Morgunblaðið - 23.03.1985, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. MARZ 1985
ÞANKAR UM STRÍÐIÐ MILLI
ÍRANS OG ÍRAKS
Svo skipti vikum, mánuðum og jafnvel árum
var stríð írana og íraka allt að því leynd-
armál, að minnsta kosti framvinda þess.
Stríðsaðilar sendu annað veifið frá sér
fréttamyndir, teknar af sínum mönnum og
samkvæmt fréttum íraka voru þeir yfirleitt
langt komnir með að vinna endanlegan sig-
ur á írönum. Frá stjórninni í Teheren bárust
ámóta ábyggilegar fréttir: baráttuandi ír-
anskra hermanna var ólýsanlegur, fjölskyld-
ur fögnuðu þegar synir eða eiginmenn dou
hetjudauða á vígvellinum rétt áður en íranir
voru að vinna lokasigurinn yfir írökum. Þeir
eru sjálfsagt teljandi á fíngrum annarrar
handar erlendir fréttamenn, sem hafa feng-
ið leyfí til þess að fylgjast með bardögum,
f að er eiginlega lygilegt hvað írönum og
rökum hefur tekizt að koma í veg fyrir að
skipulegar og réttar fréttir af gangi mála
kæmust áfram. Og það á fjölmiðlaöld.
Frá Khorramshahr — írakskir hermenn á kreiki.
Hatursfull styrjöld sem
hvorugur getur unnið
— eftir Jóhönnu
Kristjónsdóttur
Nú upp á síökastið hefur breyt-
ing orðið á.
Stríðið gleymda og falda hefur
verið meira í fréttum en áður.
Bardagar hafa harðnað og aðferð-
um breytt við striðsreksturinn,
eftir að írakar tóku að gera loft-
árásir á íranskar borgir og íranir
hafa svarað með því að skjóta
eldflaugum á Bagdad. Stríðið hef-
ur færst á annað stig þar sem það
mun við þessar aðgerðir koma
meira niður á hinum almenna
borgara i báðum löndunum en
bardagar á staðbundnum svæðum.
Ekki er að svo stöddu fært að spá
um hvort þetta muni hafa i för
með sér að aðilar leggi að sér i
alvöru að ná samkomulagi. Þegar
þetta er skrifað er fátt sem bendir
til þess, ósveigjanleiki beggja og
grimmd er með þvílikum endem-
um, að þeim mönnum hefur
blöskrað vítt um veröld, sem kalla
þó ekki allt ömmu sína í þeim efn-
um.
Upphafíð árið
1980
Um þær mundir sem stríðið
braust út voru miklir erfiðleikar á
pólitískum sviðum beggja land-
anna. íranir höfðu í hálft annað ár
búið við ógnarstjórn Khomeinis og
ýmislegt benti til að hin islamska
bylting væri að fara út um þúfur. í
írak hafði staða forsetans Sadd-
ams Hussein veikst og þó að hann
segðist vera önnum kafinn við að
koma aftur á þingræði í landinu
og væri einnig að veita Kúrdum
nokkur réttindi virðist Hussein
hafa staðið höllum fæti.
Auk þess höfðu verið greinir
með írönum og írökum lengi,
einkum vegna stöðu Kúrda. Irakar
undu því illa að hafa misst Shatt-
al Arab í hendur írana nokkrum
árum áður, deilur jukust vegna
kröfu araba um sjálfsstjórn í
Khuzestan, sem arabar nefna
raunar Arabistan, og íranir sögðu
nágrannana kynda undir ólgunni.
Trúardeilur blönduðust inn í
þetta, forysta íraka er sunni-
múhameðstrúarmenn og þeim var
ekki rótt vegna framþróunar í ír-
an eftir valdatöku Khomeinis.
Landamæraskærur blossuðu oft
upp, en þann 22. september 1980
gerðu írakar síðan innrás í Iran.
Víglínan var 300 mílna löng. fran-
ir höfðu áður haft að engu kröfu
fraka um að kveðja herlið frá Zain
ul Quos við landamærin og frakar
staðhæfðu að þessu svæði hefðu
íranir átt að skila aftur, þegar
bráðabirgða landsvæðasamningar
voru gerðir fimm árum áður.
frakar munu, að því er talið er
nú, hafa verið þeirrar skoðunar,
að mótstaða írana yrði heldur
máttvana og þeir gætu með lítilli
fyrirhöfn endurheimt svæðin. Þeir
létu að því liggja að frekari land-
vinningar vektu ekki fyrir þeim
þá.
Fréttir af átökum voru fyrstu
mánuðina af skornum skammti og
það litla sem var, bar náttúrlega í
engu saman. írökum kom þó
áreiðanlega á óvart styrkur frana
og kannski umfram allt griðarleg
stríðsgleði og baráttukapp þeirra.
Að koma Khomeini
eða Hussein frá?
Stjórnmálasérfræðingar segja
að þó svo að Saddam Hussein hafi
í byrjun fullyrt að Irakar ætluðu
sér einvörðungu að endurheimta
landsvæði, sem þeir töldu sig eiga
réttmætar kröfur til, sé af ýmsu
merkjanlegt að fyrir Hussein hafi
vakað að skapa svo mikla ringul-
reið og ólgu í íran, að stjórn
Khomeinis hrökklaðist frá. En
Khomeini erkiklerkur hvatti ír-
ana óspart og sagði að íranir
myndu reka trúleysingjana af
höndum sér og ekki linna fyrr en
þeir hefðu komið Saddam Hussein
úr valdastóli í frak.
Hvað sem þessu nú leið kom
andstaða frana írökum óþyrmi
lega á óvart. Það leið ekki á löngu
uns þrátefli var komið upp í stríð-
inu, hvorugur aðilinn virtist geta,
eða kannski ekki vilja, vinna fulln-
aðarsigurinn. Fréttir voru teknar
að berast af stríðinu fyrir æði
löngu þegar hér var komið sögu.
Hver friðarboðinn erlendur bauð
fram krafta sína og sentist á milli
Teheran og Bagdad til þess að
freista þess að stilla til friðar. En
þar gekk hvorki né rak, því að báð-
ir aðilar settu þvílík skilyrði fyrir
samningum, að ekki varð að þeim
gengið.
Á meðan féllu menn á vígvöllum
og fregnir fóru að berast um það
að franir sendu kornunga drengi
sem væru alls óvanir hermennsku
í bardagana. Það upplausnar-
ástand sem hafði verið innan fr-
ans áður en stríðið braust út
breyttist nú töluvert og svo virtist
sem leiðtogum frans tækist að
gera sér þann mat úr stríðinu, að
þjóðin þjappaði sér saman að baki
þeim.
Oft og einatt gerðu stríðsaðilar
hlé á bardögum sínum á þessu
fyrsta ári. Svo virðist sem slík hlé
hafi beinlínis orðið vegna þess að
yfirstjórnir herjanna þurftu tíma
til að sleikja sár sín og að afla
vopna og hergagna. Ekki er vafi á
því að báðar þjóðirnar voru að því
leyti vanbúnar í strið hvað þá
heldur langvinnt stríð.
Saddam Hussein
reynir að ná
samningum
í fyrstu bardagalotunni hafði
frökum ekki tekist það ætlunar-
verk sem þeir höfðu sett sér. Þeir
gerðu að vísu frönum ýmsar skrá-
veifur, en þunga vantaði 1 sókn
þeirra og bardagagleði íraskra
hermanna var ekkert i líkingu við
þá nánast sjúklegu eftirsókn
ungra íranskra manna að fara á
vígvöllinn, falla með sæmd og öðl-
ast eilífa sælu.
Þegar kom fram á vorið 1982
hafði stríðið staðið i hálft annað
ár. franir gerðu þá nokkrar
skyndisóknir á hendur írökum,
meðal annars eina í Deshful-
héraði i mars og aðra i apríl sem
leiddi til þess að frönum tókst að
ná aftur oliuborginni Khorams-
hahr sem íraka höfðu tekið á sitt
vald á fyrstu mánuðum striðsins.
írökum var ljóst að hér yrði varla
unninn hernaðarlegur sigur eftir
þetta og um sumarið varð Saddam
Hussein, forseti fraks, að horfast i
augu við það að innrásin i fran
hafði verið voðaleg mistök. Hann
fyrirskipaði að allar íraskar
hersveitir yrðu kallaðar brott af
irönsku landi. Og með því hefur
hann án efa reiknað með að utan-
aðkomandi sáttasemjarar, sem
voru að vísu orðnir býsna þreyttir
á þvermóðsku striðsaðila, gætu
fengið íransstjórn til að semja.
En fransstjórn var ekki á þeim
buxunum. Skömmu eftir að Hus-
sein hafði kallað sveitir sinar yfir
landamærin réðst íranskur her
fjölmennur og ólikt betur vopnum
búinn en áður inn i írak. Sumarið
1982 urðu einhverjir mannskæð-
ustu bardagar i stríðinu öllu. Trú-
lega hafa Iranir búist við þvi að
sókn þeirra inn i frak myndi verða
fyrirstöðuminni en hún var.
Khomeini erkiklerkur lét i sér
heyra og endurtók tryllingslegar
fullyrðingar sinar um að ekki
myndi fransher linna för sinni
fyrr en hann væri kominn inn í
Bagdad og hefði dregið Hussein af
valdastóli sínum og siðan yrði
stefnt að því að koma á sams kon-
ar þjóðfélagi i írak og væri i íran.
Væntanlega hefur þetta hert
mótstöðukraft fraka. Alténd varð
írönum lítið ágengt eftir fyrstu
dagana og varð síðan langt hlé.
Eftir nokkurra mánaða undir-
búning réðust franir svo enn til
atlögu, hersveitir þeirra komust
15 kilómetra inn i frak en þar með
var sókninni hætt í bili.
Arabaríkin reyndu
friðarumleitanir
Ekki þarf mikið hugmyndaflug
til að imynda sér að þessi stríðs-
rekstur hefur verið þjóðunum
tveimur ólýsanlega dýr og þar sem
Mubarak Egyptaiandsforseti og Hussein Jórdaníukonungur freista þess nú
að koma einhvers konar friðarviðræðum af stað.
Eftir loftárás á Teheran.
íranskir stríðsfangar í frak.