Helgarpósturinn - 07.01.1988, Blaðsíða 27

lítiö sem ekkert heyrst af Robertson
á piötum. Síðari hluti áttunda ára-
tugarins og fyrri hluti þess níunda
voru skuggaár í lífi hans. Hann varð
eiturlyfjum og alkóhóli aö bráð, sem
leiddi til hjónaskilnaðar. Við það
bættust gífurlegar kröfur sem hann
gerir til sjálfs sín sem listamanns.
Hann segir: ,,Ég hafði ekkert að
segja. Ég sá allt þetta fólk í kringum
mig sem hafði heldur ekkert að
segja, en hélt samt áfram að gera
plötur. Ég hugsaði því með sjálfum
mér, þetta vil ég ekki gera."
Þegar loks kom að því að Robert-
son hafði eitthvað að segja og vildi
gera plötur leitaði hann til landa
síns, Kanadamannsins Daniels
Lanois, og fékk hann til að stjórna
upptökum með sér. Lanois þessi
hafði áður unnið með Brian Eno,
Peter Gabriel (So), U2 (Unforgett-
able Fire og Joshua Tree) og Bo
Deans. Allir þessir aðilar koma við
sögu á plötu Robertsons, auk Ricks
Danko og Garths Hudson úr Band-
inu auk fleiri góðra manna og
kvenna. Útkoman er sérlega góð.
Já, í raun er hér um að ræða eina
bestu plötu ársins 1987.
KYNSLÓÐABIL BRÚAÐ
Það var nóg að gera á elliheimili
rokkara á síðasta ári. En það er þó
ekki bara fólk á sama aldri og þessi
„gamalmenni" sem hefur gaman af
tóniist þeirra. Unglingar kaupa plöt-
ur þeirra og fara á tónleika með
þeim og fyrir skömmu settu t.d.
Pink Floyd nýtt aðsóknarmet á
þrennum tónleikum sem þeir héldu
í Toronto í Kanada og fengu fyrir
vikið litla 5.393.140 Bandaríkjadali.
Það sem gerst hefur á undanförn-
um árum, og þó sérstaklega á því
sem nú er nýliðið, er að ungt fólk
sækir í að hlusta á eldri tónlist og í
framhaldi af því á það sem „gaml-
ingjarnir" eru að fást við í dag. Með
þessu hefur verið brúað að nokkru
hið svokallaða kynslóðabil og það á
heilbrigðari hátt en að kyrja hund-
leiðinleg, tilgerðarleg lög við læki
að kvöldlagi.
En það er fleira sem taka verður
tillit til þegar fjallað er um tónlist
þessa og vinsældir hennar. Svo sem
sú staðreynd að útvarpsstöðvar,
bæði hér á landi og annars staðar,
sinna allt of lítið nýrri tónlist og
óþekktum flytjendum af hræðslu
við að missa við það hlustendur,
sem hlýtur að teijast ákveðið van-
mat útvarpsmanna á gáfnafari
hlustenda sinna og smekk.
Eldri hlutsendur þurfa að gera
það sem tónlistargoðin þeirra hafa
gert. Það er, að hlusta á það sem
yngra fólkið er að fást við i tónlistar-
sköpun sinni í stað þess að halda því
fram að allt það besta hafi komið
fram í rokkinu á sjötta og sjöunda
áratugnum. Þá aðeins verður kyn-
slóðabilið fræga vel brúað hvað
popptónlist varðar að hægt verði að
fara í báðar áttir.
Gunnlaugur Sigfússon
BOKMENNTIR
>>
,,Island er líka
erlendis“
Matthías Johannessen:
Sól á heimsenda
Saga. 135 bls. AB.
„Þessi bók fjallar um landið okk-
ar, bæði hér heima og erlendis. ís-
land er líka erlendis. Þaðan komum
við með útlönd í sjópokanum."
Þannig kemst Matthías að orði í inn-
gangi að Ferdarispum frá 1983.
Segja má að þessi orð giidi einnig
um nýja bók hans, Sól á heimsenda.
Hún er ferðasaga, sögð af blaða-
manni og rithöfundi, sem fer oft í ut-
anlandsferðir með fjölskyldu sína.
Nú eru þau stödd í Portúgal, og mað-
urinn lýsir landinu fyrir okkur og
rifjar um leið upp minningar úr öðr-
um ferðalögum.
Á yfirborðinu gerist frekar lítið í
sögunni, og það er ólíklegt, að hún
muni höfða til þeirra sem sækjast
helst eftir spennu og miklum við-
burðum. Fjölskyldan ferðast sem
ferðamenn flestir, fer á veitinga-
staði, á ströndina eða í búðir. Og þau
lenda í þessu venjulega túristabasli
með sólbruna, vespur og hundgá,
sem heldur fyrir þeim vöku um næt-
ur. Innra með manninum gerist sitt-
hvað, sem leiðir til almennra pæl-
inga um tilveruna og veröldina.
Matthías samsamar sig manninum
svo algjörlega að f lestir koma senni-
lega til með að lesa bókina sem
sjálfsævisögulega, ekki síst vegna
þess að áhugi lesanda fyrir raun-
verulegum persónum er almennt
meiri en fyrir tilbúnum persónum.
Samt sem áður er Sól á heims-
enda skáldsaga. Hún er skáldleg út-
færsla á nokkrum köflum úr Ferda-
rispum, þar sem skáldið setur sig í
stellingar sögumanns og lýsir ferða-
laginu frá sjónarhóli hans. í henni
úir og grúir af þeirri spennu sem
eingöngu er hægt að ná með góðum
stíl, og aldrei verður texti raunveru-
legri en þegar honum tekst að grípa
lesandann. Heimspekingur nokkur
sagði einu sinni, að ekki væri til
efniviður í góðum bókmenntum, og
hefur vafaiaust átt við, að þegar vel
á að takast er enginn munur á því
sem bók fjallar um og hvernig hún
er skrifuð. Þessi orð eiga fyllilega
við um Sól á heimsenda. Hún hefur
þá innri nauðsyn, sem ekki tengist
atburðarás í venjulegum skilningi,
og dregur þannig fremur upp mynd-
ir en boðskap. Kannski er það þess
vegna sem Matthías hefur kosið að
kalla bókina sögu frekar en skáld-
sögu.
Skáld eru einhvers konar hold-
gervingar frelsis, þau eru tákn
drauma og annars veruleika. Til
þess að halda lífi í draumum þjóðfé-
lagsins hljóta skáldin alltaf að vera á
ferðalagi, bæði heima og úti í heimi.
Þau eru sífellt að leita að nýju landi.
Maðurinn í Sól á heimsenda segir
syni sínum frá hinum miklu land-
könnuðum: Hinriki sæfara, Vasco
da Gama og Kólumbusi: „Allir voru
þessir menn fulltrúar draums sem
við getum nú upplifað sem veru-
leika; fulltrúar ævintýris sem varð
að sögulegri staðreynd. Hann hafði
alltaf trúað því að öll ferðalög sög-
unnar hefðu byrjað með draumi eða
ævintýri, hefðu jafnvel hafist sem
ferðalög frá einni hugmynd til ann-
arrar, einum draumi til annars þó að
ferðinni hafi verið heitið inn í veru-
leika sem er eins áþreifanlegur og
nokkur veruleiki getur orðið. Hann
hugsaði mikið um slík ferðalög,
ekki sízt vegna þess hann var þeirr-
ar skoðunar að lífið væri slíkt ferða-
lag og dauðinn yrði ekki endalok
eða tortíming, heldur nýr veruleiki."
Á ferðalagi tekur tímaskynið
stakkaskiptum og fortíð, nútíð og
framtíð renna saman. Það sem var,
er og verður. Ferðamaðurinn tekur
ekki mið af sólarhringnum, heldur
af dvalarstöðunum sjálfum. Eins og
hirðingi leggur hann alltaf af stað og
sest að um stundarsakir, og sál hans
mótast öðruvísi en hjá fólki sem býr
alltaf í sama umhverfi: „Hann upp-
lifði mörg ferðalög í einu. Það voru
öðruvísi ferðalög en síðasta ferðin
sem hefst með rauðri rós og opinni
sálmabók á brjósti.
Margir dagar, vikur og mánuðir
runnu saman í einn dag, eina viku
og einn mánuð. Tíminn var orðinn
að samfelidri reynslu og hann átti
orðið erfitt með að greina á milli
ára. Nú upplifði hann öll þessi ár í
huga sínum. Og þau runnu saman
eins og þegar stórfljót gleypir litlar
ár, lænur og seyrur og þær hverfa
allar í mikið vatn sem fellur að ein-
um ósi. Margar litlar ár án upphaf-
legra einkenna og hverfa til hafs.
Hann gat ekki hugsað sér lífið öðru-
vísi en eins og vatn renni í vatn."
Þannig gefst manninum tækifæri
til að líta til baka á lif sitt og draga
saman reynslu sína. Hugur hans
mótaðist á eftirstríðsárunum. 1 nútíð
sögunnar eru 40 ár liðin frá því að
kjarnorkusprengjunni var varpað
yfir Hírósíma. Hugmyndin var að
binda enda á öll stríð og allt hatur í
heiminum, eins og segir í bókinni,
en þess í stað breytti kjarnorku-
sprengjan hversdeginum í hæg-
gengi tortímingarinnar, eins og
danska skáldið Thorkild Bjornvig
orðaði það einu sinni.
Upp úr kaldastriöinu öðluðust
menn aftur trú á hugsjónir og vel-
ferðin tók við á Vesturlöndum.
Sögumaðurinn hefur tekið þátt í
þeirri uppbyggingu og trúir ennþá á
að skynsemi manna muni sigra.
Hann leit svo á „að heimurinn væri
regla með byltingarkenndum und-
antekningum, stórslysum og nátt-
úruhamförum. Sem rithöfundur var
hann þeirrar skoðunar að það væri
m.a. hlutverk listarinnar, ekki sízt
bókmenntanna, að breyta ringul-
reið í reglu, eða eins og sagt var á
fínu máli: Kaos í kosmos". Hann
langar til að trúa reglunni, ekki
vegna þess að hann sé sannfærður
eða búi yfir vissu, heldur einfald-
lega ,,af löngun til að rækta sam-
band sitt við almættið".
Sú tilfinning er sterk hjá mannin-
um að skeið kynslóðar hans sé á
enda, og hann getur ekki bægt frá
sér þeirri hugsun að hugsjónir
þeirra deyi kannski með þeim. En
hann hefur upplifað heimsendi það
oft í gervi stríðs, halastjarna o.fl. að
hann lætur það ekki raska ró sinni.
Hann heldur áfram að breyta ringul-
reið í reglu.
Sól á heimsenda er tiltölulega
stutt saga, en eftirminnileg. Ef það
sem stendur milli línanna, og þau
hugrenningatengsl sem bókin gefur
tilefni til, eru líka reiknuð með, þá er
hún sennilega mesta bókin, sem
hefur komið núna fyrir jól.
Keld Oall Jorgensen
Augað og fuglinn
í búrinu
Útganga um augad lœst
eftir Isak Harðarson
átg.: Svart á hvítu
Hjá Svörtu á hvítu er nú komin út
fimmta ijóðabók ísaks Harðarsonar
og ber hún nafnið Útganga um aug-
að læst. ísak Harðarson hefur með
ljóðum sínum vakið verulega at-
hygli á síðustu árum og skipast í röð
helstu ljóðskálda ungra. Með þess-
ari nýjustu bók sinni trúi ég hann
haldi sæti sínu í fyrrnefndri röð án
nokkurra málalenginga.
Augað er gegnumgangandi mynd
í ljóðum ísaks í þessari nýju bók en
hvort hann kemst út um það, hið
læsta, er óljóst þvi mikil dimma og
myrkur eru i ljóðunum, en þráin er
sterk út i ljósið, viðleitnin er fyrir
hendi og óskin um hið betra og feg-
urra á ekki að þurfa að vera nauð-
ungarósk:
„og suo
tunglid tunglið
TAKTUMIGSVO!"
(í faömi tungisins)
og einn daginn opnast kannski aug-
un og þú ert
..ekki lengur bundinn
i þessari bók"
(án fugls)
Viðfangsefni ljóðanna eru mörg
hver samfélag eðlis og ekki björt sú
mynd sem dregin er upp af hiut-
skipti manneskjunnar í ómennsku
mannlífsumhverfi samtímans.
Fuglinn í búrinu á kaffihúsinu
(undulatus depressivus) syngur ekki
um „meöfæddar minningar um
sól“, hvað sem að er gert og þrátt
fyrir að fögur loforð séu höfð í
ÚTVARP
Yfir strikið
Ég var ein þeirra, sem hlustuðu
á dægurmálaútvarp rásar 2 á
gamlársdag. Það var auglýsing
(með rödd) Stefáns Jóns í sjón-
varpinu daginn áður sem vakti at-
hygli mína á þessum dagskrárlið
og mér finnst verulega snjallt af
gufumönnum að nota þennan inn-
anhússmöguieika sinn. Þetta
gerðu líka umsjónarmenn barna-
útvarpsins um daginn, til þess að
kynna krökkum nýtt framhalds-
leikrit um Drakúla greifa. Þau
skilaboð báru góðan árangur á
mínu heimili og þar er nú hlustað
með mikilli athygli á leikritið á
þriðjudögum og föstudögum.
Fyrrnefnd dagskrá á rás 2 var
ósköp þægileg afþreying við til-
tektir og annað stúss á gamlárs-
dag, ef frá er talin framkoma fjár-
málaráðherra þjóðarinnar. Það
komst enginn að fyrir honum og
þessi sífelldu framíköll voru væg-
ast sagt þreytandi. Mér finnst það
fullkomið dómgreindarleysi af
ráðherrans hálfu að láta svona.
Stjórnanda umræðnanna var auð-
vitað vorkunn, en ég gat ekki
heyrt að hann gerði mikið til að
halda Jóni Baldvini í skefjum. (Ég
gat ekki betur heyrt en hlustend-
ur, sem hringdu í „meinhornið"
skömmu eftir umræðurnar, væru
líka óhressir með ráðherrann.)
Dagskráin var að öðru leyti
þokkaleg, eins og fyrr sagði, og
mér þótti sérlega gaman að heyra
i konunum um miðbik þáttarins
(t.d. Birnu Þórðar og Auði Eir). En
hvað varð um Illuga Jökuls, sem
haldið var áfram að kynna til rúm-
lega fjögur en ég heyrði aldrei í?
Jónína Leósdóttir
SJÓNVARP
Sjálfspynding?
Það er Ijótt að segja frá því, en
undanfarnar vikur get ég ekki
sagt að tölustafurinn I hafi blasað
við á sjónvarpinu heima hjá mér. 2
aftur á móti er tala sem heimilis-
menn allir virðast hrifnir af, kött-
urinn líka. í rauninni er það til
skammar að horfa aldrei á ríkis-
sjónvarpið. Mórallinn var næstum
kominn í núll á gamlárskvöld en
þá sameinaðist fjölskyldan i eitt
skipti fyrir öll um að horfa á
gamla, góða ríkissjónvarpið i heilt
kvöld. Meira að segja Alf varð að
víkja, enda engin smámynd á
skjánum á eitt, Strax í Kína. Mín
vegna mætti endursýna þá mynd
og það oftar en einu sinni. Það var
farið að sjóða á hjartarótunum af
stolti yfir þessu prúðmennskufólki
sem kynnti landið okkar í Kína.
Varla er óhætt að segja á prenti
það sem nú kemur. Samt ætla ég
að láta það flakka. Þið megið
alveg hugsa: „Hverslags húmor
hefur þessi eiginlega?” eða „Ég
vissi alltaf að hún er halló" og
hvað sem þið viljið, en persónu-
lega og prívat þá skemmti ég mér
konunglega yfir áramótaskaup-
inu. Man ekki einu sinni eftir því
að hafa hlegið jafn hátt og lengi
siðan Bessi Bjarnason sýndi
hvernig hægri aksturinn ætti eftir
að virka hérna um árið. Og er þá
mikið sagt.
Þetta í upphafi pistilsins um að
tölustafurinn 2 sé stöðugur á mínu
sjónvarpstæki er alveg satt. Ég var
ekki einu sinni heima hjá mér þeg-
ar ég horfði á ríkissjónvarpið.
Enda byrjaði „mitt“ sjónvarp á því
í upphafi nýs árs að lýsa upp tölu-
stafinn tvo. Það var um miðja ný-
ársnótt. En þótt þakka megi Stöð 2
ýmislegt, þá verður varla hægt að
þakka þeim það að nú mun ég
aldrei aftur fara út í sjoppu eftir að
dimma tekur. Heldur ekki á hótel,
allra sist skíðahótel. Maður þorir
sig varla að hreyfa eftir myndina
um dagfarsprúða morðingjann.
Masókistinn
i mér segir samt að næsta sunnu-
dagskvöld verði horft á framhald-
ið.
Anna Kristine Magnúsdóttir
frammi við hann. Rafdrifinn glym-
skratti myndi þjóna tilgangi sínum
betur, en Edith Piaf er líka bara til á
plasti nú orðið.
í ljóðinu Arkitektúr er maðurinn
umhverfður í hönnun þá sem þykir
svo fin í dag:
beinabyggingin aödáanlega
hönnuð með tilliti til
allrar ytri starfsemi ha?
kiœdd efni aðdáanlega
sérsniönu til allra
raf- og vatnslagna ha?
yst húðlakk aðdáanlega
blandað til
aö halda öllu saman ha?
í lokin
ein verkfrceöileg spurning:
er enginn heima?
Allir þeir rammar sem mannlífið
er sett í, allar skorðurnar sem dengt
er utan um hugarflugið svo það er
hamið og fest innan glansandi ótt-
ans, eru sterk tákn í ljóðunum og
fjölmiðlunin sem lætur engan í friði
er angi af þessari sömu grein:
„mannsmynd? álfur? menni? hvaö er nú
á skjánum skammtandi okkur tœgjur af
heiminum klippandi pappírsskolti svo
faglega laust viö alla eölisþyngd aö
skyndilega býst ég viö aö þaö takist
á loft hrœfuglsvœngjum yfir parketiö
og beri mig afsíöis nistandi rafklóm
aö snœöa í makindum?
AFSAKID ÞESSA TRUFLUN
(northern lights playhouse)
Meira að segja eyðimörkin, hel-
sprengjan og faðirvorið hafa misst
upprunalega merkingu sína og eru
orðin að yfirborðskenndum neyslu-
fyrirbærum, hættulausum.
Myndlíkingar ísaks Harðarsonar
eru um margt óvenjulegar. Hann
finnur þær í hverdeginum, í frétta-
efni, en umhverfir þeim og gefur
nýjar og ágengar víddir:
1 „nótlin kemur
á inniskóm og svörtum slopp
og slingur mér á kaf
i hlýjan handlegg sinrí'
(holnál)
sahara les um að veröld hans heiti
feneyjar,
„sest uppí stagaöa ílatbylnuna
og rœr yfir gölurnar flœddar
(ná) mittisdjápum ótta
blandar flaumnum í kvölddrykkinn
og finnur hafiö skreppa saman
á hvörmum sér í þurrkanlegt lár"
(hr sahara)
ísak skiptir bók sinni í tvo kafla:
Bók úndúiatans og Tvíbýlið auga, og
er sá síðari enn tvískiptur í kaflana
Dagsetningu og Astrónómískar
vögguvísur.
Dagsetning er samfelldur bálkur
sem hefst klukkan 9.00 að morgni
og fylgir deginum á klukkutíma
fresti til miðnættis. Þennan bálk er
óhægt að fjalla um í litlum ritdómi
stuttu fyrir jól en hér er augað í
brennipunkti, það
.. slcer
inn sýnirnar
blik eftir blik
(10.00)
„tveim botnlausum augum er ausiö
át i myrkriö"
(18.00)
og andstæður ljóss og myrkurs eru
sýnir sem taka á sig kynjamyndir
margra vídda.
Síðasti kafli bókarinnar, Astró-
nómískar vögguvísur, er einna sak-
lausastur, hættuminnstur og jafnvel
bjartsýnn:
„er
þetta himnaríki?
hvisla ég
(ekkert straujárn bar fyrir sól)
þetta
svaraöi sinfónían
þetta ert þú"
(úr dagbók dr. livingstone).
Ingunn Ásdisardóttir
HELGARPÓSTURINN 27