Morgunblaðið - 24.11.1991, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. NÓVEMBER 1991
Carl Fredrik Hill
Myndlist
Bragi Asgeirsson
Stundum eru settar upp sýningar
í kjallarasölum Norræna hússins,
sem koma öllum áhugamönnum um
myndlist við sökum sérstöðu þeirra,
og þannig er því farið með sýningu
á verkum Carls Fredriks Hill (1849—
1911), sem stendur til 8. desember.
Hún kemur okkur einkum við fyr-
ir þá sök, að hér er um að ræða einn
af merkilegustu málurum, sem uppi
hafa verið í Svíþjóð og um leið á
Norðurlöndum, því að Svíar hafa átt
afbragðs góða málara.
Mitt í allri umræðu um norræna
samvinnu vegna væntanlegrar inn-
göngu bræðraþjóða okkar í EB, er
næsta fróðlegt að gera smá úttekt á
því hvemig við ræktum sameiginleg-
an menningararf, t.d. í myndlist.
Væri nærtækast að athuga annars
vegar, hvað fmnskur eða sænskur
unglingur veit um brautryðjendur
íslenskrar myndlistar og hins vegar,
hvað íslenskir unglingar vita um
brautryðjendur hinna landanna. Ætli
að svarið verði ekki nákvæmlega það
sama, svo til ekki neitt!
Þetta er dapurleg staðreynd, þótt
við eigum menningarmiðstöð í Svía-
ríki, sem ætla mætti að sinnti slíkri
kynningu að hluta.
En svo er það sýnu lakara, að lista-
skólanemar sem hafa stundað nám
í virtum stofnunum í allt að fjögur
ár standa líka á gati varðandi sömu
spumingu, þrátt íyrir nám í listasögu
allan tímann, en vel að merkja Iista-
sögu landa utan Norðurlanda!
Hér kemur ljóslega fram norræn
minnimáttarkennd í hnotskurn og
um leið innbyrðis vanmat á lista-
mönnum hinna landanna, þótt hvert
land fyrir sig eigi hóp listamanna sem
er þeim mjög hjartfólginn.
Hér er um mjög alvarlegt mál að
ræða, vegna þess að komið hefur í
ljós, að hér er um vanmat að ræða,
og hafa ýmsir listsögufræðingar ver-
ið manna iðnastir við að kynda und-
ir það með því að líta niður á þennan
hátt sem kennsluefni.
Á síðari árum hefur norræn mynd-
list slegið í gegn úti í hinum stóra
heimi og fólk kemur frá fjarlægum
heimsálfum í því augnamiði einu að
kynna sér hana og um leið er norræn
myndlist orðin að sérstökum þætti á
hinum stóru listaverkauppboðum.
Þannig er einungis hálfur annar ára-
tugur síðan Japanir blésu nýju lífí í
frægð Edvards Munchs og nú eru
málverk eftir Strindberg, sem jafnvel
landar hans vanmátu, að verða með
þeim verðmætustu á uppboðum.
Jafnframt eru dönsku málararnir
P.S. Kröyer og Vilhelm Hammershoi
orðnir heimsþekktir og má öðru
fremur þakka því sýningunni Scand-
inavian Today í Bandaríkjunum, að
ógleymdri sýningunni „Draumurinn
um sumarnóttina”, sem sett var upp
í London, París og Dusseldorf við
mjög mikla aðsókn og athygli.
Jafnvel Frakkar, þessir íhalds-
sömu þjóðerniskurfar í listum, sem
lengi vel töldu allt alþjóðlegt í núlist-
um sem frá þeim kom, en hitt „pro-
vensial”, hafa loks neyðst til að viður-
kenna Munch en um þessar mundir
og fram til 29. desember stendur
yfir mikil sýning á verkum hans í
Orsay-safninu, Munch og Frakkland
„Munch et la France”. Að sjálfsögðu
urðu þeir að setja list hans í sam-
band við Frakkland, sem er mikið
rétt að hluta, en fróðlegt væri að
vita hvort þeir viðurkenni að fauvist-
amir urðu fyrir áhrifum af honum
beint og óbeint, en hann hefur fram-
ar öðrum verið nefndur faðir hinnar
úthverfu innsæisstefnu (expressjón-
ismans), aðrir eru t.d. Van Gogh,
Gauguin og Ferdinand Hodler.
Hið norræna yfirbragð, sem ein-
kennir myndir Munchs hefði hann
aldrei getað sótt til Frakklands, en
hins vegar dáði hann franska list og
franska menningu og var vinur
ýmissa andans jöfra samtímans.
Af þessu má marka, að norræn
myndlist er dálítið sem snertir alla
norræna menn og líta skal upp til,
og þvf vildi ég leggja sérstaka áherslu
á það varðandi sýningu Carls Fred-
riks Hills.
Ferill Hills var mjög sérstæður að
því leyti, að hann var ekki aðeins á
mörkum geðveiki eins og svo margir
norrænir snillingar myndlistarinnar,
heldur varð geðveikur, þjáðist af
gðeklofa og mátti dvelja á hælum
hluta lífs síns. Einkenni mikilla lista-
manna eru iðulega ríkar geðsveiflur,
svo að á köflum jaðrar við spreng-
ingu og missi geðheilsunnar og þetta
hefur reyndar gerst í mörgum tilvik-
um eins og sagan segir okkur. List-
sköpun reynir nefnilega svo mikið á
tilfinningalífið og skynrænar kenndir
að mönnum er það á stundum um
megn. Listin er kröfuharður hús-
bóndi, sem fylgir iðkendum sínum í
svefni og vöku og veitir enga vægð,
hvorki líkamlega né andlega. Það er
flestra hlutskipti að verða að berjast
við fordóma og litla viðurkenningu
meginhluta lífs síns og einungis það
reynir á sálina.
Einmitt þetta kemur svo vel fram
í lífsferli Carls Fredriks Hills, en
hann gekkst allur upp í listsköpun
sinni og varð að beijast við margs
konar mótlæti. Er merkilegt til þess
að hugsa að tveir af snjöllustu mynd-
listarmönnum Svíþjóðar hlutu svipuð
örlög og í báðum tilvikum í Frakk-
landi, en hinn var Ernst Josephson.
Urðu þeir meira að segja samskipa
til Lubeck á leið sinni til Parísar, en
samskipti þeirra urðu lítil, enda fóru
þeir ekki sömu landleið til borgarinn-
ar.
Faðir hans, Carl Johan Hill, stærð-
fræðiprófessor í Lundi, var algjörlega
mótfallinn því að hann hæfi listnám
eftir stúdentspróf árið 1870, og
þvingaði hann til að hefja nám í fag-
urfræði við háskólann í Lundi. En
haustið 1871 hélt hann til Stokk-
hólms og nam í tvö ár við listaháskól-
ann þar og var Edvard Bergh kenn-
ari hans næstu tvö árin. Áður hafði
hann þó verið í undirbúningsnámi í
Lundi hjá teiknikennaranum Axel
Hjalmar Lindquist.
Hill leiddist öll akademísk fígúru-
teikning og vildi helst mála landslag
óg j)ví hélt hann til Parísar árið 1873.
I París rannsakaði hann gömlu
meistarana á Louvre svo sem Ruisda-
el, Rembrandt, Velasques o.fl. en
samtímamálarana í Luxemborgar-
safninu. Aðaláhrifavaldar hans í
samtímalist voru þeir Camille Corot . .
og Gustave Courbet, en einnig ung- '
verski málarinn Lásló Paál og kemur
það greinilega fram í málverkum á
sýningunni í Norræna húsinu. i
Hér er um að ræða þá stefnu í
málverki sem nefna mætti hugsvif
raunsæisins eða jafnvel hið dul- I
ramma raunsæi og byggðist á dýrk-
un dularmagna náttúrunnar.
Þótt málverkin á sýningunni séu
ekki mörg þá lýsa þau þessari stefnu
vel, þar sem jafnvel svo hversdags-
legt myndefni sem gijótnáma við
Oise fær á sig blæ dularmagna. En
ein myndin „Græn engi í Konungs-
skóginum” („Bois-le-Roi”) hefur al-
gjöra sérstöðu fyrir ferskleika sinn,
og sú hefur yfir sér svo mikla jarð-
neska töfra að hún ein væri gild
ástæða til að gera sér ferð á sýning-
una.
Á sýningunni eru einnig teikning-
ar og lýsa þær vel hugarheimi lista-
mannsins eii hann hrærðist í tignar-
höllum þar sem hann hafði samneiti
við frægar persónur mannkynssög-
unnar, og sat þar jafnvel á bekk með
grískum goðum. Teikningarnar eru
og morandi af fólki, þar sem kynferð-
isangist hans fær fijálsa útrás og
hér hverfa skilin á milli karla og
kvenna þannig að karlmenn geta
prýtt konubijóst!
Óróleikinn í teikningunum stingur
mjög í stúf við rósemina í málverkun-
um þar sem líkast er sem tíminn
standi kyrr en órósemin kemur þó
fram í útfærslu himinsins, sem jafn-
an er á mikilli hreyfingu yfir þraut-
máluðu landslaginu.
Þetta er gott framtak hjá Norræna
húsinu þótt kannski hefði einnig
mátt velja annað sýnishorn teikninga
og meira af málverkum.
Hér er kjörið tækifæri til að kynna
skólafólki einn af mestu myndlistar-
mönnum Svíþjóðar og fólk skyldi fjöl-
menna á staðinn.
Pétur J. Eiríksson framkvæmdastjóri hjá Flugleiðum:
„Leignflug miiu leggj-
ast niður hér á landi”
Spurning um tíma hvenær Flugleiðir hefja áætlunarflug til Spánar
FLUGLEIÐIR ætla að hasla sér völl á flugleiðum innan Evrópu
og stefna að því að allt að 25% af tekjum félagsins verði af flugi
á þessum leiðum í nýju rekstrarumhverfi innan Evrópska efnahags-
svæðisins. Þá stefnir félagið að því að markaöshlutdeild innanlands
verði aldrei minni en 75% og að innan tíðar hefjist áætlunarflug
á hefðbundnar leiguflugleiðir eins og Malaga og Mallorca.
Þetta kom fram í erindi Péturs
J. Eiríkssonar, framkvæmdastjóra
markaðssviðs Flugleiða, á fundi
sem Islenski markaðsklúbburinn
hélt á miðvikudag um flugsam-
göngur í ljósi nýgerðra EES-samn-
inga. Pétur sagði í erindi sínu að
mjög strangar leikreglur hefðu gilt
um áætlunarflug allt frá því það
hófst. „Með nýjum leikreglum sem
taka væntanlega gildi 1993 verða
takmarkanir um markaðsaðgang
afnumdar. Öll ákvæði um sæta-
framboð og skiptingu eiga að
hverfa. Það á að vera heimilt að
bjóða hvaða fargjald sem er, en
þó þannig að það sé sýnt að það
standi undir kostnaði, þannig að
svokallað „dumping” verður ekki
leyft,” sagði Pétur.
Verðlagning fargjalda ekki
frjáls hér
Pétur sagði að þó væri í reglun-
um ákvæði um að fargjöld yrðu
ekki fijáls þar sem samkeppni
væri ábótavant. Samkvæmt túlkun
Evrópubandalagsins væri henni
ábótavant'þegar færri en þrjú flug-
félög önnuðust áætlunarflug á Ieið-
inni. „Við sjáum því ekki fram á
það að ef reglumar verða eins og
tiilögumar eru að fijáls verðlagn-
ing verði á flugleiðinni til og frá
ísjandi.”
Pétur sagði að reglurnar tækju
gildi í þremur áföngum. Sam-
kvæmt 2. áfanga sem tók gildi í
nóvember 1990 geta flugmálayfir-
völd hvers aðildarlands tilnefnt
fleiri en einn aðila til flugs á
áætlunarleiðum, þ.e.a.s. ef farþeg-
afjöldinn er yfir 100 þúsund manns
á ári á leiðinni. Stærsta flugleiðin
til og frá íslandi er Kaupmanna-
höfn en farþegafjöldinn er einung-
is 70-80 þúsund manns. í 3. áfanga
yrði þetta ákvæði numið úr gildi
þannig að hver sem er getur tekið
að sér fiug. Þá gætu flugfélög
einnig tekið að sér flug milli
tveggja landa sem eru ekki heima-
lönd félagsins, sem er svonefndur
5. flugréttur. Einu takmörkin sem
honum eru sett er ef ríkisstjórnir
beggja landa sem eiga í hlut beita
neitunarvaldi. Einnig gætu Flug-
leiðir hafíð innanlandsflug í Evr-
ópu.
Flug milli Evrópulanda
Auk þessa kom fram í máli Pét-
urs að samræma ætti fjölda ann-
arra atriða í flugrekstri milli EES-
landa, t.a.m. ætti að fylgja sömu
stöðlum við veitingu fiugrekstrar-
leyfa og að afnámi tollfijálsrar
sölu í flughöfnum og um borð í
flugvélum hefði verið frestað til
1999. :kíS xoimí 88 ct i "'1- tc
Pétur sagði að Flugleiðir hygð-
ust í ljósi þessa hasla sér völl á
flugleiðum innan Evrópu sem hafa
verið vanræktar af stærri flugfé-
lögum. „Við munum hefja flug inn-
an Evrópu og stefnum að því að
20-25% af okkar tekjum verði af
flugi innan Evrópu. Við munum
væntanlega leita að flugvelli sem
er ekki þjónað vel í dag og opna
þaðan leiðir til annarra Evrópu-
landa.” Þá myndu Flugleiðir bæta
við áætlunarleiðum í Evrópu og
auka tíðni ferða.
Pétur sagði að EES-samningur-
inn leiddi til þess að fjölmörg
flugfélög yrðu sett á laggirnar og
þau myndu eflaust leita inn á
markaði sem eru vannýttir af stóru
félögunum. Einn slíkur markaður
yrði líklega ísiand.
Hann sagði að aðrar afleiðingar
fijálsræðisins yrðu þær að verð
myndu lækka, en þó ekki í sama
mæli og þau lækkuðu þegar flug-
rekstur var gefinn fijáls í Banda-
ríkjunum. Kostnaðurinn af flugi
innan Evrópu væri mun hærri en
í Bandaríkjunum sem helgaðist
meðal annars af því að flugvellir
í Evrópu væru flestir fullnýttir auk
þess sem flugstjórnarsvæði i Evr-
ópu væru 22 en aðeins eitt í Banda-
ríkjunum. Þetta þýddi t.a.m. að á
flugleiðinni Kaupmannahöfn-Róm
væri flogið yfír sjö flugstjórnar-
svæði í hlykkjum á meðan flogið
væri í beinni línu frá New York
til San Francisco. Af þessum sök-
um kæmu Evrópubúar ekki til með
að, sjá söimt yerðþróunrog' varð í
Batídárikjuntmt.f uiöovvé ihymiuM
Morgunblaðið/Þorkell
Frá hádegisverðarfundi ÍMARKS á Hótel Sögu í gær.
Tímaspursmál með flug til
Malaga
Pétur spáði því að leiguflug
leggðist að miklu leyti niður hér á
landi og að leiguflugfélög sneru
sér í vaxandi mæli að áætlunar-
flugi og því að breyta núverandi
leiguflugleiðum í áætlunarflugleið-
ir. Áætlunarflugfélög myndu á
sama hátt fjölga áætlunarflugleið-
um og fara inn á hefðbundna
markaði leiguflugfélaga. „Ég tel
aðeins tímaspursmál hvenær Flug-
leiðir fara að fljúga til Spánar,
hvort sem það er Mallorca eða
Malaga. Við ætlum að keppa við
leiguflug með flugvélum sem eru
hannaðar til að þjóna farþegum
vel í áætlunarfiugi,” sagði Pétui-.
Hann sagði að samkeppnin
leiddi til þess að flugfélög stefndu
að aukinni hagkvæmni stærðar
með innri vexti, sameiningu, yfir-
töku eða með því að mynda með
sér bandalög.
Hann sagði að Flugleiðir hefðu
búið sig undir framtíðina síðastlið-
in þrjú ár með endurnýjun flugflot-
ans og allsheijarstefnumörkun.
Félagið væri vel í stakk búið undir
harðnandi samkeppnina innan-
lands sem erlendis. „Við sáum
fram á það að heimamarkaðurinn
yxi aðeins að óverulegu leyti og
að samkeppni í flugi hingað færi
ört vaxandi þannig að okkar hlut-
deild í heimamarkaðnum myndi
minnka.”
„Við munum af öllu alefli veija
okkar markaðshlutdeild á íslandi.
Við höfum sett okkur það að mark-
aðshlutdeild okkar fari niður fyrir
75% og allri samkeppni verður
mætt af fullri hörku. Við höfum
sagt að á næstu árum munum við
beijast um hvern einasta farþega,
hvert kg í frakt og hvern einasta
póstpoka. Ég held að það sé rétt
að öllum sé það ljóst.”
Á fundinum flutti Halldór Sig-
urðsson framkvæmdastjóri
Atlantsflugs stutt erindi. Hann
sagði m.a. að Atlantsflug teldi sig
ekki vera í samkeppni við Flugleið-
ir heldúr þjónustuaðila fyrir ferða-
skrifstofur í landinu. Ef markaður
væri fyrir leiguflug yrði það til
staðar en það réðist af markaðnum
hvort þörf væri fyrir slíka starf-
semi.