Morgunblaðið - 23.12.1995, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 1995 29
AÐSENDAR GREINAR
Debet og kredit
ERU AÐ myndast
tvær þjóðir í landinu
með tilliti til þjónustu
er spurning sem oft hef-
ur komið fram á síðustu
árum. Sú saga er sögð
af fyrrverandi forseta
Bandaríkjanna, Bush,
að hann heimsótti stór-
markað í lok kjörtíma-
bilsins og hreifst mjög
af að verð vörunnar var
lesið með skanna. Hann
hélt langa ræðu um
þessa frábæru tækni-
nýjung áður en aðstoð-
armenn gátu upplýst
hann um að tækni þessi
væri margra ára gömul!
Einföld skýring var á ræðuhöldum
Bush — en hann hafði ekki þurft að
versla í stórmarkaði í fjölda mörg
ár! Þessi saga vekur athygli okkar.
Er málum svo komið að þeir sem
ráða fjármálum ríkja þekki ekki
nema af afspurn hvernig er að:
— bíða eftir strætisvagni?
— þurfa ekki að reiða sig á leikskóla-
pláss fyrir börnin?
— Þurfa ekki að hafa áhyggjur af
daglegri framfærslu?
— þurfa ekki að lenda á biðlista
sjúkrahúsa?
Það hefur verið sagt um okkur
íslendinga að við séum lítt gefnir
fyrir hugsjónir og rómantík en séum
raunsæir að upplagi. Raunhyggja
væri okkur í blóð borin enda komnir
af bændum og fiskimönnum. Óraun-
sæir bændur og fiskimenn fóru á haus-
inn með rekstrinum og lifðu ekki af?
(WH. Auden: Letters from Iceland).
Með sanni má segja að verulegur
munur er á lífskjörum manna í land-
inu og að óbreyttri þróun getur stefnt
í sk. % þjóðfélag þar sem
Vi hluti íbúa býr við kröpp kjör.
Ég ætla samt að raunsæi ráðandi
manna ásamt nánum tengslum
þeirra við alþýðu þessa lands komi
í veg fyrir að slíkt þjóðfélagsástand
skapist hér á landi því að öðrum
kosti er hætta á auknu misrétti
manna meðal og misrétti fæðir af
sér vanda, m.a. heilsuvanda.
Neikvæð mynd er oft dregin upp
af þjónustunni. Sumum ráðandi
mönnum hættir til þess
að horfa á þjónustuna
með augum bókhaldara
líkt og um verslun sé
að ræða. En gallinn er
að þeir horfa nær ein-
göngu á debet-hliðina.
Að vísu er erfitt að
meta þá margþættu
mynd sem er að baki
klíniskri ákvörðun
læknis. Ekki er alltaf
hægt að skýra ákvörðun
læknis eða hegðun
sjúklings með tilvitnun
í efnahagsreikninga fyr-
irtækja er gera ráð fyrir
hagnaðarbestun líkt og
vel menntaðir efna-
hagssérfræðingar taka til orða. En
þessi sýn ætti þó að auðvelda mönnum
að meta kredit-hliðina.
Nokkur dæmi skulu nefnd
Okkur er hófum forvamarstarf
Hjartaverndar fyrir um 30 árum
grunaði ekki að svo skjótur árangur
næðist sem raun ber vitni. Karlar
og konur 50 ára og yngri deyja vart
lengur úr kransæðastíflu. Dánartíðni
50-70 ára karla og kvenna vegna
kransæðastíflu hefur lækkað um 40%
sl. 15 ár. Svipaða sögu er að segja
um heilablæðingu.
Helmingi færri konur á besta aldri
hverfa nú héðan vegna legháls-
krabbameins en áður.
Sykursýki: Miðað við nágranna-
lönd er hlutfall þeirra er hafa sjúk'-
dóminn og þjást af alvarlegustu fylg-
ikvillunum, þ.e. blindu og alvarlegri
æðastíflu í fótum, sem lýkur með
aflimun, helmingi lægri á Islandi.
Glákublinda: Fyrir 40 árum var
tíðni glákublindu einna hæst á ís-
landi miðað við Evrópulönd en nú
er tíðnin lægst.
Alvarlegustu fæðingargöllum hef-
ur fækkað um helming.
Við emm vel á veg komin með að
útrýma heilahimnubólgufaröldrum.
Eyðnifaraldur breiðist hægar út
hér en í öðrum löndum.
Heyrnarlaus börn: Árið 1964
fæddust 37 alvarlega heyrnar-
skert börn vegna rauðra hunda.
Sl. 15 ár hafa engin heyrnarskert
Sumum ráðandi mönn-
> >
um, segir Olafur Olafs-
son, hættir til þess að
horfa á heilbrigðisþjón-
ustuna með augum bók-
haldara.
börn fæðst vegna rauðra hunda.
Liðaaðgerðir: Fyrir tíma liðaað-
gerða og -skifta hvarf fjöldi fólks
úr vinnu eða þarnfaðist mikillar
umönnunar vegna liðaskemmda. Nú
hefur þessum sjúklingum snarfækk-
að. Starfsgeta eykst og umönnunar-
kostnaður minnkar.
Slys: Fyrir 25 árum var dánartíðni
vegna slysa hæst á íslandi miðað við
Norðurlönd. Nú er tíðnin lægst.
Slysadánartíðni barna er enn nokkuð
há en hefur lækkað yfir 50% sl. 20 ár.
Eitrunarslysum barna hefur fækk-
að um 85% á höfuðborgarsvæðinu.
Ef ná á betri árangri verðum við að
veita bömum okkar meiri umhyggju
og forsjá. Fleiri dæmi mætti nefna.
Orsakir þessara jákvæðu breyt-
inga eru margar og ýmsir þættir á
huldu en forvarnarbarátta fyrir
heilsusamlegri lífsstíl og bætt með-
ferð, t.d. aðgerðir gegn hjarta-/æða-
og liðasjúkdómum, eiga líklega
stærstan þátt í þessum breytingum.
Afleiðingin er stóraukin framleiðni
og minni útgjöld ríkisins, m.a. vegna
færri veikinda- og örorkudaga, þ.e.
óbeinn gróði þjóðfélagsins.
Margt verður að vísu ekki metið
til fjár, s.s. betra líf og að fólk á
besta aldri hverfur ekki frá fjöl-
skyldu. Lagt er til að þeir er ráða
fjármögnun hugi að kredit-hlið heil-
brigðisþjónustunnar.
Fyrir næstu íjárlagagerð er lagt
til að fjármálaráðuneytið feli einhveij-
um af sínum vel menntuðu hagfræð-
ingum að vinna með heilbrigðisyfir-
völdum að úttekt á þessum málum.
Ekki skal standa á Landlæknis-
embættinu að leysa málin á raunsæj-
an hátt.
Höfundur er landlæknir.
Ólafur
Ólafsson
Kynbundið launamisrétti
í SUNNUDAGS-
BLAÐI Morgunblaðsins
17. desember sl. birtist
mjög fróðlegt og
skemmtilegt viðtal við
Ingileifu Jónsdóttur
ónæmisfræðing, þar
sem hún ræðir um líf
sitt og starf og stöðu
sína sem vísindakonu.
Af gefnu tilefni langar
mig að leiðrétta mis-
skilning sem birtist í
þessu viðtali, og ég hef
einnig rekist á í öðru
samhengi, varðandi
niðurstöður könnunar .
Félagsvísindastofnunar Tr>!1‘f,
og Jafnréttisráðs um Kristjansdottir
laun og launamyndun, þar sem fjall-
að er um tengsl menntunar og launa
kvenna. En í viðtalinu kemur fram
að niðurstöður könnunarinnar feli
m.a. í sér þau skilaboð til kvenna
að konur ættu ekki að fara í lang-
skólanám vegna þess að það skilaði
þeim engu í launum.
Könnun
Félagsvísindastofnunar og
Jafnréttisráðs
laun einstaklinga með
sambærilegan bak-
grunn hvað varðar
starfsstétt, lengd vin-
nutíma, menntun,
starfsaldur, aldur og
fjölda yfirvinnutíma og
hvort viðkomandi starf-
aði hjá einkafyrirtæki
eða hjá hinu opinbera.
Þegar tekið hefur verið
tillit til allra þessara
þátta kemur í ljós 11%
launamunur á milli
sambærilegra einstakl-
inga sem einungis verð-
ur útskýrður með kyn-
ferði.
Menntun og
launamunur kynjanna
Markmið könnunarinnar var fyrst
og fremst að kanna hvernig launa-
myndun verður innan fyrirtækja og
hvort konur séu beittar misrétti á
vinnumarkaði. Niðurstöðurnar
vöktu mikla athygli á sínum tíma
enda var sýnt fram á með óyggj-
andi hætti að konur og karlar sitja
alls ekki við sama borð þegar laun
og starfsframi eru annars vegar.
Skiptir þá engu hvort um er að
ræða störf á einkamarkaði eða hjá
hinu opinbera. Borin voru saman
í könnuninni kom í ljós að launa-
munur kynjanna eykst með aukinni
menntun. Enginn munur mælist í
þessari könnun á milli þeirra sem
hafa lokið grunnskólaprófi. Konur
með framhaldsskólamenntun eru ein-
ungis með um 78% af launum karla
(þ.e. dagvinnulaun að viðbættum
aukagreiðslum) sem hafa sambæri-
lega menntun og háskólamenntaðar
konur hafa hins vegar einungis að
meðaltali 64% af launum háskóla-
menntaðra karla. Það er vissulega
mjög sláandi að sjá það svart. á hvítu
hversu fjárfesting í menntun skilar
konum miklu minna en körlum en
það þýðir samt alls ekki að konur
hafi ekki hag af því að mennta sig.
Fyrir utan það að menntun gefur
fólki oft kost á fjölbreytilegri og
meira gefandi störfum, sýnir marg-
nefnd könnun að menntun leiðir til
launahækkunar, bæði hjá konum og
Kynbundið launamis-
rétti viðgengst hér á
landi, segir Drífa
Hrönn Kristjánsdótt-
ir, og það þarf að fyrir-
byggja.
körlum. Staðreyndin er hins vegar
sú að menntun skilar fleiri krónum
í launaumslög karla.
Hvaða skiiaboð er verið að
senda konum?
Þessar niðurstöður eru vissulega
sláandi fyrir konur sem hafa gengið
út frá því að menntunin sé lykillinn
að kvenfrelsi og efnahagslegu sjálf-
stæði. Með því að mennta sig til jafns
við karla stæðu konur og karlar jafnt
að vígi varðandi laun og framgang
í starfi. Könnun Félagsvísindastofn-
unar og Jafnréttisráðs sýnir okkur
heldur betur að málið er flóknara en
svo. Það er hins vegar að hengja
bakara fyrir smið að segja að Jafn-
réttisráð sé að senda þau hættulegu
skilaboð til kvenna að menntun skili
konum engu, eins og skilja má af
millifyrirsögn í framangreindu við-
tali. Hins vegar felast í þessum niður-
stöðum skýr skilaboð til stjórnvalda
og aðila vinnumarkaðarins að kyn-
bundið launamisrétti viðgengst á ís-
lenskum vinnumarkaði og úr því
verður að bæta.
Höfundur er stai'fskona Skrif-
stofu jafnréttismála.
Minnispunktar
vegna umræðu um
fíkniefnavandann
Ár Rann sóknarar Tækni deild Forv.fullt. í fíkni efnamál. Lögfræð ingur Samtals
1986 7 1 i 9
1995 14-15 2 1 i 18-19
AÐ UNDANFORNU
hefur vímuefnavandinn
mikið verið í umræðunni
og var málið m.a. tekið
fyrir á Alþingi íslend-
inga. Lögreglan í
Reykjavík hefur fyrir
nokkrum dögum lagt
mikla vinnu í þennan
málaflokk og m.a. með
því að beita nýjum úr-
ræðum svo sem sér-
hæfðri rannsóknarvinnu
afbrotafræðings.
Nokkurs misskilnings
virðist stundum gæta
þegar talað er um vinnu
fíkniefnadeildar lög-
reglunnar í Reykjavík, þar sem
helst er að skilja að sífellt sé verið
að draga saman varðandi þann
málaflokk. Því verður lítillega fjall-
að um mannafla deildarinnar.
Á siðustu 10 árum hefur fjöldi
lögreglumanna í ávana- og fíkni-
efnadeild lögreglunnar tvöfaldast
Fjöldi lögreglumanna í
fíkniefnadeild, segir
Friðrik G. Gunnars-
son, hefur tvöfaldast á
tíu árum.
og heildaraukavinnufjöldi til deild-
arinnar er svipaður, þrátt fyrir nið-
urskurð á yfirvinnu og öðrum fjár-
veitingum til lögreglunnar í
Reykjavík á sama tíma auk mikill-
ar aukningar verkefna. Mannafli
við fíkniefnarannsóknir síðustu 10
ára sést á eftirfarandi yfirliti: (Sjá
töflu) Á árinu 1987 var fjölgað í
deildinni um þrjá menn og einn í
tæknideildinni, en um helmingur
af starfí tæknideild-
ar varðar fíkniefna-
málefni. Þá var enn •
bætt við fjórum lög-
reglumönnum tíma-
bundið árið 1988,
sem síðan.átti að fást
sérstök fjárveiting
fyrir. Sú fjárveiting
kom ekki, heldur
varð niðurskurður á
fjárveitingum til lög-
reglunnar og því
reyndist erfitt að
halda þeim fjölda, á
sama tíma og þurfti
að fækka lögreglu-
mönnum hjá emb-
ættinu. Fíkniefnadeildin hefur
vissan aukavinnukvóta eins og all-
ar aðrar deildir lögreglunnar, þó
svo að hann sé rýmri. Deildin hef-
ur farið fram úr fjárveitingum á
þessu ári, bæði í aukavinnu og
öðrum kostnaði. Það er hins vegar
ekki svo að sett hafi verið auka-
vinnubann á deildina, enda er þar
áfram unnin aukavinna. Á síðustu
árum hefur einnig verið ráðstafað
einum lögreglumanni sérstaklega
til fíkniefnaforvarna, en því starfi
var áður sinnt af fíkniefnadeild-
inni. Einnig hafa almennir lög-
reglumenn með góðum árangri
komið að aðgerðum varðandi þenn-
an málaflokk. Þá hefur embættið
ráðið afbrotafræðing sem komið
hefur að þessum málaflokki að
undanförnu með rannsóknum.
Höfundur er aðstoðaryfirlög-
regluþjónn.
Friðrik G.
Gunnarsson
Þú getur valið um 2 stærðir á
stórgóðu jólatilboðsverði,
kr 7.650r - eða kr. 8.530,-
/FOnix
HÁTÚNI6A REYKJAVÍK SÍMI 552 4420
I
i
■H
s»
4
Það er gaman að grilla á nýju
I
• lil'
I
„MÍNÚTU-SNERTIGRILLUNUM"
Nýju „mínútu-snertigriHin"
frá Dé Longhi eru tilvalin
þegar þig langar í gómsætan
grillmat, kjöt, fisk, grænmeti
eða nánast hvað sem er.