Helgarpósturinn - 18.02.1988, Síða 10

VETTVANGUR
HELGARPÓSTURINN
Ritstjóri: Helgi Már Arthursson
Blaöamenn:
Prófarkir:
Ljósmyndir:
Utlit:
Framkvæmdastjóri:
Anna Kristine Magnúsdóttir, Freyr Pormóösson, Friðrik Þór
Guömundsson, Jón Geir Þormar, Jónína Leósdóttir, Kristján
Kristjánsson, Ólafur Hannibalsson, Páll Hannesson.
Sigríður H. Gunnarsdóttir
Jim Smart
Jón Óskar
Hákon Hákonarson
Dreifingarstjóri:
Sölu- og markaösstjóri:
Auglýsingar:
Áskrift:
Afgreiösla:
Aösetur blaösins:
Útgefandi:
Setning og umbrot:
Prentun:
Birgir Lárusson
Hinrik Gunnar Hilmarsson
Sigurrós Kristinsdóttir, Sigurður Baldursson.
Guðrún Geirsdóttir
Bryndís Hilmarsdóttir
er í Ármúla 36, Reykjavik, simi 91-681511.
Goðgá hf.
Leturval sf.
Blaðaprent hf.
Ferdin sem aldrei
var farin
Ráðherrar í ríkisstjórn hafa haldið illa á málum gagn-
vart forsetaembættinu. Frú Vigdísi Finnbogadóttur for-
seta barst heimboð frá Gorbatsjof, aðalritara sovéska al-
þýðulýðveldisins, í gegnum utanríkisráðherra. Dagsetn-
ing mun hafa verið bundin við 29. febrúar nk. vegna
anna aðalritarans. Utanríkisráðherra er þeirrar skoðunar
að ríkisstjórn hefði f.h. forseta átt að þiggja boð aðalritar-
ans. Forsætisráðherra telur að fyrirvari hafi hvergi nærri
verið nægur og að sovésk stjórnvöld hafi með svo stutt-
um fyrirvara stillt ísiensku þjóðinni upp við vegg — og
komið illa fram.
Utanríkisráðherra hefur legið gott orð til aðalritarans
sovéska eftir að hafa heimsótt hann og átt við hann
hreinskiptnar viðræður um ástand heimsmála og um-
bótatilraunir þess síðarnefnda austur í Sovét. Steingrím-
ur Hermannsson hefur auk þess lagt áherslu á afvopn-
unarviðræður í heiminum og haft orð um að breytingar
þær sem eiga sér stað í samskiptum stórveldanna hlytu
að kalla á breyttar áherslur í utanríkismálum íslendinga.
Ummæli utanríkisráðherra á borð við það sem hér er
vitnað til hafa farið mjög í taugarnar á mörgum forystu-
mönnum Sjálfstæðisflokksins. Þá er utanríkisráðherra
vandamál í Sjálfstæðisflokknum, eins og reyndar öðrum
flokkum, vegna persónulegra vinsælda. Ekki er ólíklegt
að þetta tvennt hafi ráðið miklu um harkaleg viðbrögð
sjálfstæðismanna við heimboði Sovétleiðtogans. Þá er
ekki óhugsandi að forystumönnum flokksins hafi hrosið
hugur við að sjá íslenskan utanríkisráðherra í aðalhlut-
verki á utanríkisráðherrafundi NATO í Brussel, þ.e.a.s. ef
aðalritarinn hefði beðið Steingrím Hermannsson, sem
verður á fundinum, fyrir boð til utanríkisráðherra NATO-
ríkjanna.
Þetta er hugsanleg skýring. Sennilegri en að ráða-
menn vilji nú allt í einu skera á milli viðskipta og opin-
berra heimsókna, sem þeir hafa verið iðnir við að blanda
saman hingað til. Forsetaembættið hefur til að mynda
lagt mikla áherslu á kynningu á íslenskum vörum þar
sem forseti hefur farið, enda framleiðsla hverrar þjóðar
snar þáttur í menningu hennar.
Sá fyrirvari — sá stutti fyrirvari — sem Sovétmenn
buðu upp á vegna heimboðsins til Moskvu hefur e.t.v.
komið ráðherrum í ráðuneyti borsteins Pálssonar á
óvart, en það breytir því ekki að forsætisráðherra hefur
haldið klaufalega á málinu. Aðdragandi heimboðsins er
langur — aðalritarinn mun hafa fært það í tal við forseta
á fundi leiðtoga risaveldanna í Reykjavík í október 1986.
Vandi sambandsins
Harkalegir árekstrar gætu verið í uppsiglingu innan
æðstu forystu Sambands íslenskra samvinnufélaga. Nýr
forstjóri þess, Guðjón B. Ólafsson, var ráðinn til þess að
taka við forstjórastarfi eftir Erlend Einarsson, sem á síð-
ustu misserum valdaferils síns mátti m.a. þola það að
stýra SÍS í gegnum heldur óskemmtilegt „kaffibauna-
mál“. Hart var barist um forstjórastólinn í SÍS á sínum
tíma og miklar vonir bundnar við nýjan forstjóra eftir
ráðningu hans. Eftir Útvegsbankamálið og misheppnaða
samninga um landakaup við Kópavogskaupstað telja
óánægjuöflin innan SÍS sig hafa fundið höggstað á hinum
nýja forstjóra. Ekki er útilokað að niðurstaða beggja þess-
ara mála tengist ágreiningi innan Sambandsins með öðr-
um hætti en í fljótu bragði sýnist.
10 HELGARPÓSTURINN
Glasnostur í Austri og Vestri
Við höfum áður minnst á Glas-
nostrið hér í HP, þessa glerfínu nýj-
ung í Sovétríkjunum, þetta stóra
stökk fram á við, sem skipar þeim
loks á bekk með Prússlandi Friðriks
mikla, sem sagði, eins og kunnugt
er, þessa fleygu setningu: „þegnar
mínir mega segja, hvað sem þeir
vilja, og ég geri það, sem ég vii."
Glasnostrið þýðir, að sannleikur-
inn er ekki lengur einn og löggiltur
austur þar, og birtur í Lögbirtinga-
blaði þeirra Kremlverja, Prövdu,
undir aðalfyrirsögninni Trúðu þessu
ellegar... Fyrir okkur hérna vestur
frá, sem erum orðnir talsvert
„showaðir" í þessum efnum, hlýtur
þetta að minna á merkinguna í því
tveggja alda gamla orði „málfrelsi",
þótt hafa verði í huga að alls ekki er
að sinni stefnt að svo róttækum
breytingum, sem að afnema rit-
skoðun.
Samt þýðir þetta, að sú hugrenn-
ingasynd varðar ekki lengur við
hjól og steglu, GÚLAG, eða aftöku,
að efast um að Flokkurinn hafi verið
alfullkominn frá upphafi sinna vega,
og sú fullkomnun líkamnast í félaga
Jósepi Stalín. (Enn er þó ekki á
hreinu að nokkur megi efast um al-
fullkomnun félaga Valdimars Elías-
sonar.) Ennfremur má nú draga í efa
að það hafi verið fyrir „sögulega
nauðsyn" að Stalín varð afkasta-
mesti kommúnistaböðull allra tíma,
svo að jafnvei Hitler komst ekki í
1/100 kvisti á við hann. (Hitler hafði
reyndar sniðuga aðferð við þetta: Á
tíma vináttusamnings þessara
tveggja herramanna sendi hann
Stalín þýsku kommúnistana og lét
þann síðarnefnda um að lóga þeim.)
Nokkrar varfærnislegar tilraunir
hafa verið gerðar til að orða þá
hugsun, að náungi að (dul)nafni
Trotsky hafi gegnt hlutverki í bylt-
ingunni, sem jaðraði við hlutverk
Leníns. Það hefur verið látið óátalið
að því tilskildu, að glöggt komi
fram, að hann hafi verið tækifæris-
sinni og svikari, sem með síðari
gerðum sínum hafi fyrirgert því að
þeirra fyrri skuli minnst á jákvæðan
hátt.
Enn má ekki viðra þá skoðun, að
styrjöldin gegn bændum landsins,
sem Stalín raunar sagði Churchill yf-
ir glasi í Teheran, að hefði verið
mun erfiðari og hættulegri en
heimsstyrjöldin síðari, hafi verið
pólitísk mistök og lagt landbúnað
Sovétríkjanna í þá rúst, senn hefur
ekki verið fyllilega byggð á ný.
Með öðrum orðum: Flokkur — og
ríki — sem einn telur sig hafa „vís-
indalega söguskoðun" þolir ekki
rökræður um fortíð sína, þolir ekki
að reynt sé að meta kost og löst á
leiðtogum á hverjum tíma, þurrkar
hreinlega út nöfn ýmissa þeirra,
sem lykilhlutverkum gegndu á viss-
um tímabilum, heldur vísvitandi
áfram að falsa sögu sína og þjóðar-
innar, eignar Lenín enn óskeikul-
leika, sem réttlæti alræði Flokksins,
og hverja þá aðgerð Flokksins, sem
styðja megi með heppilega fundinni
tilvitnun í hann.
Þetta er auðvitað engin tilviljun.
Alltof miklir hagsmunir eru i húfi.
Fordæming á athæfi valdstéttarinn-
ar fyrir einni eða tveimur kynslóð-
um gæti grafið undan virðingu vald-
stéttarinnar í dag. Vensl og tengsl
milli núlifandi valdstéttar og fyrri
tíðar manna eru náin. Þjóðin gæti
rétt úr kútnum og varpað af sér oki
ótta og seigdrepandi kvíða og kraf-
ist þess, að stjórnvöld fari að vinna
fyrir opnum tjöldum og aðgerðir
þeirra megi ræða og gagnrýna jafn-
óðum.
En bera Vesturlönd hreinan skjöld
í þessum efnum? Er hreint mjöl í öll-
um pokahornum íslenskrar sögu?
Til skamms tíma hefur öll sagnarit-
un verið meira eða minna lituð
þjóðrembu og stéttafordómum.
Saga íslenskrar heimastjórnar hafði
að mestu verið á eina bókina lærð,
þar til út kom ævisaga Hannesar
Hafstein eftir Kristján Albertsson,
jafneinlit á sína vísu og fyrri rit á
hina. Sama er að segja um heims-
styrjaldarárin síðari og kaldastríðs-
tímabilið. Bandaríkjamenn eru
löngu búnir að aflétta leynd af flest-
um sínum skjölum frá þessu tíma-
bili, en við burðumst enn við að
loka öll gögn frá þessum árum bak
við lás og slá. Flestir fjölmiðlar
landsins ætla vitlausir að verða, ef
birt eru gögn erlendra embættis-
manna frá þessum árum, reynt að
skipa þeim í samhengi og leggja út
af þeim. Það er að sverta minningu
látinna manna. Núlifandi stjórn-
málamenn, sem ábyrgðarstöðum
gegndu á þessum árum, virðast hins
vegar aliir hafa misst minnið. Þeir
segja að bíða verði eftir því að hlut-
lausir (?!) sagnfræðingar kanni öll
skjöl og kveði upp dóm. Þannig
verður Sagan bara alls ekki til. Hún
verður til í umræðu og við það að
skoða heimildir frá ýmsum hliðum.
Innstu hugrenningar liðinna manna
fáum við aldrei opinberað. Og gögn
frá þessum árum eru næsta fátæk-
leg. Við minnisleysi hinna lifandi
bætist þögn þeirra dauðu, sem þó
hafa verið að bögglast við að gefa út
sjálfsævi- og upphafningarsögur. Og
svo hin opinbera leynd.
Er ekki kominn tími til að við
tökum okkur smáglasnosturstörn,
opinberum gögn þessa tímabils,
þegar íslensk utanríkisstefna var á
bernskuskeiði og í mótun, skoðum
áhrif íslenskra og erlendra manna á
þessi mál, endurmetum rök á mæli-
kvarða raunveruleika og reynslu,
drögum lærdóma af mistökum og
misgerðum, sem f ramdar voru í hita
baráttunnar? Látum ekki henda
okkur að vera hrædda við eigin for-
tíð. Þá verðum við ófrjálsir í okkar
samtíð.
Ólafur Hannibalsson