Helgarpósturinn - 05.09.1985, Blaðsíða 24

Það er eftir því tekið hvað fáir kasta fram stöku
þessa dagana. Ekki samt þar með sagt, að til-
finningin fyrir rétt kveðinni vísu sé á undanhaldi.
Hannes Ffetursson skáld segist til dæmis ætla að þó
sýnt sé að ekki sé eins gríðarlega ort og í gamla
daga, þá sé bara miklu betur ort í staðinn nú um
stundir. Hagyrðingar séu hagorðari. Þetta er í þrengri
grúppum en áður var, benda aðrir á, en segjast samt
hafa það á tilfinningunni að sjaldan eða aldrei hafi
landinn haft eins gaman af þessu formi og núna.
Það sé meiri galsi en grimmd í Ijóðum okkar tíma.
Svona kemst maður eins og Helgi Sæmundsson
ritstjóri að orði. Hann ætlar líka að íslenskum bók-
menntum yrði ollum lokið ef stakan legðist af, því
hún sé grundvöllurinn að öllum íslenskum skáldskap.
Endalok vísunnar komi barasta ekki til greina af þeim
sókum, altént ekki næstu árin. Og hvað aldirnar
varðar, segir Þórarinn Eldjárn þetta: ,,Stakan verður til
fram á þá tuttugustu og fyrstu, það er bara engin
spurning, þó ég efist hinsvegar um að hún verði
aftur eins almenn og ofarlega í hugum og hér
fyrrum." Þórarinn og fleiri greina það í Ijóðum nú-
tímaskálda að stakan eigi sterkari ítök í mönnum en
svo að hún geti horfið sisona. Þorsteinn frá Hamri
er til dæmis gott nútímaskáld sem stendur einstak-
lega sterkt í hefðinni ,jog gæti verið landsþekktur
hagyrðingur ef hann vildi", eins og sagt hefur verið.
„Ég skal ekki segja," segir Þorsteinn sjálfur og telur
þetta með að kasta fram stöku mikið þjálfunar-
atriði. Eitt sinn hafi hann mikið ort af rímuðu, en
hætt því svo um langt skeið, og verið mjög stirt um
stef þegar hann ætlaði að prufa aftur. Hannes Ráturs-
son segir að erfitt sé aö segja hvort hagmælskan sé
meiri íþrótt en list: „Sumar vísur eru afburðasnjallar
og listfengar, en þess á milli tekur maður á eld-
föstum leir. Hvaö sem því líður þá er ég ekki í
nokkrum vafa um að hagmælskan krefst gífurlega
mikillar æfingar og ástundunar." En fyrst og síðast
telur Hannes þetta allt vera spurningu um tísku:
Meöan hann hafi veriö aö alast upp hafi menn talað
í vísum, en núna tali menn í myndum. Ferðalög og
ferskeytlur var nokkuð sem fylgdist að í gamla daga,
en núna hafa myndavélar tekið við hlutverki vís-
unnar. Þetta lafi framan á hverjum manni um landið
þvert og endilangt. . .
Háskalegt kúmorsleysi ef fyrst er við...
„Ég býst fastlega við því að þetta
með að kasta fram stöku á stundinni
sé ættgengt. En jafnframt áunnið.
Ég get að minnsta kosti ekki ímynd-
að mér að maður sem elst upp við
mikinn kveðskap beri þess ekki
merki alla sína hundstíð."
Segir Starri í Garði. Jafnframt að
það megi taka hann sjálfan sem gott
dæmi þar að lútandi. Stakan hafi
varla stoppað á vörum manna í
barnstíð hans. Og ætt hans aftur í
aldir sé hreint ekki laus við hagyrð-
inga. Þuru í Garði er nóg að nefna.
„Eins var það mjög sterk tilhneig-
ing hjá fólki í mínu uppeldi að fá
krakkana til að læra allar lausavísur
utanað og geta farið með hvenær
sem vildi. Ailt saman glæddi þetta
eyra manns fyrir rímuðu máli. Þetta
varð eins og hvað annað sem sjálf-
sagt þótti að reyna."
Starri segist ekkert eiga í Egil
Skalla þegar talið berst að því hvað
hann hafi verið ungur þegar fyrsta
stakan hraut af hans vörum. Líkast
til var það á tíunda ári, heldur hann.
„Og ekki eltist þetta af manni, held-
ur öfugt." Hinsvegar varð hann
aldrei hraðskældinn, „þó ég sé nú
miklu meira fyrir þær vísur mínar
sem koma fyrirhafnarlaust. Hinar,
sem einhverra hluta vegna hafa
þurft yfirlegu við, hafa allar
skemmst við þá meðferð. Nei, það
fer best á því að þetta komi allt í
einu. ..“
—.. .kannski óvart, án þess ad
maður sjálfur viti af?
„Ja, það hefur nú bara komið fyr-
ir, skal ég segja þér. Það er þá út frá
einhverju smáatviki, eins og því
þegar maður réttir úr sér eftir eitt-
hvert bogrið og sér eitthvað úti í
Starri (Garði
náttúrunni sér til undrunar. Þetta er
þegar maður er einn og þá er
undrunin stuðluð, sem er skrítið, en
gaman eftir á.“
— Hafa stökurnar þínar ein-
hverntíma komiö þér í bobba?
„Nei, nei, enda viðurkenni ég
ekki klæmsku í mínum ljóðum,
hvað svo sem aðrir lesa út úr þeim.
Þetta er samt ekki svo að ég hafi
ekki gaman af meiningum, þvert á
móti...“ Og það minnir skrifara
þessara orða á eina vísu Starra er
hann orti nýlega og fjallar um það
þegar kona forstjóra Kísilmálmverk-
smiðjunnar í heimabyggð hagyrð-
ingsins fluttist ásamt karli sínum
suður, en honum hafði þá hlotnast
efsta staðan í Áburðarverksmiðj-
unni. Nú, Starri átti eitthvað vantal-
að við frúna og sendi henni þessa:
Víst mun sakna sveitin þín
er siglir burtu héðan
köfnunarefnisfrúin fín
fosfórssýru-baugalín.
Starri segir að fólk verði bara að
kunna að taka því sem um það er
ort. Það komi ekkert frá honum
nema í góðlátlegu gríni. Og ef menn
uni ekki því sem um þá er ort í þeim
anda, þjáist hinir sömu af háskalegu
húmorsleysi. Hann fer svo með
þessa, er hann orti á þeim árum
þegar pillan var að koma til sög-
unnar:
Pillan hefur högum breytt
hér er töpuð glíma
sýnist nú til einskis eytt
orku manns og tíma.
Ein innrímuð á ellefu sekúndum
„Þetta kemur oftast alveg ófor-
varendis, enda eru þetta ekki kall-
aðar tækifærisvísur að ástæðu-
lausu. Ég var til dæmis að þvo á mér
andlitið um daginn inni á baði
heima og leit að því búnu í spegil-
inn. Þá spratt hún þessi fram:
Vafalaust í fimmta flokk
færi af mér kétið,
þennan gamla gigtarskrokk
gæti enginn étið.
Daginn eftir, að ég held, var ég
svo staddur úti í garði, eitthvað að
vafstra í beði konunnar. Ég heyrði
mig allt í einu tauta fyrir munni mér:
Margt hef ég á feðra fold
fengist við að bralla,
lengst af hef ég mokað mold
og mun í hana falla.
Svona kemur þetta allajafna, eins
og hvert annað og almennt kjaft-
æði. Hitt tekur náttúrlega lengri
tíma, að gera alvöruvísur, og þá sest
maður náttúrlega niður, helst með
spekingssvip," segir Andrés H. Val-
berg, sem erfitt er að stoppa þegar
hann á annað borð er kominn af
stað með þetta yndi sitt, vísuna.
Hann er einna fremstur í flokki
þeirra sem fylla Kvæðamannafé-
lagið Iðunni, af mörgum líka sagður
vera ákvæðaskáld. Og víst er að
hann gæti ort endalaust. „Þetta er í
rauninni skrítinn andskoti. Ég er
einna helst á því að á stundum sé
það einhver utanaðkomandi máttur
sem dragi þetta út úr manni, ellegar
hann sé staddur hið innra og hrindi
þessu út. Að minnsta kosti er það
ekki maður sjálfur sem ákveður allt
það sem frá manni kernur."
Hann er ekki einasta frægur fyrir
að yrkja mikið, heldur líka hratt,
alveg hreint lygilega ef því er að
skipta. Og til marks um það er vísan
hérna á eftir sem hann orti á ellefu
sekúndum, staddur í stofu Stephans
G. Stephanssonar í Kanada:
Lítinn part hér Hta má
lífs af skarti þínu.
Hér er margt sem aðgang á
inn að hjarta mínu.
Af öllum bragarháttum segir
hann oddhenduna vera þá dásam-
legustu, en hringhendu og jafnvel
sléttuböndum bregði hann líka fyrir
sig þegar mikið liggi við. Það dýr-
asta sem hann hafi ort sé reyndar
þetta allt:
Sléttuböndin ylja önd
örvast höndin dáða
létta gröndin voða vönd
visku löndum ráða.
Fyrsta vísan hafi aftur á móti kom-
ið um sjö ára aldur. Gamall maður
manaði hann og fleiri guma til að
Andrés ákvæðaskáld
yrkja eitthvað og honum einum
stráka hafi tekist það rétt rímað. Oft
hugsað síðan hvernig í ósköpunum
það var hægt, því skólavistin var þá
engin, bragfræðin ókunn. En tilfinn-
ingin? „Jú, þetta er í blóðinu, býst ég
við.“
24 HELGARPÓSTURINN
ERU ÞEIR
DEYJANDI STÉTT?

J
i
Ekki lítið lúinn í puttunum á eftir
Sveinbjörn Beinteinsson alls-
herjargoði á Draghálsi er sá maður
í hópi hagyrðinga sem jafnan er
auknefndur kraftaskáld. Menn segja
það vera með ólíkindum hvað þessi
maður getur látið út úr sér af vel
kveðnu efni á örstuttum tíma. Hon-
um ku aldrei vera vísna vant! Og
yrkir innrímað á einni mínútu, ef
menn vilja!
„Auðvitað er það mjög misjafnt
sem tiltækt er í huganum hverju
sinni, en ég dreg hinsvegar enga dul
á það, að ég get alltaf ort og allstað-
ar og hvort heldur sem það er um
ekkert eða eitthvert efni'.1
— Veröur þér allt aö yrkisefni?
„Ja, já, ef því er að skipta."
— En þetta kemur þó andskota-
kornið ekki allt út úr þér meö inn-
rími?
„Ne, nei. Ég nota það nú bara þeg-
ar mikið iiggur við, eins og þegar ég
vil undirstrika meiningu mína."
Sveinbjörn segist hafa uppgötvað
eyrað ellefu ára. Menn verði ekki
hagyrðingar öðruvísi en svo að
kvæði séu daglega höfð fyrir þeim
frá æsku og framúr og svo hafi verið
um sig. Strax varð það svoleiðis
með stráksa að honum urðu atvik
oftar að ljóðum en mannfólk. Og
þar af leiðandi kom klám eða klúrar
vísur síður til greina. Siðgæðismörk
verði að setja. Óþverravísur endast
ekkert. Falleg ferskeytla að efni og
orðum miklu fremur. Hann segist til
dæmis finna það og heyra að fólk
hafi unun af því að fara með það
sem hann yrkir og ástæðan er sú að
hans mati að engan ósóma er þar að
finna. En hvort ljótum vísum hafi þá
aldrei verið logið upp á hann? Nei,
enda væri það erfitt.
Sveinbjörn allsherjargoði
| —Hvenœr ertu í mestum ham,
5 Sveinbjörn?
4 ..Þegar eitthvað er að gerast í
o. kringum mig, gjarnan í fjölmenni.
Og birtu. Ég er ekkert náttskáld."
Samt minnist hann þess að mestu
hamfarir sínar sem skálds hcifi gerst
í myrkri, en þá nótt hafi hann
ort uppundir fimmtíu vísur í einni
striklotu. Þeir hafi verið nokkrir
saman að skrafa þegar hann hafi
bara allt í einu opnast upp á gátt og
aldrei ætlað að geta hætt. Einn úr
hópnum hafi strax áttað sig og byrj-
að að skrifa niður, en það hafi heldur
ekki verið lítið sem eyminginn var
orðinn lúinn í puttunum þegar upp
var staðið.
Allsherjargoðinn er alveg til í að
líkja þessu við vímuástand. Hann sé
vitaskuld háður kveðskapnum. Og
hann geti ekkert að þessu gert,
þetta komi bara; til dæmis hafi hann
verið staddur norður í Húnavatns-
sýslu um daginn og þetta hafi dottið
út úr sér er augun steyttu á hríslutítl-
um:
Sú mun fegurst fórnin gjörð
að fækka landsins meinum.
Okkar forna fósturjörð
fagnar nýjum greinum.
„Já, já, þessi vísa kom bara alveg
án þess að fyrir henni hafi verið
haft. Hún var mesta lagi mínútu að
fara út úr mér...“
Brigslað um illgirni og ógeðfelldni
Húmorískasti hagyrðingur lands-
ins er að margra áliti Egill Jónasson
á Húsavík. Kallinn á fimm ár í nírætt
og hefur sig núorðið lítt í frammi.
Ástæðuna fyrir því segja menn ekki
vera þá að hann sé órólfær, heldur
hina að fyrir fáum misserum veðjaði
hann við félaga sinn um að hann
yrði kominn undir græna áður en
áttugasta og fjórða aldursárinu
næði. Og nú er hann sem sagt á því
áttugasta og sjötta og ávallt ávarp-
aður „Egill heitinn" þá sjaldan hann
leggur leið sína í bæinn við staf!
Hann ætti að geta tekið svona
meinfyndni auðveldlega, svo marg-
sinnis sem hann hefur beitt henni
sjálfur í garð náungans. „Þegar ég
var að byrja á þessu sem smástrák-
ur, man ég að pabbi benti mér á að
hafa allar stökur sem ég sendi frá
mér sem tvíræðastar. Með því móti
gæti ég altént sagt fólki að ég meinti
allt annað en það læsi út úr kveð-
skapnum." Egill segist annars ætla
að kveðskaparáráttan hafi komið af
sjálfu sér. Þetta hafi bara verið í eyr-
anu á honum sem smástráki og alla-
tíð uppfrá því.
„Ég átti samt óskaplega erfitt með
að koma þessu frá mér í heyranda
hljóði. Þetta byrjaði eiginlega allt
saman með því að ég fór að hvísla í
eyra pabba þar sem hann sat og óf
vaðmál í skúr, en kallinn var bilaður
fyrir brjósti og gat þessvegna ekki
verið í heyinu. Hann hafði það gam-
an af þessu, að ég hélt áfram. Og lét
fleiri heyra." Síðan hefur Egill ort
alveg gríðarlega um ævina;
„nokkra hillumetra ef því væri að
skipta," eins og einn góðvinur hans
komst einu sinni að orði; en það hef-
ur ekkert komið á bók eftir hann.
„Nei, ég hef hvorki nennt né kært
mig um að skrifa þetta niður eftir
mig. Ég orti að vísu einu sinni mjög
ljótan brag um allar konur Aðaldals
og reit hann hjá mér. Párið a tarna
komst í annarra manna hendur og í
sem skemmstu máli sagt: ég hef
ekki skrifað niður vísur eftir mig síð-
an.“ Já, hann segist nú vera hræddur
um það að hafa oftar en ekki fengið
skammir í hattinn fyrir kveðskap
sinn, sér hafi oft verið brigslað um
illgirni og ógeðfelldni, annarlegar
hvatir og hvaðeina. „En ég hef þó
aldrei orðið fyrir líkamlegu hnjaski
vegna þessa...“
Egill segir þetta ekkert vera orðið
sem hann yrkir á dag, eða allt niður
í fyrripart. Þær hafi hinsvegar skipt
tugum hérna áður fyrr, lagsmaður.
Og hrunið af vörum sér viðstöðu-
laust og voða góðar, en þó fyrst og
Egill á Húsavfk
síðast fyndnar. „Ég hef alltaf ort
mest um það sem mér hefur sýnst
skoplegast við aðra. Mér skilst nú
líka að þeim mönnum finnist ég
vera lítið skáld, sem hafa orðið
einna harðast fyrir mínum ljóðstöf-
um.“ Hann kveðst kunna vel við
vísu sem hann orti er hann var eitt
sinn spurður hvað hann mæti mest
í fari konu, en hún væri á þessa leið:
Karlmennirnir kvenna biðja
kossum hafa fáar neitað
en það er víst kölluð þungamiðja
þetta sem mest er eftir leitað.
HELGARPOSTURINN 25