Morgunblaðið - 22.12.1972, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. DESEMBER 1972
17
Erlendur Jónsson, 1 skrifar um Bi 0] K] M [] E1 N N i □ [] R

MIKIÐ AÐ MAGNI
Vésteinn Lúðvíksson:
GUNNAR OG KJARTAN.
318 bls.
Heimskringla. 1972.
Fátítt mun — ef ekki hreint
og beint einsdæmi, að ungur höf
umdur fái jafnmörg tækifæri til
að gera grein fyrir nýútkominu
skáldverki sínu og Vésteini
Lúðvikssyni hafa veitzt i út-
varpi og sjónvarpi vegna sögu
sinnar, Gunnar og Kjartan, og
eru þá ótaldiir umreeðuþætt-
ir, sem aðrir hafa tekið þátt í
um sama verk á sama vettvangi.
Maður hlýtur að spyrja: er hér
annaðhvort á ferðinni
svo merkilegur nýjungaimaður í
ísienzkum bókmennituim, að bæk-
ur hans séu líklegar til
að marka tím'amót, eða eru þær
á hinn bóginn svona mikils hátt-
ar með hliðsjón af gæðum og
irmsæi í memnlegt lif eða samfé-
lag, að þær séu þess vegna verð-
ar meiri umræðu en aðrar bæk-
ur. Fyrri spurningunni mun
óhætt að svara neitandi, og það
hiklaust. Gunnar og Kjartan er
ekki nýjungaverk, hvorki með
hliðsjön af aðíerð né efni. Ekk-
ert getur heldur talizt nýtt við
lífssýn höfundar né skoðun
hans á samfélaginu. En gæðin?
Um þau er erfiðara að dæma.
Einum getur sýnzt þetta, öðrum
hitt.
Þrátt fyrir raunsæja frásagn-
araðferð, þóttu mér mainnlýsing-
arnair í fyrra bindinu haria langt
frá raunveruleikanum. Orð og
atferli söguhetjanna voru víðs
fjarri lagi og ráku sig hvert á
annars horn. Einkum voru sam-
töiin þungiamaleg og bókleg úr
hófi fram, en það kr.lla ég vera,
þegar söguhetju nægja ekki
minna en heilar blaðsíður —
samfellt — til að varpa yfir á við
mælandann einhverjum ómerki-
legum geðflækjum.
Með þessu síðara bindi kemur
nýtt fólk til sögunnar, og þvi
fylgir léttari blær. Kjartan
ræðst á togara og kynnist þar
Litli Rauður
og fleiri sögur
Höi'tindur Ólöi' Jónsdóttir.
Myndir: Gisli Sigurðsson.
Prentun: Prentverk.
(Jtgefandi ?
Þetta eru 10 söguþættir og
eitt Ijóð. Einkenni þáttanna allra
er löngun t.þ.a. fræða börn, laða
þau til meðaumkunar með litil-
magnanum, hvetja þau til að
líta til alls og a.llria með sam-
úð og kærieika. Mér fannst, við
lesturinn, sem ég hlýddi á
ömmu segjandi kvöldsögu á
rúmstokkunum. Raunveruleiki
og barnsleg ímyndun vefst
saman, jafnvel litlir hestar hátta
niður í uppbúin rúm. Atvik
henda og þá leggur höfundur
lykkju á leið — tekur til aS
skýra út og fræða.
Þetta er ekki stórbrotinn skátd
skapur, sjálfsagt aldrei frásögn-
nokkru m sjámönmum; einkum
einum, sem verður honum nýr
lærifaðir í stað Gunnars;
til muna ráðhollari, að látið er
i veðri vaka. Lika kynnist hann
ungri stúlku, sem er að þvi
skapi kærulaus, vr.nmenntuð og
rétt og slétt alþýðumanneskja
sem fyrri kunnimgjar Kjartans
t'öldu sig hámenntaða og hafna
yfiir almúgann. Saimtöl Kjartans
við þetta fólk eru lífleg og læsi-
leg og þó uirmfraim allt nokkurn
veginn manmleg, og er það gleði-
legt spor fram á við frá fyrra
hluta.
Skem.mtiilesning get ég þó
ekki kallað þetta, og er þá vit-
anlega um persónusmekk að
ræða, og sakar ekki, að einhver
skoði þá hlið máflsins í öðru
ljósi. Að mínum dómi er það þó
fleira en eitt og fleira en tvennt,
sem bagar þetta verk, þó dálít-
ið rætist úr því, eftir því sem á
söguna líður. Fyrst og fremst er
það allt of langdregið; sex
hundruð og fiimmtiu siður, sam-
anlagt, það er ekki svo lítið,
þegar öllu er á botninn hvolft.
í öðru lagi eru það svo áöur
áminnzt samtöl. Hrókc.ræður
Gunnars þjóna litlum eða eng-
urn tilgangi; margfalt færri orð
hefðu nægt til að segja það, sem
hann vildi sagt hafa. í þriðja
lagi er með ólíkindum, hvemig
Kjartan er látinn komast inn á
Gunnar og fjölskyldu hans.
Gunnar á að öðru leytinu að
vera slóttugur fjármálamað-
ur, en í skiþtum sínum og tali
við Kjartan er hann slíkur dóma
dags einfeldningur, að með
hreinum ólíkinduim má kalla.
Hvaða maður getuir verið annars
vegar svo kænn, en hins vegar
svo dómigreindarlaus varð-
andi einföldustu óskráðar var-
úðarreglur mannlegra sam-
skipta?
Hitt virðiist mé r ekki
jafnfjarri lagi, að Kjartan skuli
(í seinni hluta) látinn taka að
sér stelpu, sem er ólétt
eftir annan og þar á ofr.n ekki
einu sinni töfrandi í sjálfs hans
in hu.gsuð þannig, en aðall sagn-
anna er, að koma með þekking
og reynslu handa litlum dreng og
lítiUi telpu. Bókin ætti því að
vera kærkomin þeim, sem ganga
með litlum börnum að rúmi og
búa þau undir háttinn.
Stíil höfundar er ekki góður,
stundum minnir hann mig á ung
an fiola, s.ettlegur um stund, en
svo allt í einu eitt spor eða tvö
utan takts. Má ég benda höfundi
á að alla tið hlýtur að lýta stíl
að breyta um tíð í setningu.
Dæmi bls. 10: „Litli-Rauður varð
ósköp lubbalegur, nú er hann
orðinn einn af bítlunum.“ Hér
hefði farið betur að sleppa orð-
uíium nú er, setningin hefði feng
ið annan — og betri svip. Þessa
gætir víðar og ætti ekki að vera
vajndiagað. Á bls. 39 er drengur
á ferð. Frá honum er sagl í
þriðju persónu. Allt í einu dreg-
ur höfundur sjálfan sig inn í
frásögnina og segir: „Við erum
að . . . Þetta þykir mér klaufa-
legt, óþarfi.
auguim. Þrátt fyrir alla vankanta
í sköpun hans sem per-
sónu, leynir sér ekki, að hann
er línumaður í hugsun og því
móttækileguir fyrir næstum
hvaða kenning, sem er, e.ðeins
ef hún er nógu einföid og auð-
veld að fara eftir. Að stúlkunni
liaðast hann meðal annars fyrir
þá sök, að hún er gagnger and-
stæða fyrir kunninigja, sem hann
er orðinn leiður á. Saimneytið
við hana leggur hann lika á sig
sem refsing fyrir sitt afvega-
leidda líferni áður — fyrri villu.
Orð, og þau helzt nokkuð af-
dráttarlaus, til að mynda játn-
ingar eða neitanir, hyllist hann
Sveinn Sæmundsson:
Einn í ólgusjó.
Lífssigling Péturs sjómanns
Péturssonar.
Setlærg prentaði.
Reykjavík 1972.
Sveinn Sæmundsson hefur
margt skrifað um sjómenn og sæ
farir, oig er það vel. Sjómenn
eru svo mikilvæg stétt, að þjóð-
in þarf að þekkje sem bezt til
starfa þeirra og þess, sem þeir
eigia við að búa, og er ekki nóg
að syngja þeim sorgblandinn lof
söng, þegar þeir sökkva I saltan
mar, heldur meta starf þeirra,
þrek og þor í lifanda lífi, hvort
Margar frásagnanna flytja
boðskap sem mikill fengur er að.
Má ég nefna jóiagjöfina og svo
síðustu söguna Vináttuna. Eftir
henni hefði ég nefnt bókina, því
vinátta er aðall hennar, eins og
ég drap á hér áður.
Myndir Gísla eru skemmtileg-
ar, dregnar af þrótti. Beztar finn-
ast mér myndirnar á bls. 11
(Litli-Rauður fljúgandi) og bls.
50 (Sigiga skundar til fundar við
Gráskjónu). Ég margskoðaði
bátsmyndina (bls. 37) og gat
ekki áttað mig á hlutföllum
hennar.
Því miður get ég ekki lesið
nótuir og veit því ekki hvernig
lag Ingibjargar Þorbergs er. Sé
það líkt öðrum verkum hennar,
þá ætla ég það sé hugþekkt.
Pappir og prentun góð. Prófarka
lestur góður, þó er bókin með
nokkrum villum. Hver er útgef-
andinn?
Eigulegt verk við rúmstokk
barna.
Vésteinn Lúðvíksson
Að sönnu er slikt hvergi óal-
gengt með ungum mönnum, sem
gengur erfið'lega að átta sig á
þeirri viðsjárveröld, sem þeim
hefur svo tiltölulega nýlega
verið stjakað inn í. Þetta
hvort hann ,,elskar“ stúlkuna,
sem hann er með, eður ei, er t. d.
atriði, sem hanm vill hafa á
hreinu þeirra á milli; atriði, sem
stúlkan botnar ekki að sama
sem þeir lifa eins og ákjósanleg-
ast mundi þýkja eða misstíga
sig meinlega á lífsins ólgusjó.
Sögumaður Sveins Sæmunds-
sonar að þessu sinni er flestum
kunnur undir nafninu Pétur sjó
maður, en það nafn hefur hann
lengi borið og engan veginn að
óverðugu, því að nú hefur hann
í hartnær hálfa öld lifað lengst-
um á sætrjám.
Pétur er mikillar íslenzkrar
ættar. Faðir hans var Pétur
Brynjólfsson, prests á Ólafsvöll
um, Jónssonar háyfirdómara og
alþingismanns Péturssonar, frá
Víðivölium í Skagafirði. Eigin-
kona Péturs Brynjólfssonar og
móðir Péturs sjómanns var
dönsk hljómlistarkona af góðu
fólki komin. Pétur Brynjólfsson
var gáfað glæsimenni og dreng-
ur hinn bezti og listfengur var
hann sem ljósmyndfvri og hlaut
heiðurstitilinn konunglegur hirð
ljósmyndari. Lifið birtist brosa
við honuim og fjölskyldu hans,
en Bakkus sá sér leik á borði,
þar sem var hinn örláti og
hjartagóði gleðimaður, Pétur
ljósmyndari. Fyrst skiidi Bakk--
us Pétur og konu hans, og síð-
an lagði hann hið glæsilega góð
menni að velli i blóma aldurs
sins.
Pétur sjómaður var aðeins
fjögurra ára, þegar skildi leiðir
foreldra hans, og þó að hann
hreppti skárra hlutskipti en
flest börn, sem njóta hvorki ást
ríkis föður né móður, mun upp-
lausn bernskuheiimiiis hans hafa
haft á hann allvaranleg á’hrif.
í æðum hans ólgaði órótt blóð,
og snemma vaknaði hjá honum
útþrá. Þrettán ára fór hann á
síldarskip, og síðain hefur sjór-
inn ekki sleppt tökum á honum
nema við og við um skamiman
ttma, og snemrna komst hann í
kynni við Bakkus, sem oft hefur
leikið hr.nn nokkuð grátt, en þó
aldrei svo að honum hafi tekizt
að buga þrek hans til starfa,
manndóm hans, drengskap hans,
líknariund hans eða fórnfýsi.
Pétur hefur siglt hér rneð
ströndum fram, verið á varð-
skipum og veiðiskipum og farið
á erlendum farmskipum um svo
tti öll heimsins höf, lent í
strandi oftar en einu sinni, kom-
izt í ýmsan vanda og klandur og
skapi í. Og því er ekki að furða,
þó henni þyki hann merkilegur
með sig, áður en lýkur, þar eð
hann er sífellt að formúlera
hlutina fyrir sér og öðruim.
Hverri nýrri athöfn verður að
fylgja eftir með einhverri lifs-
stefnu. Kenning þarf að fara
saman við framkvæmd, finnst
honum. I samræmi við það
ákveður hann (framariega i
seinni hluta) að ganga af sinum
fyrra manr.i dauðum og verða
nýr og betri maður. Lokaorð
bókarinnar: „Auk þess er ég
kominn á aðra vakt,“ mega þá
eins benda til, að enn hilli þá
undir nýja lifsstefnu, eðc hvað?
Sumir hafa metið þetta verk
út frá pólitísku sjónarmiði, og
vera má. að höfundur ætlist til
þess. Ég leiði það algeriega hjá
mér, enda tel ég, að þá þurfi
jafnframt að lesa út úr því ann-
að; eða að minnsta kosti tals-
vert fleira en það, sem i því
stendur.
Lofs er höfundur verður fyrir
dugnáð sinn. En stil sinn og frá-
sagnarhátt þarf hann að slípa
og hefja til meiri reisnar, hygg-
ist hann skapa verk, þar sem
saman skal fara magn og gæði.
kynnzt fjölda manns af mörgum
þjóðflokkum og kynþáttuim.
Hann tók farmannapróf í Stýri-
mannaskólanum í Reykjavík og
hefur alloft verið yfirmaður á
skipum, en ólgublóð hans og að
nokkru leyti Bakkus, en stund-
um einnig dirfska hans við sér
hærra setta menn til varnar
sjálfsvirðingu sinni og félögum
sinum sem beittir hafa verið
ranglæti, hafa valdið því, að
hann hefur ekki komizt til þess
frama, sem hefði verið verðugur
fyrir sakir hæfileika og hjarta
lags.
Ekki neitar hann því, að far-
mönnum. sem langtímum saman
eru á höfum úti, sé það sakir
geðheilsu sinrar, brýn nauðsyn,
að blóta Bakkus og njóta blíðu
kvenna, þegar í höfn kemur,
hvort sem er í Hong Kong, Osló
Laz Pas í Bólivíu, sem er hæsta
höfn veraldar, eða í höfuðborg
gleðinnar, Hamborg —■ og þrátt
fyrir grályndi Bakkusar, segir
Pétur: „Oft gerast menn ærið
bindindissamir eða að minnsta
kosti bindindispostular, þegar
þeir sjálfir hafa hvorki þrek né
heilsu til þess að drekka brenni
vin og stunda kvennafar." Hann
er hreinskilinn eins og hann er
hreinskiptinn, Pétur sjómeður.
Pétur segir vel ævintýralega
sögu sína, og Sveini Sæmunds-
syni fer sitt verk mætavel úr
hendi. Þeir Pétur sjómaður hafa
hitzt í Hamborg og sagan að
mér skilst verið frumrituð þar.
Þeir ganga þar í sögulok út úr
„öldurhúsi", og Pétur sjómaður
segir:
„Þetta, elsku maður, er mín
borg, Hamborg. Hér hefur mað-
ur endastöð í þessum siglingum
um heiminn, og hér hefur mað-
ur farið í land, ríkur maður,
með fullar hendur fjár, og not-
ið lífsins. Héðan hefur maður
svo lagt á haf á ný, þegar aur-
amir hafe verið þrotnir. En allt
af eftir mikla gieði og mikil æv-
intýri. Og það er nokkuð, sem
ekki verður frá manni tekið.“
Ef Pétur sjórtiaður unir sér á
Hrafnistu að loknum öllum sín-
um ævintýrum í lífsins ólgusjó,
þá verður þar mörg sagan
sögð og fiðringur fara um marg-
an aldraðan likama.
Guðmtindiir Gíslason Hagalín.
Sigurður Haukur Guðjónsson:
\-í 1 —,------------
Barna- og unglingabækur
• .' 'X'' 'ý ‘‘ ‘ ... i -sv ' , ■- • •• .*
mjög til að hengja hatt sinn á.
Guðmundur G. Hagalín | 3AI7M1?\T\TTTD
skrifar um J 3U KlVlJbiJN JN11K • i
„Þetta elsku maður er
mín borg - Hamborg44