Helgarpósturinn - 18.02.1988, Qupperneq 9

HLUTFALL UTGJALDA FRAMÚR
FJARLOGUM
Stofnanir 1984 1986
Fjárlögin sjálf 17,4 23,0
Menntam.ráöuneytiö 25,6 16,2
Yfirstjórn ráöun 27,2 31,7
Grunnskólar RVK 31,3 24,4
Grsk. N-Vestra 28,3 12,4
Grsk. N-Eystra 25,4 16,7
Grsk. Reykjaness 24,0 13,7
Grsk. Vesturlands 22,8 10,7
Grsk. Austurlands 20,9 8,4
Grsk. Suðurlands 19,5 7,9
Grsk. Vestfjarða 19,1 5,7
RÁÐHERRANN ,,BRUÐLAÐI## BETUR!
##
Þegar Sturla Kristjánsson frœdslu-
stjóri fékk uppsagnarbréf sitt í jan-
úar 1987 voru þœr ástœdur tíund-
adar, aö hann heföi sniögengiö fyr-
irmœli um fjármál umdœmis síns og
ítrekað brotið trúnað sinn við ráð-
herra. Einkum var hann sakaður
um að hafa haft fjárlög að engu og
stofnað til útgjalda langt umfram
það sem kveðið var á um í fjárlög-
um. 1 málflutningnum í Sturlumál-
inu lagöi lögmaður Sturlu, Jónatan
Sveinsson, fram tölur frá Ríkisend-
urskoðun, þar sem hann sýnir
hversu einstök frœðsluumdœmi hafi
farið framúr fjárlögum í almennum
rekstri grunnskólanna og hversu
menntamálaráðuneytið sjálft fór
fram úr fjárlögum — og loks hvað
ríkisreikningurinn sýndi að ríkisút-
gjöldin í heild hefðu farið fram úr
fjárlögunum.
Samanburður Jónatans er hinn
fróðlegasti og benti hann sérstak-
lega á að ef Sturla ætti að víkja
vegna þess að hann hefði farið fram
úr fjárlögum þá hlyti það að gilda
um aðra i sambærilegri stöðu. A
meðfylgjandi töflu úr ríkisreikningi
fyrir árin 1985 og 1986 kemur fram,
að bæði árin fóru grunnskólarnir í
Reykjavík hlutfallslega meira fram-
úr fjárlögum en grunnskólarnir í
umdæmi Sturlu, Norðurlandi
eystra, auk þess sem grunnskólarnir
á Norðurlandi vestra voru ofar á
blaði fyrra árið. Bæði árin fóru
grunnskólarnir hjá Sturlu um það
bil jafnmikið framúr fjárlögum og
menntamálaráðuneytið i heild. En
bæði árin fóru útgjöld yfirstjórnar
ráðuneytisins — skrifstofa Sverris —
hlutfallslega meira framúr fjárlög-
um en grunnskólarnir hjá Sturlu á
Norðurlandi eystra. Inn í þetta
blandast misjöfn verðlagning á
kennslumagni, sem leiðir af sér að
ef kennslumagnið á Norðurlandi
eystra hefði verið verðlagt á sama
hátt og á Vestfjörðum hefðu nokkr-
ar milljónir átt að bætast við fjár-
veitinguna til fræðsluumdæmis
Sturlu.
Sverrir ber vitni
VILDI HÖGGVA Á HNÚTINN
Vitnaleiðslum í Sturlumálinu
lauk á mánudag. Síðasta vitni máls-
ins reyndist vera alþingismaðurinn
og menntamálaráðherrann fyrrver-
andi, Sverrir Hermannsson. Aðal-
dómarinn, Hjördís Hákonardóttir,
og lögmaður Sturlu Kristjánssonar,
Jónatan Sveinsson, beindu bein-
skeyttum spurningum að Sverri,
sem svaraði fullum hálsi.
Sverrir greindi frá því að í október
1985 hefði sér verið skýrt frá því, að
lengi hefðu ríkt örðugleikar í sam-
skiptum menntamálaráðuneytisins
við fræðslustjórann á Norðurlandi
eystra, hann væri mjög óráðþægur
og teldi sér ekki skyít að hlíta laga-
fyrirmælum. Að lokum blasti við að
loka þyrfti skólum vegna þess að
ekki voru til peningar fyrir skóla-
akstri. Sverrir hefði bjargað þessu
með fé úr útibúi Landsbankans á
Akureyri. Sverrir greindi frá því að
um mitt ár 1986 hefði málið farið
yfir á nýtt svið er upphófst „hern-
aður í fjölmiðlum". Fjölmiðlaþáttur-
inn var greinilega mjög ofarlega t
huga Sverris, hann ræddi mjög um
„linnulausan fjölmiðlaleik", um
„áróður fjölmiðla" og að fjölmiðlar
hefðu verið „mataðir".
Sverrir lagði áherslu á að í fjárum-
sýslu hefði Sturla ekki látið sér segj-
ast, það hafi ítrekað verið reynt að
fá hann til ráðs, en að engu tauti hafi
verið við hann komið, heldur hafi
hann kosið að fara aðra leið, þ.e. að
halda uppi gegndarlausum áróðri
og síðasta hálfa árið að gera sig sek-
an um „ótrúlegt brot á trúnaðar-
skyldu gagnvart yfirboðara".
Það kom berlega fram í vitna-
leiðslunum, að Sverrir hafði aldrei
bein persónuleg samskipti við
Sturlu, heldur lét það starfsmönn-
um ráðuneytisins eftir. Aðspurður
um hvers vegna ekki hefði verið
farin sú leið að segja Sturlu upp um
stundarsakir og láta fara fram opin-
bera rannsókn svaraði Sverrir því til
að þetta hefði verið rætt ítarlega
miili sín og ráðuneytismanna og að
niðurstaðan hefði orðið sú að slíkt
myndi „tefja framgang málsins" og
að þessi leið væri betur til þess fallin
að „höggva með öllu á þennan
hnút". Málinu var þó haldið opnu
fram að „lokafundi" ráðuneytis-
manna með Sturlu ef hann þá kynni
að sjá að sér. Sem hann gerði ekki.
Þá kom fram hjá Sverri að Sturla var
aldrei kallaður beint á fund ráðherr-
ans sjálfs, þar eð ráðuneytismenn
hefðu metið stöðuna svo, að það
yrði Sturlu sjálfum þungt í skauti að
vera kallaður „inn á beinið" til ráð-
herra.
Sverrir átti ekki í vandræðum
með að fjalla um málið almennt og
viðra skoðanir sínar. Hins vegar
vakti athygli að hann gat ekki rök-
stutt með eigin tölum hversu mikiö
Sturla hefði farið fram úr fjárlögum.
Þegar Jónatan bar undir hann tölur
yfir „framúrakstur" grunnskóla
allra fræðsluumdæmanna og
menntamálaráðneytisins, sem
skyldu sína að Norðurland eystra
hefði ekki skorið sig úr miðað við
önnur umdæmi, sagði Sverrir að
heildarniðurstöður hefðu sýnt að
umdæmi Sturlu hefði komið út með
„100% tap" og að þessar tölur hlytu
að finnast í ráðuneytinu!
ERLEND YFIRSYN
Roknaþridjudagur 8. mars ræður
mestu um framboð til forseta
Rétt aðeins hefur verið ýtt úr vör í löngum og ströng-
um róðri bandarískra forsetaefna til að ná útnefningu
í forsetaframboð á flokksþingum Demókrataflokks og
Repúblíkanaflokks síðsumars. Samt er gengi manna í
forkosningum í fámennum og sérstökum fylkjum fyr-
irferðarmest efni í heimsfréttum nú um stundir.
EFTIR MAGNÚS TORFA ÓIAFSSON
Val manna til forsetaframboðs
hefur lengi verið umhugsunarefni
Bandaríkjamanna sem láta sig
stjórnmál varða, og ýmsar breyt-
ingar verið gerðar síðustu áratugi,
sem þótt hafa gefast misjafnlega.
Um þetta efni eru í gildi þríþættar
reglur. Alríkislög fjalla um fjárreið-
ur forsetaefna, svo sem framlög
einstakra aðila í kosningasjóði,
meðferð slíkra sjóða, mótframlög
af almannafé og reikningsskil að
kosningabaráttu afstaðinni.
Flokkarnir setja svo hvor sínar
reglur um val fulltrúa á flokksþing
og fjölda þeirra. Til að mynda hafa
demókratar hin síðari ár tekið upp
kvótakerfi til að auka aðild
kvenna og minnihlutahópa á
flokksþingi sínu.
Loks ákveða fylkin hvert um sig
hver háttur þar er hafður á vali
fulltrúa á flokksþingin. Ríkir í því
efni töluverð fjölbreytni. Algeng-
ast er að viðhafa forkosningu, þar
sem skráðir stuðningsmenn flokk-
anna hafa einungis aðgang hjá sín-
um flokki. Þó þekkist að flokksað-
ild sker ekki úr um hvorn kjörseð-
ilinn menn fá, skráður demókrati
má velja aðgang að forkosningum
hjá repúblíkönum og öfugt. Loks
eru allvíða dreifðir, opnir fundir
hvors flokks um sig, þar sem fólk
skipar sér i dilka eftir því hvert for-
setaefnið hver og einn vill styðja.
Þessi aðferð var viðhöfð í fyrsta
valinu í landbúnaðarfylkinu lowa í
síðustu viku. Þátttaka var rýr, eins
og venjan er þar sem svona dilka-
dráttur fer fram. Engu að síður
þótti það heimsfrétt, að við upp-
skiptingu liðs í fundarsölum og
stássstofum hjá repúblíkönum
lenti George Bush, varaforseti
Bandaríkjanna, í þriðja sæti. Upp
fyrir hann skaust sjónvarpsprédik-
arinn Pat Robertson. Ekki þótti
jafn miklum tíðindum sæta að
efsta sætið skipaði Bob Dole, leið-
togi flokksins í öldungadeild
Bandaríkjaþings. Búist hafði verið
við sigri manns, sem er öldunga-
deildarmaður fyrir annað land-
búnaðarfylki, Kansas.
Viku síðar, í fyrradag, var svo al-
menn forkosning í enn fólksfærra
fylki, New Hampshire í Nýja-Eng-
landi. Þar börðust þeir hart Bush
og Dole. Fyrirfram hafði verið gert
ráð fyrir yfirburðasigri Bush, en
Dole og hans menn reyndu að
nýta sér til hins ýtrasta að keppi-
nauturinn skyldi hafa hrasað í
Iowa. Var mál manna, að lyti vara-
forsetinn í lægra haldi fyrir Dole í
New Hampshire ætti hann sér vart
viðreisnar von.
Urslit urðu að Bush náði efsta
sæti með 38% atkvæða en Dole
hlaut 29%. í þriðja sæti kom
íhaldsmaðurinn Jack Kemp, en
Robertson prédikari, sem keppti
við hann um íhaldsfylgið, lenti
niðri í því fimmta og lægsta. Einn
repúblíkani hafði helst úr lestinni
frá því í lowa vegna algers fylgis-
ustu áratugi hefur íhaldssömum
kjósendahópi sem byggir þessar
slóðir oftast getist betur að forseta-
frambjóðendum repúblíkana en
demókrata. Því eru það máttar-
stólpar demókrata í suðurfylkjun-
um sem eru pottur og panna í að
mynda roknaþriðjudag, og þeirra
maður er Albert Gore, öldunga-
deildarmaður frá Tennessee.
Hann leggur allt undir 8. mars, svo
Jeue Jack&on by KAL
Svertingjapresturinn Jesse Jackson og sjónvarpsprédikarinn Pat
Robertson geta bersýnilega gertstór strik í reikninginn hvor í sínum flokki.
leysis. Sá er Alexander Haig, fyrr-
verandi yfirhershöfðingi NATÓ,
starfsmannastjóri Nixons meðan
hann var að glutra niður forseta-
tigninni og loks utanríkisráðherra
hjá Reagan í upphafi forsetaferils
hans.
Spennan er minni hjá demó-
krötum, því þar hefur allt farið eft-
ir bókinni fram til þessa. I Iowa
náði Richard Gephardt efsta sæti
með því að skírskota til kreppu-
hrjáðra bænda. Þar að auki situr
hann í fulltrúadeild Bandaríkja-
þings fyrir kjördæmi í nágranna-
fylkinu Missouri. í New Hamp-
shire bar Michael Dukakis höfuð
og herðar yfir aðra demókrata
með 37% atkvæða. Var það eins
og spáð hafði verið, en Dukakis er
fylkisstjóri í nágrannafylkinu
Massachusetts, þar sem atvinnulíf
þykir hafa rétt við með ólíkindum
á stjórnarskeiði hans. Öldunga-
deildarmaður frá lllinois, Paul
Simon, náði öðru sæti í lowa en
hafnaði í þriðja í New Hampshire,
og er nú búist við að hann gefist
brátt upp, því kosningasjóðurinn
er þrotinn og engin von um frekari
fjárstuðning sem hrökkvi til að
taka þátt af alvöru í höfuðorust-
unni, sem nú blasir við forsetaefn-
um.
Bandarískir fréttamenn eru fyr-
ir löngu farnir að kalla 8. mars
„roknaþriðjudag", af því þá fara
fram forkosningar og dilkadráttur
i 20 fylkjum. Flest teljast þau til
suðurfylkjanna. Hafa menn þar
um slóðir lengi verið óánægðir
með lítið vægi síns svæðis við val
á forsetaefnum, og talið það stafa
af óheppilegri dreifingu forkosn-
inga. Voru því samantekin ráð þar
syðra að stefna forkosningum á
sama dag, með þeim afleiðingum
að 8. mars verður tekist á um ná-
lægt 2.000 sæti á flokksþingum.
Getur hæglega farið svo, að rokna-
þriðjudagurinn ráði í raun úrslit-
um í keppni forsetaefna í báðum
flokkum.
Demókratar réðu forðum lögum
og lofum í suðurfylkjunum, en síð-
eindregið að hann leiddi að mestu
hjá sér átökin í Iowa og New
Hampshire.
En á roknaþriðjudag kemst líka
í essið sitt annað forsetaefni meðal
demókrata, svertingjapresturinn
Jesse Jackson. Hann náði góðum
árangri í lowa og New Hampshire,
milli átta og níu af hundraði í fylkj-
um, þar sem svertingjar eru langt-
um lægra hlutfall íbúa. Sam-
kvæmt fyrri reynslu á Jackson eft-
ir að sópa að sér fylgi svartra kjós-
enda, bæði í suðurfylkjunum og í
fjölmennu iðnaðarfylkjunum.
Þegar við bætist að hann er sýni-
lega farinn að draga að sér at-
kvæði hvítra manna, sem eins og
þorri svertingja teljast til hinna af-
skiptu í þjóðfélaginu, er ekki talið
ólíklegt að fylking Jacksons á
flokksþingi demókrata eftir miðj-
an júlí verði allt að fjórðungur
þingheims. Þar með hefði hann í
hendi sér að mynda meirihluta
með öðru forsetaefni. Því er tekið
að ræða þann möguleika í alvöru,
að næsta varaforsetaefni demó-
krata verði svertingjapresturinn
Jesse Jackson.
Hinn guðsmaðurinn í hópi for-
setaefna, Pat Robertson, bindur
líka allar sínar vonir við rokna-
þriðjudag. Hans fylgi er einkum á
biblíubeltinu í suðurfylkjunum, og
það er þaulskipulagt eftir áratuga
tölvuvætt sjónvarpsbetl í nafni
trúarinnar. Verði til að mynda
mjótt á munum á flokksþingi milli
fylkinga Bush og Dole getur Ro-
bertson gert sér miklar vonir um
oddaaðstöðu.
En þótt ýmislegt i baráttu
bandarísku forsetaefnanna verði
ljósara en nú eftir að 8. mars er af-
staðinn er ekki þar með sagt að
forkosningar sem á eftir fara verði
einungis ómerkilegur eftirleikur.
Þá kemur röðin að fjölmennustu
fylkjunum.
í Illinois verður kosið 15. mars,
eftir miðjan apríl í New York og
Pennsylvaníu, í byrjun maí í Ohio
og 7. júní bæði í Kaliforníu og New
Jersey.
HELGARPÓSTURINN 9