Morgunblaðið - 20.12.1962, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 20. des. 1962
MORCIIN BL AÐItí
3
NÝL.EGA kom út hjá Al-
menna bókafélaginu bók, sem
nefnist „Helztu trúarbrögð
heims.“ Lýsir hún í máli og
fögrum myndum sex höfuð-
trúarbrögðum mannkynsins:
Kristinni trú, Gyðingadómi,
Múhammeðstrú, Búddadómi,
Kímverskri heimsspeki og
Hindúasið.
Meginlþáttur bókarinnar
fjallar um kristna trú, sögu
hennar, benningu ,guðshús og
hin mismunandi form krist-
innar guðsþjónustu. Saga ann
arra trúarbragða er einnig
rakin, upphaf þeirra og þróun,
kenningar og áhrif þeirra á
vorum timum.
Líkfylgd í Xainan á Formósu. Fremstir fara taóprestar í tví-
hjóla kerrum. Að haki þeim eru hornir blómsveigar, en sá sið-
ur er nýr með Kínverjum, kominn frá Vesturlöndum.
hverfa til óbyggðra staða í
vestri. Segja sagnirnar að
hann hafi komið í vagni með
tveim uxum fyrir til varð-
stöðvar einnar á vesturmær-
um Kína. Hafi landamæra-
vörðurinn kannazt við hann
og eigi hlypt honum áfram
fyrr en hann hefði ritað nokk-
uð niður af speki sinni. Lét
Laótse þetta eftir og reit á
tveimur dögum bókina Taó-
te-'king. Þetta litla kver er
meðal fegurstu gimsteina
heimsbókmenntanna. Að svo
búnu hélt gamli meistarinn
vestur um fjöll, og hefur ekki
spurzt til hans síðan.
í Taó-té-king segir, að taó
sé hið mikla megin tilverunn
ar. En „eigi veit eg, hvers
sonur þetta taó er, ímynd þess
sem var, áður en Guð var“.
Og „áður en himinn og jörð
urðu til, var eitthivað til,
móða, hljóð, ein sér, einstæð,
óbreytileg, í eilífum snúningi
án afláts makleg þess að mega
heita móðir alls, sem er“.
Trúorbrögð heimsin

Um 100 sérfræðingar víðs-
vegar um heim hafa unnið
að samningu textans og mynd
irnar valdar með hliðsjón af
því að þær skýri hann. Mynd-
irnar eru 208 að tölu og eru
174 þeirra litmyndir.
Biskupinn yfir íslandi, herra
Sigurbjöm Einarsson, dr.
Iheol., hefur íslenzkað bókina
og séð um útgáfuna að öllu
leyti. Fara hér á eftir tveir
kaflar úr bókinni:
Áar og ætt
Frá fyrsta fari hefur for-
feðradýrkun verið meginþátt-
ur í trúarlifi Kínverja. Meriki
þeirrar dýrkunar fylgja spor-
um þjóðarinnar svo langt aft-
ur sem rakið verður. Vitað er,
að á tímum Sjang-konungs-
ættar (1772—1122 f. Kr.) voru
ölturu reist forfeðrum. Út-
farar- og sorgar-siðir, sem
urðu fastir liðir í helgihaldi
Kongfútsinga og taómanna,
eiga ævafornar rætur. Hin
sterka ættarvltund Kínverja
er nátengd þessum þætti í
trúarlegu viðhorfi þeirra.
Hver maður er hlekkur í festi
ættar sinnar, eitt bragð í
fléttu liðinna forfeðna og ó-
borinna niðja.
Siðfræði Kongfútses byggj-
ist m.a. á þessum hugmynd-
um. Eitt veigamesta atriði
hennar er kenningin um hin
„fimm sambönd“: Samband
yfirvalds og þegns, föður og
sonar, eiginmanns og eigin-
bonu, eldri bróður og yngri.
Þetta em „sambönidin miklu“,
sem Kongfútse taldi vera
grundvöll mannfélagsins.
Þegar Kongfútse ræðir um
gildi þessara sambanda eða
venzla og nauðsyn þess, að
þau séu vel rækt, notar hann
gjaman orðið „li“. >að hug-
tak væri e.t.v. bezt þýtt með
íslenzka orðinu „snotur“, ef
það er tekið bæði í fornri
og nýrri merkingu sinni. Li
er það, sem sæmir vel, fer
vel, er snoturt áferðar, en slík
háttsemi er einmitt, þegar alls
er gáð, viturleg og góð. Siða-
lærdómur Kongfútses hefur
verið nefndur „heimspeki
prúðmerinskunnar“ — eða
„velsæmisins". Ef menn kæmu
þannig fram hverjir við aðra,
að viðskipti þeirra væru í öll-
um greinum í samræmi við
li-thugsjónina, myndi mann-
legt félag vera samstillt og
vel reiðfara.
>ótt áherzlan sé á þeirri
skyldu að auðsýna virðingu
og hlýðni þeim, sem eldri eru
eða hærra settir, er því ekkl
gleymt, að hollustan á að
vera gagnkvæm. Og þegar
Kongfútse var beðinn um eina
stutta meginreglu fyrir breytn
ina, sagði hann: „>að, sem
þú vilt ekki sjálfur þola,
skaltu eigi öðrum gjöra“.
Þetta er — að vísu í nei-
kvæðri rnynd — að efni til
samhljóða „lífsreglunni gull-
vægu“, sem Kristur flutti .
Lærisveinar Kongfútses
skýrðu nánar þær skyldur,
sem „samböndin fimm“ fela
í sér, og drógu þær saman í
„tíu meginreglur" um fram-
komu. >ær eru þessar: Kær-
leikur föður, lotning sonar, hóg
værð eldri bróður, auðmýkt
og virðing yngri bróður, rétt-
læti eiginmanns, hlýðni eigin-
konu, sanngirni roskins
manns, undirgefni yngri
manns, góðvild yfirvalds, trú-
mennska þegns.
Kongfútse gerði ekki til-
kall til þess að vera talinn
frumlegur í kenningum sín-
um. Hann taldi sig ekki höf-
und siðalærdóms sáns, heldur
aðeins skýranda eldri rita. Og
hann brýndi mjög fyrir læri-
sveinum sínum að virða og
halda siði feðranna. En með
skýringum sínum og framsetn
ingu vann hann verk, sem
varð langærra en flest önn-
ur kenningakerfi sögunnar.
Kínversk menning hefur í
2500 ár byggzt á því í megin-
efnum. Sifjaböndin, ættar-
kenndin, hefur öllu öðru fram
ar verið bindiefnið í kínverska
þjóðfélaginu. >að hefur ekki
bilað, þótt öldur ófriðar og
agaleysis riðu yfir á tímabil-
um. Ríkið var ein stór fjöl-
skylda, keisarinn, „sonur him
insins", var húsfaðir, þegn-
arnir börn hans.
>egar Kínverinn ræðir um
fjölskyldu sína hefur hann
engu síður í huga framliðna
forfeður en þá, sem eru lífs.
Lifendur og látnir eru tengd-
ir órofa böndum. í rauninni
á enginn sjálfur hús sitt, akur
eða fénað, ekki einu sinni lík-
ama sinn. Forfeðurnir eiga
allt með honum. Og lífs og
liðnir hafa gagnkvæmar skyld
ur. Framliðnir njóta eða
gjalda niðja sinna, og forfeð-
ur ráða miklu um afdrif ætt-
arinnar. Framhaldið eftir
dauðann fer að nokkru eftir
breytni í lífinu. En það velt-
ur líka mjög á þeirri ræktar-
semi, sem niðjar láta í té. Sá,
sem farnast vel eftir dauðann,
fyllir flokk góðra anda og verð
ur hollvættuir. Aðrir lenda
með illum öndum og verða
að meini. >að er því synd og
heimska bæði gagnvart sjálf-
um sér og mannfélaginu að
vanrækja nokkuð, sem fram-
liðnum ber. Og eins er það
illt að hverfa barnlaus úr þess
um heimi, þá skortir mann
umönnun. eftir dauðann. Þeg-
ar þetta er haft í huga, má
skilja, að Kínverjar bregða
ekki arfhelgum venjum um
greftrunarsiði. >á telja þeir
ekki síður nauðsynlegt að
færa framliðnum fómir reglu
lega. >að er almenn trú al-
þýðu, að líðan dauðra manna,
og þá jafnframt hugur þeirra
í garð mannenna, fari mjög
eftir því, hversu mikið er bor
ið í útförina og hvernig minn
ingin er rækt. Algengt er það,
að Kínverjar, sem flutzt hafa
úr landi, spari saman fé ævi-
langt til þess að lík þeirra
megi verða flutt heim tií ætt-
jarðarinnar og greftrað þar
sómasamlega. Kongfútse
sagði: „Að heiðra dauða svo
sem væru þeir enn á lífi er
æðsta merki sonarlegra rækt-
arsemi".
Spekingamir tveir
Merkilegt er það, að bóðir
þeir menn, sem hafa haft var-
anlegust áhrif á kínverska
menningu, .Laótse og Kong-
fútse, voru uppi samtímis, á
6. öld f. Kr. Á sömu öld lifðu
einnig Búddha, Pyþagóras,
sumir mestu spámenn fsraels,
og að líkindum Zaraþústra.
Um Laótse vita menn fátt,
flest, sem frá honum er sagt,
er ævintýri ein og skáldskap-
ur. Um Kongfútse eru hins
vegar til glöggar og öruggar
heimildir og ætt hans verður
með vissu rakin um 25 aldir
fram til núlifandi afkomenda.
Fræðimenn nútímans eru í
miklum vafa um það, hvenær
Laótse var uppi, draga jafn-
vel í efa, að maður með því
nafni hafi verið til. En sagn-
ir herma, að hann hafi fæðzt
árið 604 f. Kr. og verið son-
ur bónda eins í héraðinu Hón-
an. Nafnið Laótse þýðir
„gamli maðurinn", hlaut síð-
ar merkinguna „gamli meist-
arinn". Hið eina, sem þyikir
sagnfræðilega öruggt um ævi
hans, er það, að hann hafi
verið skjalavörður keisarans
í Tsjú og getið sér orð fyrir
lærdóm og vitsmuni. En hon-
um leiddist hirðlífið og sagði
af sér emibætti. Hugðist hann
snúa baki við heiminum og
Margvísleg viðleitni mann^
anna er næsta fánýt, því að
þeir lifa ekki eftir lögmáli
náttúnmnar, lögum taó. >eir
ættu að temja sér minni fram
takssemi, meiri spekt, hlusta
eftir rödd náttúrunnar og láta
hana fara sínu fram. í þjóð-
félaginu er friði og frelsi svo
bezt borgið, að yfirvöld skipta
sér sem minnst af þegnunum.
Og öllum vopnaburði skyldi
hafnað. „Hermenn eru tæki
hins illa. Þeir eru eigi göfug
tæki.... Jafnvel sigur í stríði
er ófagur. Sá er finnst hann
fagur, hefur yndi af blóð-
baði“. Á stöku stað í Taó-te-
'king koma fram háleitar siða-
kenningar, er ber yfir allt ann
að af sl'íku tagi, þegar sið-
gæðisboðskapur kristinnar trú
ar er undan skilinn.
Kongfútse fæddist í Sjang-
tóng-fylki árið 551 f. Kr. Hann
var af fátækum aðalsættum.
Ættamafnið er Kung. Kong-
fútse þýðir. „Mikli meistarinn
Kung“. (Konfucius er latnesk
mynd nafnsins, sem Jesúítar
gáfu því, þegar þeir gerðu,
fyrstir manna, hinn kínverska
speking kunnan í Evrópu).
Kongfútse fékk snemma á-
huga á kínverskri sögu, ljóð-
um og tónlist. Hugur hans
beindist og að-þjóðfélagsum-
bótum. Landið var þá klofið
í mörg smáríki. Kongfútse fór
úr einu ríki í annað til þess
að fá umibótatillögum sínuim
framgengt. En árangur var
takmarkaður. Lengst af ævinn
ar var hann kennari. Hann
ritaði flátt. >ó telja flestir
fræðimenn, að annálaritið
„Vör og haust“ sé eftir hann
sjálfan. Hina viðtæku siðfræði
hans, sem hefur mótað menn-
ingu og þjóðfélag Kíverja til
vorra daga, er einkum að
finna í bókinni Lún-jú, „Sam-
töl“, sem sikráð er af læri-
sveinum hans. Þar eru varð-
veitt mörg ummæli af vörum
hans, sum óbreytt, önnur færð
í stílinn en að efni til eftir
hann sjálfan. Er þessu líkt
farið og um ræður og orð
Jesú í guðspjöllunum.
Sumarið 479 veiktist Kong-
fútse. Uih leið og hann lagð-
ist banaleguna varð honum að
orði: „Fjallið stóra verður að
Framh. á bls. 9.
Spekingurinn Laótse, eins og listamaður á 5. öld e. Kr. hugs
aði sér hann: Sköllóttur, sviphýr öldungur, ríðandi á uxa.
Reiðskjótinn táknar andlegan kraft. Rauðu letrin eru innsigli
þeirra, sem átt hafa myndina. Eins og myndir annarra trúar-
bragðahöfunda er þessi hugmynd listamannsins. Engin sam-
tíðarmynd af Laótse er til.
)Þ