Morgunblaðið - 07.02.1988, Blaðsíða 50

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. FEBRÚAR 1988
!hin nýja_
mx-
WOOD
Kvlkmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
Hlutirnir eru sífellt að breytast í Hollywood.
Hirðuleysislegar unglingamyndir sem réðu þar ríkjum
í sex ár hurfu á einni nóttu á síðastliðnu hausti, viku
fyrir réttarsalsdrömum og blóðheitum ástarmyndum.
Hrunið á verðbréfamarkaðnum fyrir þrem mánuðum
setti ný fyrirtæki í hættu, hina nýju, brothættu
kvikmyndagerðarmenn sem eiga allt sitt undir
hlutafjársölu og einni aðsóknarmynd.
Hvaða máli skipta breytingamar
í kvikmyndaiðnaðinum fólk sem
ekkert hlutabréf á f kvikmyndaver-
um, en vill einfaldlega sjá góða
mynd um helgina? Heilmiklu reynd-
ar. Kvikmyndahúsin hafa aldrei
verið fleiri og í fyrra voru 511 nýj-
ar myndir til að fylla þau, sem er
mesta ársframleiðsla allar götur
aftur til 1970. í þeirra hópi er að
fínna margar áhugaverðar, sérvitr-
ingslegar eða dirfskufullar sjálf-
stæðar myndir sem ekki hefðu átt
möguleika á að verða gerðar né
dreift fyrir sex árum. Innan um eru
líka slakar myndir sem troðið er
inná markaðinn f þeim tilgangi ein-
um að gera þær verðmætar á
myndbandamarkaðnum að fjórum
mánuðum liðnum.
Hvað sem öllumbreytingum líður
munu gömlu risaverin halda velli.
Sem endranær. Líkt og kamelljón
aðlaga þau sig hveijum áratug,
skipta um eigendur, deila með sér
upptökustúdíóum, framleiða efni
fyrir sjónvarpskeðjumar og byggja
upp myndbandafyrirtæki. Kvik-
myndaver níunda áratugarins eru
alls ólík hinum goðsagnakenndu
sköpunarverkum sem stjórnuðu al-
þýðumenningunni fyrir hálfri öld.
En þau bera enn sömu nöfnin.
Metro-Goldwyn Meyer, United Art-
ists, 20th Century Fox, Paramount,
Wamer Bros, Columbia og Univers-
al. Og þó þau hafí ekki 250 leikara
á samningi, eins og MGM 1935,
þá ráða þau enn flestöllu því sem
gerist í kvikmyndaiðnaðinum.
Hvert einasta risaveranna er nú
fyrirtækjasamsteypa eða hefur ver-
ið gleypt af einni slíkri. Fyrirtæki
sem vom sett á laggimar til að
selja myndbönd eru nú orðin kvik-
myndaver, sama máli gegnir um
kvikmyndahúsahringi. Myndir,
framleiddar af sjálfstæðum aðilum,
sem aldrei hefðu náð til kvikmynda-
húsa utan stórborganna, ganga nú
um ríkin þver og endilöng. Og bíóin
skjóta upp kollinum eins og gorkúl-
ur í sérhverri verslunarmiðstöð.
{ nóvember tilkynntu samtök
kvikmyndahúaeigenda f Banda-
ríkjunum, að bfóin hefðu aidrei verið
fleiri sfðan 1948; salimir 22.721
og nýir bætast við í hverjum mán-
uði. Miðasalan náði 4,2 milljörðum
dala 1987, metár í sögu Hollywood,
og afrakstur af myndböndum jafn-
vel meiri. Yfír jólahátfðina seldi
Walt Disney-fyrirtækið 3 milljónir
myndbanda af hinni 32 ára gömlu
teiknimynd Lady and the Tramp,
sem færði því 60 millj. dala. En
Paradís er ekki laus við erfíðleika.
Jeffrey Katzenberg, formaður Disn-
ey-kvikmyndaversins bendir á að
1987 var stórkostlegt ár fyrir kvik-
myndajiúsrekendur, en ekki endi-
lega fyrir iðnaðinn. „Það er
sameiginlegt álit flestra að fram-
leiðslan var einfaldlega of mikil,“
segir hann. „Ef þú deilir innkom-
unni í myndafjöldann sem sýndur
var fór væn fúlga í öfugu hlutfalli
til fárra, vinsælla mynda.“
Yfir Þakkargjörðarhelgina (ein
vinsælasta bíóhelgin vestan hafs)
voru rösklega þijátíu myndir á boð-
stólum. En tvær Disney-myndir,
Three Men and a Baby og Cinder-
ella, og tvær Paramount-myndir,
Plains, Trains and Automobiles og
Fatal Attraction, áttu yfir 60% af
miðasölunni. Jólahelgin var jafnari,
þó beið nýja myiidin hans Bills
Cosbys, Leonard, Part VI, fjár-
hagslegt afhroð.
Samþætting er lykilorðið í Holly-
wood í ár. Risaverin ogjafnvel sum
hinna smærri ætla sér að framleiða
og dreifa kvikmyndum, sýna þær í
eigin bíóum, framleiða og selja
myndböndin sex mánuðum síðar,
senda þær síðan út í eigin sjón-
varpsstöðvum, framhjá risakeðjun-
um, og hvað Disney snertir, í eigin
kapalsjónvarpi.
A þessum tímum, þegar stjóm-
völd eru að rýmka reglugerðir, eru
kvikmyndaverin að leitast við að
verða eigin gæfu smiðir. Nokkuð
sem þau hafa verið ófær um síðan
1948, er yfirvöld skipuðu þeim að
selja kvikmyndahúsakeðjumar og
tilkoma sjónvarps hrakti bíóferðir
úr fyrsta sætinu sem vinsælasta
tómstundagaman Bandaríkja-
manna.
í rauninni er orðið kvikmyndaver
að vissu leyti úrelt. Paramount er
hluti „afþreyingardeildar" stórfyrir-
tækisins Gulf and Westem, ásamt
Madison Square Garden, New York
Knicks-körfuboltaliðinu, o.fl. Og
20th Century Fox, sem stjómað er
af blaðakónginum Rupert Murdoch,
hefur sett á laggimar fjórðu sjón-
varpskeðjuna vestan hafs (hinar eru
sem kunnugt er, ABC, CBS og
NBC) eftir kaup á fímm sjónvarps-
stöðvum á 1,6 milljarða dala. MCA,
móðurfyrirtæki Universal, rekur
ábatasamar skoðunarferðir um
kvikmyndaverin, póstverslun með'
gjafavörur, þjónustu í Yosemite-
þjóðgarðinum, eina stærstu kvik-
myndahúsakeðjuna, o.fl. Wamer
Communications, meðeigandi MTV
og kapalrásarinnar Nickelodeon, er
sjötti stærsti rekstraraðili kapal-
kerfa og er að kaupa helming
kvikmyndahúsakeðju Paramount.
Skemmtigarðar eru aðaltekjulind
Disneys. Coca Cola er að endur-
byggja Columbia og skella því undir
sama hattinn — Columbia Pictures
Entertainment — ásamt Tri-Star
Pictures, Loew’s kvikmyndahúsa-
keðjunni og sjónvarpsstöðvum í
eigu Coke.
Næstum öll nýju kvikmyndahús-
in eru fjölsalabíó sem hýsa 8 til 10
sali. Það stærsta var opnað í fyrra,
Universal Cineplex. Með átján sali,
sex þúsund sæti, og lítið stærra en
Radio City Music Hall, en getur
sýnt átján myndir samtímis í stað
einnar. Fjölsalabíó og myndbönd
hafa opnað leiðina fyrir stóraukinn
innflutning á yfírlætislitlum og
„öðruvísi" enskumælandi myndum,
framleiddum af sjálfstæðum aðil-
um. Slam Dance, Sammy and Rosie
Get Laid, Square Dance, Dirty
Dancing, Matewan, Maurice, The
Dead, The Whales of August, Dogs
in Space, Wish You Were Here, The
Glass Menagerie og Barfly, svo
nokkrar séu nefndar. Myndbandið
og fjöisalabíóin hafa nú gengið end-
anlega frá „lista“-húsunum dauð-
um. En sameiginlega hafa þau veitt
brautargengi þeirri mjmdgerð sem
kallast „sérhæfðar myndir" (listræn
mynd er klám þ.e.a.s. óseljanlegt
hugtak í dag).
Meðalkostnaður við gerð myndar
í risaverunum er í dag kominn uppí
16 millj. dala, fyrir utan 8 til 10
millj. í markaðssetningu. Verka-
lýðsfélögunum er að nokkru kennt
um, en þau sjá m.a. til þess að mun
fleiri eru á launum en þörf er á.
En þeim verður ekki kennt um
ýmsan fáránlegan tilkostnað, eins
og t.d. stjömulaun þeirra Warren
Beatty og Dustin Hoffman, sem i
sameiningu fengu hálfa elleftu
milljón dala fyrir Ishtar, sem á varð
risavaxið tap.
Þá snýst „meðal“-kostnaðurinn á
verri veg vegna þriflegra mistaka
eins og Howard The Duck sem
kostaði 35 millj. dala, Pirates, á
31., og Tai Pan á 25. Samtals tóku
þessar mjmdir inn minna en 25
milljónir, sem rennir styrkum stoð-
um undir þá grundvallarkenningu
að kvikmyndagerð sé löngum
tvísýnn starfi. Stjömur eins og Clint
Eastwood, Sylvester Stallone,
Eddie Murphy, Amold Schwartzen-
egger og Michael J. Fox geta tryggt
aðsókn að kvikmynd, en aðeins
réttu myndinni. Þegar Eastwood
varpaði frá sér marghleypunni og
lék dauðvona sveitasöngvara í
Honkytonk Man og Stallone rembd-
ist við gamanleik á móti Dolly
Parton í Rhinestone og hr. Fox lék
starfsmann í verksmiðju í Light of
the Day kom greinilega í ljós að
svo bregðast krosstré sem önnur
tré.
En stjömukerfið er enn í fullu
gildi. T.d. skín Andrew McCarthy
skært í augum táningsstúlkna, það
sannaði Mannequin. En stjömumar
hafa ekki sama áhrifamátt og á
þeim tíma er MGM stóð fyrir
Metro-Goldwyn-Meyer og hljóðver
þess og tökusvæði náðu yfír hundr-
uðir ekra í Los Angeles. Nú er MGM
einungis einn skýjakljúfanna í Bev-
erly Hills, hluti MGM/UA Comm-
unications Co., í eigu 'auðjöfursins
Kirk Kerkorian. Og engin hinna
fímm vinsælustu mynda allra tíma
státar af stórstjömu. Hinar raun-
verulegu stjömur E.T., StarWars,
Retum of the Jedi, The Empire
Strikes Back og Jaws voru leikstjór-
ar þeirra og framleiðendur, Steven
Spielberg og George Lucas.
Aðalstjaman í dag, næst á eftir
Spielberg einum, er framhalds-
myndin. Töku Crocodile Dundee II
Columbla.
Stofnað 1924.
DreifAi 14 myndum 1987.
Þ. ó m. Roxanne, La Bamba,
Ishtar. Eigandi Coca Cola Co.
ÚÚACrt&Mf
Walt Dlsney.
Stofnað 1923.
Stofnsetti Touchstone 1984 til
að framleiða myndfr fyrir full-
orðna. Drelfði 13 myndum
1987. Þ. ó m. Tin Men, Three
Men and a Baby, endursýndi
Cinde- rella og Snow Whlte.
Eigandl Walt Disney Co.
MQM.
Stofnað 1924.
Dreifði 8 myndum 1987.
Þ. ó m. Moonstruck og
Spaceballs. Un ited Artists.
StofnaA 1919 DreifAI 6 mynd-
um 1987. Þ.ó m. The Livlng
Daylights og Baby Boom. Eig-
andi MGM/UA Communic
ations Inc.
Paramount.
Stofnað 1912.
Dreifði 12 myndum 1987.
Þ. ó m. Beverly Hilis Cop II,
The Untouchables, Fatal
Attraction. Eigandi Gulf and
Western liic.
20th Century Fox.
Stofnað 1935.
Dreifði 13 myndum 1987.
Þ. ó m. Broadcast News,
Wall Street, The Princess
Bride. Eig andi News Corpor-
ation.Ltd.
Unlversal.
Stofnað 1912.
DreifAi 16 myndum 1987.
Þ. ó m. Jaws the Revenge,
Cry Freedom, Batteries Not
Included. Eigandi MCA Inc.
Warner Bros.
Stofnað 1923.
Dreifði 17 myndum 1987.
Þ. ó m. Lethal Weapon, Full
Metal Jacket, Empire of the
Sun. Eigandi Warner Com-
municati ons Inc.
er næstum lokið. Rambo, Rocky IV,
og The Karate Kid II nutu meiri
aðsóknar en forverar þeirra. Kvik-
mjmdir hafa löngum verið vand-
ræðaleg blanda listar og söluvöru,
í dag er kaupsýslan örugglega of-
aná. George Lucas hafði næstum
jafn mikið uppúr Star Wars-leikjum
og leikföngum og mjmdunum sjálf-
um. Og framhaldsmjmdimar skapa
þann aukatíma sem þarf til að
markaðssetja bækur byggðar á
mjmdunum, T-boli, bitabox, sæng-
urfatnað, o.s.frv, o.s.frv.
Ef við ímjmdum okkur að Holly-
wood sé terta búin til úr þremur
lögum, með risaverin efst en sjálf-
stæðu framleiðenduma neðst, þá
em það litlu risaverin (mini-majors)
sem lenda f miðjunni. Þau eiga
ekki upptökustudíó og hættir til að
koma og fara í snatri. Sökum þess
að þau eiga ekki stór upplög gam-
alla mynda né sjónvarpsþætti til
að hlífa þeim er illa árar geta þau
hæglega orðið uppiskroppa með fé
og viðskiptavini. Á meðal slíkra
fyrirtælqa, sem starfað hafa á
síðustu ámm en em nú svo gott
sem gleymd, má nefna Time-Life
Films, Melvin Simon og kvikmynda-
einingar CBS- og ABC-sjónvarps-
keðjanna. Smárisamir f dag em
hinsvegar Orion, Cannon, Lorimar,
De Laurentiis Entertainment
Group, Tri Star og New World Pict-
ures. Sökum þess að leikstjórar og
framleiðendur knýja fyrst dyra hjá
risunum og snúa sér fyrst til þeirra
smærri þegar jötnamir hafa vísað
þeim frá, er þeim gjaman boðið
síður sölulegt — en oft því áhuga-
verðara — efni. Það var Orion sem
dreifði og flármagnaði að hluta
stríðsmyndina Platoon, sem hlaut
metaðsókn og fem Óskarsverðlaun.
Orion er vel á sig komið og rekur
með góðum árangri arm sem sér-
hæfir sig í sígildum mjmdum. Hefur
Woody Allen á sínum snæmm og
sjónvarpsþættina Cagney and
Lacey. Tri-Star er stutt af Coca
Cola. New World þrífst á ódýrum
myndum og táningamyndum.
Menahem Golan, stjómarfor-
maður Cannon, lét svo ummælt á
Cannes-hátíðinni fyrir tveimur
árum að myndir fyrirtækisins yrðu
að ganga vel, því þær væm fjár-
magnaðar með forsölu sýningar-
og myndbandarétts áður en mynda-
tökuvélamar fæm í gang. De
Laurentiis, sem getur heillað skratt-
ann uppúr skónum og eldar bestu
pastarétti í Hollywood, notar svip-
aðar aðferðir. En fjárhagsáætlanir
mynda hjá báðum fyrirtækjunum
fóm gjörsamlega úr böndunum. De
Laurentiis Entertainment Group
varð að afskrifa King Kong Lives,
18 millj. dala kvikmjmd, sem og
Tai-Pan. Ábatasöm forsala dugar
ekki til að bæta upp slík mistök.
Lorimar ætti að þrauka vegna
mikillar velgengni í gerð sjónvarps-
þátta. Fyrirtækið hefur m.a. á
sínum snæmm Dallas, Falcon Crest
og Knot’s Landing. En með 25
mjmdir að baki og enga aðsóknar-
mjmd í þeim hópi má segja að
fyrirtækið sé búið að gefa risavers-
drauminn uppá bátinn.
Hvað með framtíðina? Blikur em
á lofti. Hmnið á verðbréfamarkaðn-
um þýðir erfiðleika fyrir minni
fyrirtækin. Sala á hlutabréfum í
nýjum verður mun torveldara og
mörg smáfyrirtæki sem urðu fyrir
barðinu á hmninu standast það
ekki. Menn em famir að hafa
áhyggjur af að minnkun verði á
aðsókn undir árslek 1988, líkt og
gerist þriðja hvert ár, en hún mundi
þýða áfall fyrir kvikmyndahúsa-
hringina.
En hvemig sem fer er enginn
vafí á að risaverin halda áfram að
vera til. Hvort fjölsalabíóin munu
dafna eða deyja með tilkomu há-
skerpu sjónvarpstækja eða annarra
byltingarkenndra tækninýjunga
veit enginn. En hver sem tæknin
verður mun hún lenda í höndum
afþreyingariðnaðarins.
(Heimild: N.Y. Times
16. jan. 1988.)