aðdráttaraflsins
yfir íslandi á eínhvern hátt nytsamleg fyrir bandaríska
aðila — bandaríska herinn?
Bæði DV og Sjónvarpið hafa upp á síðkastið greint frá
umsvifamiklum rannsóknum Orkustofnunar á
aðdráttaraflinu og jafnframt aetið þess að það séu
Bandaríkjamenn sem hafi frumkvæðið og kosti þessar
athuganir. Þessir f jölmiðlar hafa tíundao kostnað við
þessar athuaanir, oa gagnsemina fyrir íslenska
vísindamenn, en lítinn ánuga sýnt stærsta atriði málsins:
Hvers vegna er bandarísk stofnun, sem heyrir undir herinn,
að greioa stárar fjárfúlaur fyrir rannsóknir af þessu tagi?
I' hverju Tigaur mikilvægið?
Helgarpósturinn ákvað að kanna þessa hlið málsins og við
athugun kom ýmislegt fróðlegt í Ijós.
Mælingar Orkustofnunar hóf-
ust 15. júní. Hér stendur
vinnuhópur vísindamanna
Orkustofnunar fyrir framan
aðra þyrluna: Sven Spiegel
flugvirki, Sighvatur Rétursson,
sölufulltrúi International
Technology Ltd., Karl
Bomblies tækjastjóri, Bill
Lawrence tækjastjóri, Steel
Clayton flugmaður, Bob
Jorgensen flugmaður, Ingvar
Þór Magnússon mælinga-
maður, Oddur Sigurðsson og
Gunnar Johnsen. Vita þeir og
aðrir starfsmenn ekki hvers
vegna Bandarfkjaher kostar
mælingarnar og í hvaða skyni
þær eru gerðar?
DV-mynd JBH/Akureyri.
Guðmundur Pálmason, staðgengill
orkumálastjóra, segir engan vafa leika á
þvi að rannsóknir þær er Orkustofnun
vinnur nú að fyrir Bandaríkjamenn, geti
haft verulegt herfræðilegt notagildi fyr-
ir þá. — Það eru landmælingar banda-
riska hersins sem eru verkbeiðendur að
rannsókninni á þyngdarsviðinu yfir is-
landi.
Yfirvöld áhugasöm
um verkefnio
Það var í upphafi ætlun Banda-
ríkjamanna að framkvæma
þyngdarsviðsathuganir á íslandi
upp á eigin spýtur. Þetta staðfesti
Dan Simpson hjá bandaríska
sendiráðinu, embættismaður
sendiráðsins og næstur sendiherr-
anum í valdastiganum, í samtali
við Helgarpóstinn. Hann orðaði
það svo, að upphafiega hefði það
verið hugmynd Bandaríkjamanna
að senda vísindamenn sína hing-
að til lands og gera þær athuganir
og rannsóknir á aðdráttaraflinu
sem nauðsynlegar þykja, en grípa
til íslenskrar sérfræðiþekkingar
meðfram. Simpson sagði, að þeir
hefðu einfaldlega ekki reiknað
með að íslendingar hefðu tækja-
búnað, til að geta staðið undir jafn
viðamiklum og flóknum rann-
sóknum og um ræddi. ,,Það kom
síðan í ljós," sagði Dan Simpson,
,,að íslendingar gátu ráðið við
þetta rannsóknarverkefni, og það
var okkur ánægja að geta látið
það í þeirra hendur. Auk þess voru
yfirvöld á sviði orkumála á íslandi
mjög áhugasöm um að íslenskir
vísindamenn fengju verkefnið til
úrlausnar."
Aðrir viðmælendur Helgar-
póstsins sögðu ástæðuna fyrir
sinnaskiptum Bandaríkjamanna í
þessum efnum hafa verið þá, að
embættismenn hér heima hefðu
bent á, að ólga og óánægja gæti
•komið upp hérlendis, ef banda-
rískir vísindamenn væru einir sér
á flækingi um landið í þyrlum og
öðrum farartækjum við vinnslu
verkefnis á vegum bandaríska
hersins. Slíkt væri dæmt til að
kalla á tortryggni og hávaða.
Fyrrgreindur Dan Simpson tók
undir þetta að nokkru leyti, þegar
hann sagði við HP: „Það var ekki
fýsilegur kostur í mínum augum
að Bandaríkjamenn væru í flokk-
um um fjöli og firnindi í rannsókn-
arleiðangri af þessu tagi.“
Kom i stað uppsagna
En fleira réð því, að það voru
starfsmenn Orkustofnunar, sem
fengu verkið í hendur. Það er hár-
rétt hjá Dan Simpson, þegar hann
segir íslensk yfirvöld hafa verið
áhugasöm um að framkvæmd
rannsóknanna yrði á íslenskum
höndum, en ekki bandarískum.
Ástæðan fyrir þessum áhuga var
ekki síst sú, að hinn kostnaðar-
sami rekstur Orkustofnunar hefur
vakið upp gagnrýni og deilur með
þeim afleiðingum, að ákveðið var
að draga saman seglin. Fyrirhug-
aður var samdráttur í mannahaldi
hjá Orkustofnun, fyrst og fremst
hjá Vatnsaflsdeild stofnunarinnar,
enda menn kippt að sér höndum í
virkjunargreiranum í timbur-
mönnum eftir fjárfestingaræðið
og hinn hrikalega kostnað sam-
fara uppbyggingu vatnsaflsvirkj-
ana hér á landi.
Gudmundur Pálmason, for-
stöðumaður jarðhitadeildar hjá
Orkustofnun, sem um þessar
mundir er æðsta yfirvald hjá stofn-
uninni í fjarveru Jakobs Björns-
sonar orkumálastjóra, vildi að-
spurður ekki orða það svo, að um
himnasendingu hefði verið að
ræða fyrir Orkustofnun, þegar hið
óvænta verkefni kom frá land-
mælingadeild bandaríska hersins.
„Hinu er þó ekki að leyna," sagði
hann, ,,að verkefnum hefur
fækkað hjá vatnsaflsdeildinni og
það kallað á ákveðna aölögun."
Aðrir benda á litla samsvörun í
því að starfsmenn vatnsaflsdeildar
njóti góðs af nýju verkefni á sviði
þyngdarsviðsmælinga. Þannig er
það nú samt.
Helgarpósturinn hefur það frá
heimildum innan Orkustofnunar,
að ekkert annað en uppsögn og at-
vinnuieit hafi blasað við talsverð-
um fjölda starfsmanna; talan 10
hefur verið nefnd. Starfsmaður
Orkustofnunar sagði við HP: „Af
þessum sökum ríkir talsvert já-
kvæður andi í garð verkefnisins,
þannig að menn innan Orkustofn-
unar hafa ekkert viljað velta því
alltof mikið fyrir sér, til hvaða nota
bandaríski herinn hyggst nýta sér
þá tækniþekkingu, sem verið er
að safna. Þó vita menn nokk,
hvaða herfræðilegt gildi þyngd-
arsviðsmælingar hafa. En þær
spurningar og vangavgltur „liggja
í láginni."
Ekki spurt um ástæður
Bandaríkjamanna
Hvort sem það er ástæðan fyrir
því, að yfirmenn Orkustofnunar
kváðust ekki hafa neinar upplýs-
ingar um það frá Bandaríkja-
mönnum til hverra nota þessar
mælingar væru, þá er altént ljóst
að áhugi fyrir þeim þætti málsins
hefur af hálfu íslendinga verið af
skornum skammti. Það virðist
enginn hafa látið svo lítið að
spyrja til hvers Bandaríkjamenn
ætluðu að eyða 60 milljónum
króna í viðamiklar rannsóknir á
þyngdarsviðinu fyrir ofan landið.
Kannski er ástæðan sú, að ekki
var reiknað með svörum af hálfu
verkbeiðanda, Defence Mapping
Agency. Oddur Sigurdsson, verk-
efnisstjóri vatnsorkudeildar, segir
í samtali við HP: „Ég hef í sjálfu sér
ekki spurt Bandaríkjamenn hvers
vegna þeir standi að þessum rann-
sóknum og séu tilbúnir að greiða
íslenskum aðilum mikið fé fyrir
gagnavinnu í því sambandi. Nú
enda býst ég ekki við að ég fengi
nein svör frá þeim við slíkum
spurningum."
í verksamningi sem gerður var
vegna þessara rannsókna Orku-
stofnunar fyrir hina bandarísku
aðila, er ekkert komið inn á það, í
hvaða tilgangi Bandaríkjamenn-
irnir vilja verkið unnið. Bæði iðn-
aðarráðuneytið og utanríkisráðu-
neytið staðfestu þennan samning
fyrir sitt leyti. Yfirleitt er það þó
Rannsóknaráð ríkisins, sem hefur
með að gera útgáfu leyfa til starfa
erlendra rannsóknaraðila á ís-
lenskri grund. Það er þó ekki í
þessu tilviki, samkvæmt upplýs-
ingum frá Vilhjálmi Lúduíkssyni,
framkvæmdastjóra Rannsókna-
ráðsins. Hann sagði þó að venjan
væri sú, að Rannsóknaráð ríkisins
gæfi út slíkar heimildir. Þá væri
leitað umsagna hjá ýmsum aðilum
og málið skoðað ítarlega.
Það voru hins vegar hærri og
valdameiri embætti sem tóku af
skarið varðandi samning þann
sem gerður var á milli Defence
Mapping Agency og Orkustofnun-
ar um nákvæmar rannsóknir á
þyngdarsviðinu yfir íslandi. Sér-
staklega hefur verið nefnt að iðn-
aðarráðherra, Sverrir Hermanns-
son, hafi verið ákafur um hraða og
jákvæða afgreiðslu málsins.
Sennilega hefur tiikoma verkefn-
isins létt þeirri kvöð af honum, að
þurfa að láta menn taka pokann
sinn hjá Orkustofnun vegna verk-
efnaleysis.
Vitneskju safnað
í herfræðilegum
tilgangi
En þótt hvergi sé neitt um það á
blaði, hver sé hinn raunverulegi
áhugi Bandaríkjamanna á þyngd-
arsviðinu við Island, og einnig
hitt, að það umræðuefni sé af
ákveðnum ástæðum ekki ofarlega
á baugi hjá sérfræðingum Orku-
stofnunar og öðrum þeim emb-
ættismönnum, sem að gerð samn-
ingsins við Bandaríkjamenn
stóðu, þá vita menn lengra en nef
þeirra nær.
Guðmundur Pálmason, stað-
gengill orkumálastjóra, sagði í
fyrstu um notagildi rannsóknanna
fyrir Bandaríkjamenn: „Ég get
ekki svarað því hvernig Banda-
ríkjamenn munu nýta þá vitneskju
sem þeir fá út úr þessum rann-
sóknum. En upplýsingum af þessu
tagi hafa Bandaríkjamenn reynt
að safna út um allan heim, þar
sem þeir eiga þess kost.“
Við frekari eftirgrennslan HP
8 HELGARPÓSTURINN