Morgunblaðið - 20.12.1962, Blaðsíða 17

Fimmtudagur 20. des. 1962
MORGUNBLAÐIÐ
17
Pröf. Jóhann Hannesson:
Um velferðarmál
þjóðfélag
Nytsemi, mannúð og velferð
EINS og almenningi er kunnugt
er það takmark íslenzkra mennta
að gera menn að nytsömum
mönnum. Nytsemdarhugtakið
kemur þráfaldlega fyrir í
fræðslulögum vorum, bæði bók-
staflega og samkvæmt eðli máls-
ins. Þannig er þetta einnig í
fræðslulögum annarra landa. Og
þannig var þetta í Grikklandi
hinu forna. Gott var það uppeldi
talið, sem gerði menn nytsama.
Má m. a. sjá þetta af varnar-
ræðu Sókratesar. Á þeim tíma
voru þrír fjórðu hlutar hins
gríska þjóðfélags þrælar, en
’þrælarnir voru líka nytsamir
menn. En þrátt fyrir hina miklu
spekinga, Sókrates, Plató, Aristó
teles og marga aðra, glataði
Hellas sjálfstæði sínu. Grikkir
voru nógu nytsamir og nógu
menntaðir, en þeir áttu ekki það
siðgæði, sem til þurfti að varð-
veita þjóðfélag sitt gegn spill-
ingu og þess vegna varð Grikk-
land öðrum þjóðum háð löngu
fyrr en ástæða var til.
Nú tekst svo vel til að margir
hér á landi verða mjög nytsamir
menn, bæði sjálfum sér og þjóð-
inni. En vélar og skepnur, skip
og veiðarfæri eru líka allt sam-
an nytsamir hlutir. Sjálft hug-
takið nytsemi nægir ekki til að
greina mann frá skepnu eða
mann frá hlut. Annað og meira
þarf tiL
Vér skulum þó vera þakklátir
fyrir hina nytsömu menn — og
þær vinnuhetjur, sem uppi eru
með þjóð vorri. Nú eru sumir
nytsamari en aðrir og það er
enginn jöfnuður í þessum efn-
um.
Til þess að þjóðfélag geti orð-
Ið velferðarþjóðfélag, þarf bæði
nytsama menn og mannúðar-
menn. Til þess að gegna velferð-
arstörfum í þeim flokkum, sem
vér höfum upp talið, þarf menn
með mannúðarskapgerð og hæfi-
lega menntun. Menn þurfa að
vita deili á sínu eigin þjóðfélagi,
og þessi þörf er viðurkennd með
því að unglingum er kennt dá
'lítið í félagsfræði. Fá menn
þannig nokkra vitneskju um hin
algengustu velferðarmál og er
hér um framför að ræða.
Til viðbótar hér við þarf að
koma söguleg þekking, einnig
meðal almennings. Upplýstur al-
menningur þarf að gera sér
grein fyrir uppruna og þróun
þeirra hugmynda, sem hafa gert
þjóðfélag vort að velferðarþjóð-
félagi eða eru um þessar mund-
ir að auka velferð þess. Og það
er einnig nauðsynlegt að vita
skil á því, sem spillir þjóðfélag
Inu, sem rífur niður það, sem
áður Var byggt upp. Þetta er
nauðsyniegt tíl þess að velferð-
arkerfið brotni ekki undan þeim
þunga, sem á það er lagður.
Glöggum mönnum er ljóst að
stundum rífur þjóðfélagið niður
með annarri hendinni það sem
það hefir áður byggt upp með
hinni.
Það er ekki langt síðan í þjóð-
iarsögunni að litið var á ýms vel
ferðarmál sem smámál á Alþingi
Það var a.m.k. reynsla hinnar
ágætu konu, frú Guðrúnar Lárus
dóttur, þegar hún sat á þingi og
barðist fyrir ýmsum góðum mál-
um. — Vera má að andúð þjóð-
arinnar á ýmsum velferðarmál-
um hafi komið af því að kirkju-
lega sinnaðir menn börðust fyr-
ir þeim. Áratugum saman hafa
hin kirkjulegu timarit og blöð
flutt efni um velferðarmál af
mörgum gerðum, barnaheimili,
hjúkrunarmál, bindindismál, elli
heimili, aukin réttindi ’kvenna
o.fl. Nútímamönnum kann að
koma þetta á óvart, en ef menn
trúa því ekki, geta þeir sjálfir
flett þessum blöðum og tímarit-
um, sem víða eru til á söfnum.
Það kann að koma oss á óvart
að hinn mikli leiðtogi píetista,
August Hermann Francke (1663
—1727) stofnaði hinn fyrsta
barnaskóla sinn fyrir fátæk börn
í hertogadæminu Gotka og börn
hinna venjulegu borgara komu á
eftir — og kennararnir voru
ekki hermenn, heldur stúdentar,
sem hann kenndi sjálfur. Vér
finnum að oft hafa sömu menn-
irnir unnið að velferðarmálum
í sínum eigin löndum og að
kristniboði meðal framandi
þjóða.
Eftir að barnakennarar komu
tíl sögunnar sem sérstök, sér
menntuð stétt, hafa ágætismenn
úr þeirra hópi lagt mikið fram
til velferðarmála barna, enda
hafa þeir mikla reynslu og vita
manna bezt hvar nauðsyn er
brýnust þegar um börn er að
ræða. Það er mjög æskilegt að
félagslega gáfaðir barnakennar-
ar hafi tækifæri til að auka við
menntun sína, einmitt til þess
að geta helgað sig velferðarstarfi
meðal barna.
Að kvenfélög, og skki sízt
kvenréttindakonur hafa unnið
mikið að velferðarmálum og
uppfrætt almenning um marga
nauðsynlega hluti í þeim efnum,
er svo ölmennt kunnugt, einnig
hér á landi, að varla þarf að
minna á það. Erlendis standa
margar velferðarstofnanir, svo
sem elli- og hjúkrunarheimili og
barnaheimili, sem minnisvarðár
yfir ágætar konur, sem voru
langt á undan sínum tíma.
Þá er hlutur lækna og heilsu-
fræðinga í velferðarmálum þjóð-
félaga almennt kunnur. Margar
velferðarstofnanir verða alls
ekki starfræktar án þess að
læknar vinni daglega við þær.
Ennfremur er fjölmörgum stofn-
unum stjórnað af hjúkrunarkon-
um og konum, sem hafa kennara-
menntun. Þrátt fyrir þetta mikla
lið, sem vinnur að velferðarmál-
um þjóðfélaganna, þá er í mörg-
um löndum skortur á starfsfólki
við þessar stofnanir, og sömu-
leiðis í almennum skólum. Kem-
ur þetta m.a. til af því að sumar
vestrænar þjóðir senda allmargt
fólk til þess að vinna að kristni-
boði og margvíslegum líknar-
störfum meðal framandi þjóða,
enda er þörfin þar víða afar
mikil og neyðin miklu meiri en
vér getum gert oss í hugar-
lund.
Hinar hagnýtu greinar
Spyrja má hvað þessi vísindi
komi velferðarmálum þjóðfélaga
við. Svarið er á þá lund að þau
greinast að vissu marki í hreina
þekkingarleit, samsöfnun efnis
og fróðleiks, og í hagnýt fræði.
1 þessari síðari mynd þekkja t.d.
margir nokkuð til sálarfræði.
Hún hefir hagnýtt gildi á mörg-
um sviðum þar sem viðfangsefn-
in eru menn, ekki dauðir hlutir.
Þannig læra kennarar bæði al-
menna sálfræði og barnasál-
fræði, læknar læra bæði al-
menna sálfræði og sálsýkifræði,
prestar hina almennu sálfræði,
sálgæzlu og átrúnaðarsálfræði,
hjúkrunarkonur læra einnig sál-
fræði, húsmæður sömuleiðis í
húsmæðraskólúm.
Hins vegar verðum vér að gera
oss ljóst að ekki er þessi fræði-
grein ævinlega notuð til uppbygg
ingar fyrir þjóðfélagið. Sálfræði-
leg tækni er notuð í auglýsing-
um, til þess að fá vörur seldar;
í kvikmyndum, til þess að fá að
sókn að þeim ,hvort sem þær eru
góðar eða slæmar, ennfremur
öðrum áróðri, bókmenntum og
blöðum, sömuleiðis í ýmsum list
um eða öllu heldur listiðnaði.
Ekki er skeytt um blessun eða
bölvun fyrir þjóðfélagið, heldur
um það markmið, sem menn
setja sér, að ná einhverjum á-
rangri á einhverju sviffi.
Hinir sálfræðilega menntuðu
menn, sem helga sig heillum og
velferð þjóðfélagsins, læknar.
barnalæknar, barnasálfræðingar,
uppeldisfræðingar, trúarbragða-
sálfræðingar, sálgæzlumenn o. fl,
verða því oft aff vara viff skað-
legum áhrifum áróðurs, auglýs
inga og fleiri skyldra fyrirbæra
en mæla meff því, sem til heilla
horfir, enda þekkjum vér til
starfa þeirra með þjóð vorri,
Ekki ber að vanmeta þetta starf,
því vel menntaðir menn með
góðan vilja geta látið mikið gott
af sér leiða fyrir sína þjóð
þessu sviði.
A síðari tfmum hafa mennta-
menn í tiltölulega ungum vís-
indagreinum látið mikið af mörk
um til velferðarstarfs. Koma hér
til greina mannfræffingar, sál-
fræffingar, sósíalfræffingar og upp
eldisfræffingar. Fyrr á öldum
vorú þessi fræði ekki greind í
sérstakar vísindagreinar, heldur
komu þau fram sem sérstakir
kaflar eða sérstakar bækur í
heimspekinni. Nú hafa þessi hug
vísindi vaxið og orðið mjög um-
fangsmikil og hver flokkur um
sig greinist margvíslega, enda
eru í þessum greinum uppi ýms-
ar stefnur, meira eða minna mót-
aðar af heimspekilegri afstöðu
fræðimannanna sjálfra.
Þriðja
grein
Hins vegar má almenningur
þar fyrir ekki afrækja hina al
mennu, sálrænu og siðrænu
þekkingu, heldur ber foreldrum
aff leggja rækt viff barnasálfræffi,
svo að þeim sé ljóst hvað hefir
jákvæð og hvað hefir neikvæð á
hrif á velferð barnanna. Þekk
ingin getur þó aldrei komið í
stað ástúðar og mannvináttu,
allra sízt þegar smælingjar eiga
í hlut. Umfram allt íklæðizt kær
leikanum segir í Guðs orði
Hjúkrun sálarinnar er kjarninn
allri hjúkrun var kjörorð eins
leiðtoga í hjúkrunarmálum. Vér
gætum einnig sagt að verndun
barnssálarinnar sé kjarninn
allri barnavernd.
Um nauðsynlegar menntir
til velferffarstarfa
Nútíma velferðarþjóðfélag
þarf af skiljanlegum ástæðum að
eiga starfsmenn, sem helga sig
hinum sérstæffu velferðarmálum,
það er að segja til þess að hjálpa
þeim, sem þurfa sérstakrar hjálp
ar við. Og þá koma oss fyrst og
fremst heilbrigðismálin í hug. Að
þeim málum starfar mikið lið vel
búið að menntun, þekkingu og
reynslu, læknar, hjúskrunarkon
ur og í öðrum löndum einnig
hjúkrunarmenn (nursing deac
ons). Hér til teljast einnig sér
fræðingar, er vinna að hjúkrun
Börnin þurfa öryggi og góffa affhlynningu
taugaveiklaðra, geðsjúklinga og
annarra, þar sem sjúkdómarnir
koma fremur fram í félagslegum
sérkennum en líkamlegum.
Hlutverk hinna sérmenntuðu
sálfræðinga er bæði ráðgefandi
og fyrirbyggjandi og læknandi.
Nú á dögum er starf þeirra við-
urkennt nauðsynlegt skólum,
heimilum, einstaklingum og ýms
um stofnunum. Nám þeirra er
langt og dýrt og þess vegna er
ekki völ á mörgum mönnum með
fulla sálfræðilega menntun. En
áhrif þeirra ná víða, með
fræðslu, kennslu, leiðbeiningum
og rannsóknum. Oft hefir gefizt
vel að einn læknir, einn sálfræð-
ingur og einn prestur hafi með
sér samstarf.
En hita og þunga velferffar-
starfsins viff hinar ýmsu stofn-
anir bera þó yfirleitt affrir en
hinir langskólamenntuffu menn.
Víða eru það kennarar, sem hafa
til þess hæfileika og sérmenntun,
hjúkrunarkonur, sem einnig hafa
aukið við menntun sína, sósíal-
fulltrúar, sem hafa tveggja til
þriggja ára sósíalskólafræðslu,
og hjúkrunardjáknar,. sem lært
hafa hjúkrun í þrjú ár og bætt
við sig tveggja ára fræðslu i
guðfræði, félagsfræði og hag-
fræði stofnana. Mikið starf er
einnig unnið af safnaðarsystrum
(bæði díakónissum og öðrum),
en þær hafa hlotið almenna
hjúkrunarfræðslu og auk henn-
ar trúarlega og félagslega þekk-
ingu í sérskólum, eða jafnhliða
hj úkrunarnáminu.
Auk þeirra starfskrafta, sem
hér hafa taldir verið, koma svo
aðrir, sem gæddir eru félagsleg-
um gáfum og þroska, áhuga-
menn úr mörgum stéttum, lög-
fræðingar, verzlunarmenn, stjórn
málamenn, iðnaðarmenn o. fl. að
ógleymdum öllum stúlkunum,
sem vinna við þær stofnanir, er
heimavist hafa. Að trygginga-
málum vinna sérmenntaðir menn
og allar stórar velferðarstofnan-
ir þurfa nokkurt skrifstofulið,
eins og gefur að skilja á vorum
tímuin.
Hér skal lítið eitt minnst á
starf hjúkrunardjáknanna, sem
eru kirkjulegir starfsmenn, vígð
ir til starfsins að námi loknu,
hvort sem þeir eru í þjónustu
safnaða eða ríkisstofnana.
Eftirfarandi upplýsingar um
nám eru miðaðar við norska
djáknaskólann í ósló, en starfs-
menn frá honum eru nú í öllum
álfum heims — og heima fyrir
eru þeir mjög eftirsóttir af rík
inu til margvíslegra velferðar
starfa fyrir sína þjóð. Svíar hafa
einnig samsvarandi djáknamennt
un hjá sér.
Til þess að komast inn í djákna
skólann, þurfa menn að vera 19
ára að aldri og hafa lokið real-
skólaprófi og helzt að hafa verið
eitt ár á lýðháskóla. Þá tekur við
þriggja ára hjúkrunarmenntun
yið hjúkrunarskóla og sjúkra-
hús djáknasambandsins. Að því
námi loknu hafa menn full
hjúkrunarréttindi, sem eru við-
urkennd af ríkinu. Þá tekur við
annar hluti námsins og er kennt
í þessum greinum: Hagfræði, fé-
lagslegri heilsufræði, sóciologi,
almennri þjóðfélagsfræði, krimi-
nologi, félagslöggjöf, trygginga-
fræði, stjórnmálafræði, félags-
legri uppeldisfræði, móðurmáli,
ensku, bókfærslu, vélritun, sál-
arfræði, díakóni, fræðslu um
barna- og unglingastarf, sið-
fræði, biblíufræði, leikfimi, rit-
gerðatækni, alls um 1100 tímar.
í þriffja hluta eru kenndar eft-
irfarandi greinar: Trúfræði,
biblíufræði, sálgæzla, díakóní,
kirkju- og kristniboðssaga,
kirkjufræði, prédikunarfræði, sál
arfræði, æskulýðsstarf, kennslu-
æfingar, bókmenntasaga, stærð-
fræði, bókfærsla, enska, leik-
fimi, ritgerðatækni, alls um
1170 tímar.
Aff prófi loknu fylgir vigsla
og upptaka í bræffrasamband
djáknanna.
Þessi skóli er einkaskóli, en
djáknarnir taka að sér starf-
rækslu margra velferðarstofn-
ana, sem ríki og bæjarfélag bera
kostnaðinn af. En margir eru
ráðnir af einstökum söfnuðum
til að vinna að æskulýðsstörfum,
til hjúkrunar á einstökum heim-
ilum og þeir vinna að öðrum vel
ferðarmálum, sem að kalla. Þeir
veita einnig forstöðu sjómanna-
stofum, þar á meðal ýmsum
siöðvum í framandi hafnarborg-
um, vinna líknarstarf fyrir
blinda, holdsveika og sjúka í
framandi löndum, veita forstöðu
blindraskólum og vinnuhælum,
hjúkra í sjúkrahúsum og heilsu-
verndarstöðvum og aðstoða
lækna við uppskurði.
Skólastjórinn sagði mér að bú-
ið væri að biðja um alla. hina
ungu menn til starfa löngu áður
en þeir höfðu lokið námi.
Nám kvendjákna (díakónissa)
er mjög líkt þessu, nema að hið
félagsfræðilega nám er léttara,
enda er aðalstarf þeirra hjúkr-
un. Sumar lútherskar kirkjur
hafa starfrækt díakónissuskóla
sína um það bil heila öld eða
meira. Það er komið á aðra öld
síðan Florence Nightingale lærði
við hjúkrunarskólann í Kaiser
Framhald á bls. 18.