Morgunblaðið - 05.11.1969, Blaðsíða 15

MORiGUNKLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. NÓVEMBER 1069
15
Hvað segja þeir
um ályktanir Rithöfundaþings?
NAUMAST hefur það farið fram
hjá neinum, að Rithöfundaþingi
hinu fyrsta, er nýlokið í Reykja-
vík. Þar voru fluttar merkar
ræður og bornar fram ýmsar til-
lögur, sem áður hafa verið raktar
hér í blaðinu. Mbl. þótt hlýða að
leita álit.s nokkurra manna á
viðhorfi þeirra til ýmissa þessara
tillagna og fara svör þeirra hér á
eftir.
Dr. Steingrímur J. Þorsteinsson,
prófessor
Ég ætla að byrja á því, sem
Ikxxm einnia súðast fram á ritlhöf-
lundaþiniginiu, að u'nnið verði að
Iþví að sameinia rithöfMnáaféliög-
in tvö. Það er ekki íengtur nein
forsenda fyrir þessum kliofninigi,
sem er til ills eins. Sumir hafia
slkirrzt við að iganga í félöigin
af þess'um sötoum, stunduim eiga
þau hvart um sig fu'lltrúa í út-
hlu'tunarnefndum, þar sem upp
hemur óædkiilegiur metingiur milli
þeirra o.s.frv. Þetta þing Rithöf
lundasamtbandsinis ag sá samhuig-
ur, sem þar rífcti, sýnir bezt og
sannar, að fél'agið eða samfaamd-
ið á að vera eitt.
Ég er því mjög fylgjamdi, að
Stiofniað verði við Háiskóla ís
lands gestaprófessorsemibætti í
xiútímabókmiennitum, sem rithöf-
undar (helzt bæði erlendir og
Mienzkir) slkiptust á um að
Skipa, til að efla tengsil hiáskól-
anis og stúdemta við núlifandi
höifumda og verk þeirra. Slíkt
starf myndi, bæði beinit og ó-
beinilfnis, ná til þjóðiarinnar allr
ar, og mieatiu1 máli Skiptir, að flólk
ið kynmist mætuim ihöfumdum og
liesi bækur þeirra,
En hverniig eiga menn að lesa
bækiur, þeigar aliLur þorri þeirra
Steingrímur J. Þorsteinsson
hefur efcki efnd á að kauipa nema
fáar einar og und'antekning er,
að íslenzkur höfundur geti samið
sér og sínium til lífsuppeldiis? Er
þá komið að huigmyndimni um
Skyldukaup ríkis og sveitaféliaga
á íslerazJhum bófauim, sem ýmisium
hafa að vonum vaxið í auigiuim,
og vissulega gætu þau orðið lé-
fegum bókmiennbum til framdrátt
ar, ef þau væru altæfc. Ein þeg-
ax NorfSmemn tóku arð uigga um
hag bókmenmta sinna og ritlhöf-
uinda, lögleiddu þeir fyrir 5 ár-
um opinber skydidufciaup á þús-
und eiratökum frumsaminina
miorskra bóka og úrvaisþýðiniga,
sem Kuffltiuirtr&det mun dneiita.
Handa 270 almenninigsibólkasöfn
um íslenzkum nægðu 300 eiintök,
og einthver mætti að auki nota
til erlendra bðkaskipta. Ef
tryggð væru árleg kaup á 300—
400 eintökium ísl'enzkra úrvals-
bóka, frumsaminna og þýddra,
mætti það verða höfundum, þýð-
eraduim og útgefendium hvöt til
vandvirfcirai og bæði þeim og les-
endutmi til hagsbóta. En játa sbal,
að vandi yrði að veij a það úr-
tak, og varla 'hæfðu eömu bæk-
Ur öilum (sbr. t.d. sfcóLa- og
Báúkralhúsasöfn), þóbt viss stofni
ætti að vera aLgiIduir. Eftir nokk
ur ár yrði að enduirsikoðia þe'tta,
að fenginni reynslu, feLLa það
niður, ef iLIa gæfist, en halda
því áfram og vafalítið að breyta
eintalka- og/eða úrtaksf jölda.
Eru nú á hinuim NorðurLönd-
unum uppi raddir, er stefna
rnjög í þessa átt og þó mifciu
leragra.
YiissiuiLega þarf að endurskoða
rithafundalögin, og blessunar-
legt er að stofna og efla styrkt-
arsjóði höfunda, þótt hégóma-
mád sé, við hverj-a þeir skiuLi
kenndir og löngum megi deila
um tekjuistofna og njótenduir. Ég
bef eragan vegin-n gsrt miér fu-lia
grein fyrir öl-lum samiþyfcktum
hér -að Lútandi mé rökurn fyrir
þeim. Þegar vikið er að álagi á
hverja selda bók, að vísu smiá-
vægilegu, mæt-ti eins Láta sér
hugkvæm-ast að fara enm að
dæmi Norðimanma og -afniem-a
söiúsikatt á bæfc-ur til að -auð-
velda mönnum að eignast þær;
að öðrum kosti féilli helmingu’r
söluskatts til Bókm-enratas'jóðs.
Þótt varhugavert væri að etfLa
íslenz!k-ar bókmieran-tir m-eð ein-
hverjum verndartolli á hiinar er-
le-ndu, virðis-t sanngjarnit, að til
sjóðsins félli láguir tollur af
þeirn erlend-u vikuiblöðum, sem
flutt er-u hinigað toranum saman,
toILfrjáls, m-eðan tollux er iagð-
ur á pappír -til íislemiz-kriar bófca-
gerðar. Á ýrnsar aðr-ar tækil-eig-
ar eða -athygLiisiverðar fjáröflun
arleiði-r er bent í saimþykkbum
þitngsins. Námis'lán virðast og
j-afn sjállfsögð til rithödBu-nda sem
tónlistair- og myndlistarmanna.
Sérsta-klega vil é-g styðrj-a þau
tillmæli þinigsims til fuil-ltrúa ís-
land's í Norðurlandaráði, að kom-
ið verði á fót Bófcmenntaráði
NorfSúrlanda, sem st-andi að út-
Igáfu fjöguirra þýddra bóka í
hverju la-ndi árlega. Það er nú
hörmulega -lítið þýtt af Norðuir
la-ndiabólkm'enntum á íslenzku og
en-n mirana af íslenzfcum bókum
á hin Norðurlandamá-lin. Það er
til lítils fyrir ökkur að eiga að-
ild að bákmeninta-verðlaunum
Norðurlandaráðs, meðan áfram
stefnir, sem nú honfir, um þýð-
ingar, og er hitt þó veigameira,
að innbyrðis menningartengsl
Norðurlamda -rofni efcki, þótt vík
sé milli vina.
Mlegi-n-atriðin eru sem sé, að
þjóði-n lesi þroskavæ-n-legar bók
m-e-nntir og góðum sikáldum og
rithiöfund-um sé gert lífvæn-legt
í Jiandiniu.
Oliver Steinn, forstjóri bókaút
gáfunnar Skuggsjár
Það er haft eftir snjöllum og
orðhögum m.anni, „að vonandi
liifi bókmenn-tirn-ar í landi-nu
þetta þi-nig af“, -hvað ég -tekheills
h-u-gar un-dir og er raumar ekki í
miranista vafa um. Ég er að sjálf
sögðu ekki tiLbúimn til að sfcrif-a
undir allt það, sem þetta þin-g
samlþykkti, en ég er viss uim, að
þeigar á h-eildia-rniiðuirstöður
þimgsins er litið, þá verðurþetta
þing íslenztoum bófcmenratum til
góðis, — og þá að sjál-fsögðú is-
Lenzfcum rithöfunduim óklki hva-ð
sízt.
Hvað varðar saimiSkipti útigef-
enda og rithiöfuinda, get ég tæp-
ast talað nerna uim mínia eiigi-n-
rieiynslu og samtíkipti við þá höf-
unda sem út eru gefnir á mín-u
forlagi. Þar h-efur a-ldrei verið
álgneiniinigur um höfú’ndiaríliau'n.
Höflundam-ir virðast aililir þekfcj-a
hina taikm-örk-uiðu möguteika for
lags til greiðslu fyrir hand-riit,
viba hvar m.örki-n- eru, vi-tahvaða
-greiðs'l-a má teljas-t sanngjörn.
Eg hef lík-a, að óg faeld a-lltaf,
f-ariið þá leið, -að setj-a höfuind-
iniulm sj.álfdæmi uim hve hiá
greiðsta ti-I hans ætti að vera.
Þetta hefur gefizt vel og báðir
-aðiLair verið ánæigðir. Hitt er
svo ann-að m-ál, -að ég get vel
unint ritthöfumdunum hærri
greiðsLu en þeir hafa fe-nigið, og
til þess að 'svo geti orðið er
þetta þing -að þreifa fyrir sér
um Jéiðir. Réttlátast þætti mér,
fyrir báða aðila, höfu-nda og út-
geifen-dur, að -gre-itt væri eftir
einlhv-erju sanngjörnu prösentu-
kerfi, að höfundur fái greiðslu
í samræmi við söl-u bókar hans,
— en að til viðlbótar komi
gr'eiðlslla -fyrir útláini í söfn-
um. Mér finnst rétt að þeir,
sem njóta bókarinnar, grei-ði fyr
ir n-ot sín, hvort heid-ur þeir
fcaupa bókin-a eða fá hana lán-
aða í alm'enn'ingSbókasaifn-i.
Fknm hundru-ð ei-nitaka tillag-
an (hivort eintakafjöldinn verð-
-ur sá eða einlhver antn-ar, slkipt-
ir ekiki höfuðmáli) finnst mér
réttlát in-n-an ákveðins ra-mma,
og m-eð ákveðnum skilyrðuim.
Hún m-unidi óneitanlegá létta
undir með bókaútgáifu í landinu,
ef í fra-m-kvæmd kæmist, og
sbuðla mjög a-ð því, a-ð unigir höf
undar ætt-u hægar með að koma
vertoum síraum á framfæri og
mjóta arðs af. Ég vil bara að
þetta nái til í-sle-nzkra bóka al-
m-ennt, etoki aðeims til Skáld-
vertoa, mér finnst fræðimenn og
aðrir er vin-na að varðaveizLu
þjóðie-gs fróðieiks eigi etoki sið-
-ur að n-jóta þe-sisa.
Varðandi fyrntan rétt get ég
-faiílizt á að réttur fynraiist etoki
Oliver Steinn
a-Ll-taf við 50 ára m-örtoin, þar sé
mögu-leiki á framlenigiragu í
ákveðnu tilvitoum, t.d. til rnatoa
-eð-a barn-a rétthaf-a. Hins vegar
ætti ég bá-gt mieð að kyragjaþví,
að Rifhöfundasamibandið færiað
tafca höfuindarla-un ve-gna t. d.
Nj-álu eða Biiblíuinna-r cg ýmiissa
an-n-arra ágætis bók-a.
Ég von-a sem saigt að þetta
þing verði til góðs, og ég hef
þá trú, -að fyrst rithöfu-ndar
gátu þingað í þrjiá daiga, án
þess að standa uppi í hárinu
hver á öðrum og hnaikkrífast,
að góð Skipti verða í framtáð-
in-ni, ei-ras og raunar áwalit áð-
ur, mllli úbgefenda o-g ri-tihöf-
und-a, sv-o mikla þörf -sem þesisir
aðilar hafa hivor fyrir ammar-s
st-arf. Reyndar mættu þessir að
ilar báðir, ásamt t.d. bók-sölúm
og fleiri aði-luim, stofn-a til nýs
þinighaddis, þar ssm leitað væri
leiða til að tooma aimienningi í
enn- Sterk-ari t-enigsl við bækur
(íslen-zkra höfunda ekki hva-ð
siízt) og sbuðLa að aukirani sölu
bóka og auknuim bókl'estri.
Árni Jónsson, Amtsbókavörð-
ur á Akureyri tók fram að hamn
hefði ekki kynnt sér ályktanir
þiragsins til neiraniar falítar. Hann
kvaðst þó vilja vífcja fláeinum
orðum að þeirri ósk rltfaötflumda
að ríkið kaupi 500 eirabök af
hverri ísleinzikri bók t-il almenn
ings bókasafna og sagði m.a:
— Ég býst etoki við, að sú ráð
sböfluin rnyrndi v-ailda neinrai ger-
byltiragu hjá okik-ur, nema húra
yrði að sj'álfsögðu til að rýmka
fjárráð okitoar og við gætuim bair
af leiðandi keypt fleiri bækur
til safnisinis. Mér sikil’st, að ætlazt
sé ti-1 að þesisi 500 eintök séu því
aðeins keypt, að höfuindur sé í
Rithiöf-undasamibandinu. Að
sumu leyti væri betra ef það
gæti einnig sinnt málum
þeirra se-m efclki eru enn
innan sa-mtafcanna, en að
sjálfsögðu varður samband-
ið að sníða sér statok eiftir vexti
og kannsiki er ti’l of mikils
mælzt að sambandið berjist fyr-
ir aðra en féLagsbundna. I Nor-
egi held ég, að ég megi fullyrða
að þar er eins konar menninigar-
r-áð, sem árlega velur bæltour sem
toeyptar skul'i til safn-a. Þar aí
hafa sprottið a-llharðar de-iilur
þar seim sitt sýndist hverjum eims
og eðililegt er um bókmennta-
gildi verka. En Mfið er barátta
Ámi Jónsson.
um smefkfc og saima gildir hér.
Við höfuim fram að þe-asu reynt
að kaupa til safnsins 3-4 eimtök
af hverri í-slenzkri bók árlega og
f'Leiri eintök af sumum. Með
m-argar bækur -er það svo, að
þær eru mikið í Lánum fyrst-u
m/ánuði, en síðan dregur úr eft-
irspurn og þær hreyfast varla
úr safni'nu. Mig langar líka að
taka fram, að það er mis®kiln-
ingur að ljóð umgu sfcáldanna,
atómstoáldanna, séu ekki lesin.
Svo er málium háttað með bætour
margra ungra LjóðsikáW-a, að
bætour þeirra stöðvast nauimast
í safnin-u. Kjarni þessa leserada-
hóps er mennta-stoólafólfcið, að
'því er ég hygg, en- þama sézt
að áhu-gi á núbímaljóðum ex
viissulega fyrir hendL Sam-
fcvæm-t könniun otakar árið 1967
var úblán Ljóðaibóka til dæmis
mun raeira en bóka -um dulræn
efn-i, en lengi hefu-r því verið
haldið fram, hvað ísil’emzkir les-
endur vær-u sólgnir í s-Líkar bæk
ur. Þó sfcal te’kið fram, að silífcar
bákmenintir eiga sér einnig
sinn lesendahóp og sérstafclega
tryggan.
Um það, hvort rithöfu ndar
hafi verið of ágengir í toröf-
um sá-nuim, skal ég ósagt látið.
Alllir reyna að flá sínium miái-
ulm framigengt og eðlilagt að þeir
geri það l'íka. Hi-tt er svo ann-að
mál að ritfaöfundar hljóta að
að ganiga t-E leikis m-eð auigun
opin fyrir því, að þeir geta
aldrei fengið í peningum, það
sem þeir hafa á siig 1-agt við veirk
ið.
Baldvin Tryggvason fram
kvæmdastjóri Almenna bókafé-
bigsins
Ég vil taka það fram, að ég
fagna því að þetta þing var hald
ið, ékki einvörðungu til að vekja
atfaygli á stöðu rithöfunda í þjóð
félaginu í dag, sem var út af fyr
ir sig, sjállflsagt og þarflt, heldur
hlýtur það einmig að leiða til
þess, að memn fari að ihuga, hver
staða íslenzkrar bðkaútgáfu er
í raun og veru hjá ofclkur. Eins
og allir vita á hún nú við ýmis
og mikil vandamál að etja.
í samhandi við þá saimiþytotot
þinigsins, að teknir verði upp
■samninigar við útgefendur, eru
ýmis -atriði, sem þarf að hafa í
hnga. Fyrs-t og fremist um sjálf
mörk bess réttar. sem útffef-andi
Baldvin Tryggvason.
fær hverj-u sin-ni. Ég get ímy-nd
að mér, að slíkir samni-ngar
verði ærið Losaraleigir, t.d. um
hvað -möng eintölk misigi oig eigi
að gefa út og eins hvernig ú-t-
gefandi m-á fara m-eð verkið, þ.e.
'hvort eigi að gef-a bólkin.a ú-t í
dýrri útgáflu eða ódýrri o.s. frv.
Varðandi ritilaun-in er það
í -sjáliflu sér erfitt úrlausmarefni,
því -að ég faygg, -að útgefendur
verði að miða greiðslu við fyrir
sjáanlega s-ölumöguleika. I
ábveðraum tiivifcum gefu-r úbgef
andi út ve-rk og borgar ritlauin
fyrir, e-nda þótt -horaum sé Ljóst
að ekki verði um haignað að
ræða. Það g_rir h-anin því af
ábuiga að verkið kom-i út, og
þessa eru fjölmörg dæmi.
Svo vikið sé að fimm hundruð
eintaka-kröfun-m, þá er ég um
margt hlynmtur hugsuninni,
sem að ba-ki ti'Höguinni li-ggur.
Fyrir t-veimur árum eða rúm-lega
það, lagði ég það til, á öðr-
um vettvanigi að vísu, að bóka-
söifn yrði skyldiuð t-il að kaupa
1—2 eintöfc af bófcum ísl. höf-
unda og reiknaðist tii -að með
því roóti yrði tryggð u.þ.b. 300
-eirataka sala. Ég gerði þó ráð
fyrir að setja þyrfti ákveðraar
reglur fyrir því, hvernig þessar
bækur væru valdar og get etoki
ímy-ndað mér að hjá því verði
toomiizt að einhver nefnd • eða ráð
verði f-engið til að skera út um
það, hverjar bætour stouli keypt
ar. Það nær eragri átt og er eng-
um til góðs, að ákveðnum aðil-
um se-m skrifa bækur, sé fyrir-
fram tryggð öruigg saia og í
sfcóli þeirra tryggiingar geti
þeir gefið út sjállfir eðia látið aðlrta
©efa úit bsökuir, sem e. t. v. euu
sneyddar bófcmenmtiaigildi. Efcfci
þætti mér óeðlilegt að t.d. bóka-
verðir og glöggir bófcamenn
ættu sæti í stókiu ráði. Ég er enn
þeirrar slkoðunar, að það gæti
verið mjög gott að söfnin feragju
á þennan hátt ákveðinn fjölda
bófca. En ég vil ekki aðgreina
höflunda, sem hafa fsragið inn-
gönigu í Rithöflundasamitök og
ann-arra sem bækiur skrifa.
Ei-nis og ráð rná gera fyrir á
þingi rithöfu-nda tótou þeir miál-
in til meðtfierðar frá eigin sjónar
mi-ði. En- a-liger forsenda fyrir
þ-ví að rithöifundar fái bætour út
-gefnar, er að til séu úbgefend-
ur. Þegar ráðistafaniir, eru -gerð-
ur. Þegar ráðstafanir eru gerð-
ar til eflingar bókmenningu,
þunfa að fara saman hags-
munir rithöfunda og útgefenda
og ég tek fram, -að ég er þvi
hlynntu-r, að rithöfundar beri
sam m-est úr býtum. En varð-
andi tekjuöflun til sjóðs þess
sem laigt var til að srtofn-a, ber
auðvi-tað að vefcja athygli á því
að gæta verð-ur þess að verð á
bófcum hæfcfki etoki óhófllega.
Hækkað bókaverð þýðir minmk
andi sölu. Þá má ekki glieyma
því að ti-1 vandaðra yfirlitsiveTka
Látin-na h-öfunda eru oft femgn-ir
sérfrióðir menn til -að sikrifa um
hiöfundinn og verkið og bú-a til
prentunar. Ef bókaöjóðsgjaldið
er m-eira þá verður lítið atflögu
tii að greiða þessum mön-n-um,
sem iðul-ega virana stórmerkit
ístarf.