Helgarpósturinn - 05.09.1985, Blaðsíða 18

MYNDLIST
Kjarvalsstaöir: í skjóli
Seint verður víst um Kjarvalsstaði sagt að
þeir séu „vindabæli" og fellibylurinn Gunna
gengur þar ekki um sali.
Þessa stundina hanga þar myndir Septem-
hópsins og Jóns Reykdals. Ef hægt er að tala
um heildaranda eða heildarsvip beggja sýn-
inganna, þótt ólíkar séu, þá einkennast þær
af þeirri löngun eða áráttu kannski nútímans
,,að leita skjóls" á sem flestum sviðum: í lit-
unum, formunum, viðfangsefnunum og lífs-
stílnum yfir höfuð. Þetta er tíðarandinn þótt
ungt fólk sem kemur að utan rjúki um stund
með litaglamur fremur en liti úr innra lífi
þess að hinni fagurfræðilegu skynjun eða
viðhorfum.
Listamaðurinn er vissulega á valdi þeirra
strauma er ýfast hverju sinni, en innri straum-
ur hans sjálfs er sterkasti straumurinn sem
sigrar að lokum. Og að eignast og tileinka
sér þennan straum og leiða hann út í liti,
formskyn og annað sem listina varöar er erf-
itt verk og kostar yfirlegu og vísast útskúfun.
Með öðru mótast samt ekki listgrein hans.
Maður saknar svo slíks í íslenskri iist yfir
höfuð. í henni ríkir svo mikill samtíningur
sem er tíndur saman af hæfileika handverks-
mannsins, mannsins með brjóstvitið, fljót-
hugans sem „grípur".
Kannski stafar þetta af hinni breytilegu
vindátt sem við búum við, hinni endalausu
en skammvinnu ertingu: hér er aldrei alltaf
rok og aldrei endalausar stillur. Og litir sum-
arsins eru jafnir, að mestu án skugga, og svo
kemur veturinn sem er næstum eintómur
skuggi. Þá er það haustið eitt sem færir
skugga dags og nætur, rökkurs og rísandi
Ijósgjafans. En ég held að skortur á frum-
hugsun stafi miklu heldur af því að við höf-
um ekki eignast neinn heimspeking á sviði
lista. Hér á ég ekki við gagnrýnendur. Hlut-
verk þeirra er afar takmarkað og fremur til
þess að ýta við en láta listina festa rætur. Og
ég á heldur ekki við listfræðingana sem hér-
lendis eru að mestu í berjamó í bókum um
einstaka listamenn að tína æviberin saman í
litlar ryðgaðar dósir. Kjörorð þeirra eða
starfsaðferð er sjaldan: Ég ætla að tína
handa þér í rósavettlinginn. Nei, þeir tína í
jólabókina.
Og svo er einn ríkur þáttur í auðninni hvað
við höfum fátæklegt viðhorf til mannsins:
hann er annað hvort góður eða slæmur, í
hæsta lagi ágætis strákur. Um stelpur gildir
það sama. Að ógleymdu hinu sígilda: Þessi
eða hinn ætlar aldrei að verða að manni. Og
ekki hefur viðhorfið til mannsins auðgast
með kvennaáratugnum, Niðurstaða hans er
„Á sýningu Jóns
Reykdals er landslagið
eðlilegt án innskota.
Þarna eru engir þrí-
hyrningar í náttúrunni,
engin konubrjóst á
sundi, ekkert flúr,"
segir Guðbergur
Bergsson m.a. í mynd-
listarumfjöllun sinni.
eftir Guðberg Bergsson
að konur eigi að vera hvarvetna 50%, sam-
kvæmt mannfjölda heimsins.
Því er ekki að undra að maðurinn er hálf-
gerð hornreka i íslenskri list, einkum mynd-
list. Jón Reykdal lætur fólk helst sitja í skjóli
úti í náttúrunni, undir kletti en stundum
reyndar uppi á honum eins og á stól. Fólk sit-
ur líkt og á stól úti í náttúrunni. En það er
ekkert viðhorf til þannig setu eða umgengni
íslendingsins við náttúruna í verkum málar-
ans. Islendingar eru innanhússfólk og liggja
gjarna eins og skolpfata úti í náttúrunni. Dýr-
in hjá Jóni eru betri. Þau samlagast náttúr-
unni, og þarna er fögur mynd af manni á
hesti að ríða út úr málverki og blæbrigðarík-
um skuggum.
List Jóns Reykdals er dálítið í skjóli gömlu
meistaranna: Þórarins, Jóns Stef. og Kjar-
vais. En hann hættir sér út úr því oft, með liti
sem eru talsvert háborgarlegir, stórir, þótt
þeir dofni í anda kvölds og fjarlægðar: þess
hugarfars sem notar þá. Hið athyglisverð-
asta við sýninguna er að hún leitar að heild-
arsýn fremur en að aðgreindum, ljóðrænum
atriðum, þótt hið ljóðræna blik litanna sé í
heildarsýninni, eftir þörfum þeirra. Þarna
eru margar myndir, fremur til að gefa áhorf-
andanum innsýn í þessa nýju leit að lands-
lagi með aðskotafólki, fremur en þær bæti
sýninguna beinlínis. Á henni ríkir fjölbreytni
innan hæfilegrar afmörkunar, og landslagið
er fremur úr huga listamannsins en af
ákveðnum fjallaslóðum; en þetta eru íslensk
fjöll í íslenskum litum eða litum sem eru að
leita að íslenskunni í sér. Þeir hníga í rétta
átt.
Það þarf oft að þröngva litunum til að lúta
ekki aðeins vilja listamannsins heldur líka
eðli umhverfisins, en öðru fremur vitund
hans. Þegar það hefur tekist veit maður alltaf
að þetta eða hitt málverkið er eftir þennan
eða hinn málarann, kannski ekki vegna við-
fangsefnisins eða formanna heldur sökum
litameðferðarinnar.
Á sýningu Jóns Reykdals er landslagið
eðlilegt án innskota. Þarna eru engir þrí-
hyrningar i náttúrunni, engin konubrjóst á
sundi, ekkert flúr; og fjöllin eru næstum því
í frumeðli sínu: bara fjöll búin til af einhverj-
um og engin leið að sjá átökin við myndun
þeirra.
JAZZ
Hinn eilífi ferdalangur
Niels-Henning & Philip Catherine: The Vik-
ing (Pablo 894)
Niels-Henning 0rsted Pedersen: The Eternal
Traveller (Pablo 910).
Dreifing: Gramm.
Þá eru tvær síðustu breiðskífur Niels-
Hennings komnar til landsins og mátti ekki
seinna vera, því sjálfur kemur hann þann tí-
unda til að fara að æfa íslensk þjóðlög með
Ole Kock, Pétri Östlund og íslenskum
strengjakvartetti sem Þórhallur Birgisson
veitir forstöðu.
Þetta eru ólíkar skífur þó báðar séu teknar
í hljóðveri. Það er Norman Granz sem hljóð-
stýrir The Viking og er þar aðeins eitt verk
sem ekki hefur heyrst áður: söngur Niels um
dóttur hans, Maríu, sem löngum var þekkt
sem Future child — The Puzzle, Nuages, Air
Power, Dancing Girls og Little Train léku
Niels og Philip í Háskólabíói ásamt Billy Hart
1978 og September start léku Niels og Philip
í sama húsi í fyrsta skipti er þeir héldu tón-
leika tveir — það var árið 1981. Ballöðurnar
My funny Valentine og Stella by Stairlight hef
ég ekki heyrt þá leika áður og er sóló Philips
í Valentínu góður — þessi blúsuðu innskot
einsog hjá Jóni Páli í Lover man spila aðeins
þeir er hafa djassinn á hreinu. Skífan endar
á stuttum einleik Niels: barrokkbyrjun og
svo yndisfögur hending: I fall in love too
easily. Þetta er ljúf skífa og þó kraftmikil.
Samstarf þeirra félaga hefur alltaf verið með
ágætum, þó á stundum þyki manni sem Phil-
ip dragi sig fullmikið inni skelina þegar þeir
eru tveir — en Niels er líka yfirþyrmandi.
The Eternal Traveller er óefað besta breið-
skífa Niels til þessa. Sjálfur er hann all-
ánægður með hana enda harðstjóri. Niels er
danskari en allt sem danskt er og þessi skífa
er dönsk — en það er danskur djass og sama
hvaða alþýðusöngur er á efnisskránni, hann
verður að gullnum djassi með sál og sveiflu.
Skífan er römmuð inní Moto perpetu
Paganinis og munar Niels ekkert um að
pikka það á bassann. Það eru Ole Kock Han-
sen og Lennart Gruvsted sem leika í tríói Ni-
els, en þegar hann kemur hingað til að djassa
á Jazzhátíð verður Pétur Östlund í sæti Lenn-
arts. Ole kom með Niels og Aleks Riel til ís-
lands 1977 og léku þeir í Norræna húsinu.
Tvö lög er þar voru á efnisskránni má finna
hér: En elefant kom marcherende og Hist
hvor vejen slár en bugt; Jeg gik mig ud en
sommerdag er á Dancing on the tables, en
önnur lög hef ég ekki heyrt þá félaga leika
eftir Vernharð Linnet
áður. Það er komið meira fönk í gömlu sömb-
una frá 77 Hist hvor vejen slár en bugt og Ole
er djarfur í hljómunum. Kannski hefði texta-
höfundurinn Hans Kristján Andersen sveifl-
að sínum langa háls hefði hann heyrt snill-
ina. Gospelbragð er af mörgum verkanna
enda ekki óeðlilegt hjá djassgeggjuðum
Grundtvigsonum, meiraðsegja Det haver sá
nyligt regnet er af þeirri ætt. Það eru tvö
frumsamin verk eftir Niels á skífunni: Dawn,
er hann samdi fyrir ballett og hið stórkost-
lega titilverk. Þessi verk minna í mörgu á
verk Niels á dúóskífunni með Kenneth Knud-
sen: Pictures, sem var sú skífa er hann var
ánægðastur með. Þetta er evrópskur djass án
þess að vera í ECM-stílnum. Krafturinn, sem
er aðal Niels í bland við Ijóðið, nýtur sín full-
komlega í verkunum, og ekki er Ole Kock
Hansen útí horni. Meistarapíanisti er vex af
hverju verki! Það má segja að þeir félagar
minni á komu sína til Islands í lok skífunnar
er þeir leika Hin gömlu kynnigleymast ei, því
þó lagið sé skoskt er það líka danskt og ís-
lenskt og fleiri þjóða í anda. Það verður
sögulegt að heyra meistarana túlka Veröld
fláa, Sumri hallar, Ég að öllum háska hlœ og
Kindur jarma í kofunum sem Garðar Hólm
söng fyrir páfann í Róm og Muhamed ben Ali
í Kaíró.
Að lokum: þessi skífa þarf að vera til á
hverju heimili ekki síður en Njála og íslands-
klukkan — norrænn gimsteinn í tónbók-
menntum heimsins!
18 HELGARPÖSTURINN