Morgunblaðið - 22.02.1997, Blaðsíða 41

A é
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
LAUGARDAGUR 22. FEBRÚAR 1997 41
f
W
í
&
i
-
«
«
«
«
«
«
«
«
4
Jarðgöng
á Austurlandi
EINS og flestir landsmenn vita
hafa nú þegar verið gerð ein jarð-
göng á Austurlandi, en það eru
svonefnd Oddsskarðsgöng á milli
Norðfjarðar og Eskiíjarðar. Þau
hafa reynzt ótrúlega góð sam-
göngubót, þrátt fyrir að einungis
sé um að ræða óverulega lækkun
hæsta hluta vegarins
frá því sem var, þegar
hann lá yfir skarðið
sjálft. Seint verða
göng þessi talin verk-
fræðilegt stórvirki og
standast trauðla sam-
anburð við slík mann-
virki önnur hérlendis,
er tekin hafa verið í
notkun í seinni tíð,
sem reyndar eru nú
ekki mörg né tiltölu-
lega löng, eins og al-
þjóð veit.
Saga jarðganga er
mjög stutt á íslandi,
enda eru þau kostn-
aðarsöm í fram-
kvæmd og hefur því verið reynt
að leysa erfiðar samgöngur milli
staða og auðvelda akstur milli
landshluta á annan hátt, svo sem
með því að leggja vegarkafla fyrir
annes og skaga. Þessir vegarkafl-
ar eru oft hættulegir því snjó-,
aur- eða skriðuföll eru þar víða
nokkuð tíð og valda ýmsum baga.
Fjallvegir hafa og verið endur-
bættir með breyttri legu, eða með
því að byggja þá upp og þeir síðan
lagðir varanlegu slitlagi, auk þess
sem víða hefur fjölgað moksturs-
dögum á fjallvegum, íbúum ein-
angraðra staða og öðrum, sem
þessar leiðir nota að jafnaði, til
mikils hagræðis.
Samgönguyfirvöld hafa þó að
mínu viti ekki sýnt nægjanlega
framsýni í þessum efnum og lengi
vel úr hófi gengið tregða þeirra
að opna vegi nema á fyrirfram
ákveðnum dögum, burtséð frá að-
stæðum. Seint hefur þokað að fá
mokstursdögum fjölgað þótt fyrir
lægju útreikningar, sem bentu til
þess að dagleg opnun hefði í mörg-
um tilfellum ekki verulega aukn-
ingu kostnaðar í för með sér sök-
um þess að þá væri oft minna
átak að gera leiðirnar færar í stað
þess að þurfa einu sinni eða tvisv-
ar í viku að ráðast á fannbarin
stálin með tækjum dýrari í rekstri
en ella hefði þurft.
Umræða um jarðgöng á Austur-
landi er ekki ný af nálinni. Árið
1988 var að frumkvæði Seyðfirð-
inga haldin þar í bæ ráðstefna
undir heitinu „Byrjum að bora“. í
stað þess að nota þarna orðið ráð-
stefna urðu menn sammála um
að tala bæri um borstefnu. Sagt
var sem svo að borstefna gæti
verið ráðstefna um jarðgangagerð,
ráðstefna um hvar og hvers vegna
skyldi bora, ráðstefna um hvert
bornum skyldi stefnt, eða jafnvel
ráðstefna um hvernig bora skyldi
gat á ríkiskassann til að ná í fjár-
magn til jarðgangagerðar. Hvat-
inn að þessari borstefnu var ferð
til Færeyja að undirlagi Fjórð-
ungssambands Vestfirðinga
haustið 1986 til að kynnast jarð-
gangaframkvæmdum þar. Ymis
byggðarlög á Vesturlandi og Aust-
urlandi, sem búið höfðu við vetra-
reinangrun frá örófí alda, sendu
fulltrúa sína í þessa för, en einnig
tóku þátt í henni fulltrúar nokk-
urra opinberra stofnana. Margir
telja að við þetta hafi orðið umtals-
verð stefnubreyting í þessum
málaflokki, er leiddi til þess að
nokkrum árum síðar lá fyrir
ákvörðun um jarðgöng á Vest-
fjörðum, sem nú hafa verið tekin
í notkun eins og alþjóð veit. Aust-
firðingar töldu þörf Vestfirðinga
brýnni en sína og féllust á að halda
sig til hlés á meðan framkvæmdir
á Vestfjörðum stæðu yfir. Hafa
forsvarsmenn Fjórðungssambands
Vesfirðinga o.fl. þakkað okkur
bæði í ræðu og riti fyrir það dreng-
skaparbragð að fara ekki að tak-
ast á við þá um for-
gangsröðun og telja
að það hefði þýtt sjálf-
krafa seinkun málsins
á báðum svæðum um
ófyrirsjáanlegan tíma.
Þingmenn beggja um-
ræddra kjördæma
hafa fullyrt að við
ákvörðun um þessa
framkvæmd hafi enn-
fremur verið gert
heiðursmannasam-
komulag við sam-
gönguyfírvöld um að
göng á Austurlandi
yrðu næst í röðinni og
því hafa m.a. forsvars-
menn Austfirðinga á
vettvangi Sambands sveitarfélaga
í Austurlandskjördæmi (SSA) vilj-
að trúa.
Heiðursmenn fara og koma og
mannaskipti verða í ráðuneytum.
Núverandi samgönguráðherra
Það er löngu tímabært
að þingmenn okkar
undir forystu utanríkis-
ráðherrans, segir Bj.
Hafþór Guðmunds-
son, tryggi á áþreifan-
legan hátt að ekki verði
aftur valtað yfir okkur.
hefur lýst því yfír að engin ákvörð-
un liggi fyrir þess efnis að næstu
jarðgöng hérlendis verði boruð á
Austurlandi og gefur í skyn að á
því kunni að verða allt að áratug-
ar bið að yfirleitt verði hafizt
handa í þeim efnum. Okkur þykir
líka slæmt að ráðherrann skuli
klifa á því að Austfirðingar komi
sér ekki saman um hvar næstu
jarðgöng í fjórðungnum skuli
liggja og þeir séu því sjálfir drag-
bítar á að unnt sé að taka ákvörð-
un um framkvæmdir. Það er rétt
að ekki er einhugur eftir svæðum
um hvar þörfin er brýnust í dag
í þessum efnum, en allir Austfirð-
ingar viðurkenna að vandi íbúa á
Vopnafjarðarsvæðinu, Seyðisfirði
og í Neskaupstað er mestur, sé
litið til einangrunar fjölmennustu
byggðarlaganna. Hvað varðar
styttingu leiða án þess að hliðsjón
sé höfð af vetrareinangrun svæða,
hefur einkum verið bent á jarð-
göng milli Reyðarfjarðar og Fá-
skrúðsfjarðar. Sem ný viðhorf í
þessum efnum má nefna hug-
myndir um ný jarðgöng milli Norð-
íjarðar og Eskifjarðar, er lægju
mun lægra en núverandi göng.
Þær hugmyndir fengju þyngra
vægi, komi til þess að þessi byggð-
arlög að viðbættum Reyðarfjarð-
arhreppi sameinist.
Ýmsar endurbætur í þágu Seyð-
fírðinga og Norðfirðinga og betri
mokstursþjónusta hafa slegið á
háværar raddir manna þar í þess-
um efnum, en vandinn er ennþá
fyrir hendi og eykst frekar en hitt
með þeirri framþróun, sem orðið
hefur á seinustu árum við flutning
hráefnis og sjávarafurða ýmissa á
milli hafna eða landshluta. Þar
hefur ennfremur áhrif sú ákvörðun
stjórnvalda á sínum tíma að selja
Skipaútgerð ríkisins og skerða
Bj. Hafþór
Guðmundsson
með því mjög þá þjónustu, sem
íbúar á einangruðum svæðum
nutu fyrir tilstilli hennar. Vopn-
firðingar og Bakkfirðingar hafa
mátt sætta sig við hægfara lag-
færingar á báðum samgönguleið-
um sínum á landi við Fljótsdalshér-
að og ótrúlega tregðu samgöngu-
yfirvalda að móta og framfylgja
viðunandi reglum um mokstur
fjallveganna yfir Hellisheiði og
Vopnafjarðarheiði. Vegalengdin
frá nyrsta hluta kjördæmisins til
Fljótsdalshéraðs er einnig slík að
allt samstarf milli svæða eða sveit-
arfélaga þar um slóðir er mjög
torvelt og því ekki furða þótt íbú-
ar norðan Smjörfjalla spyiji sig
að því, hvort það sé vilji stjórn-
valda að skilja þá frá landshluta
þeim, sem þeir hafa tilheyrt í ald-
anna rás. Því er auðvelt að skilja
áherzlur þeirra til margra ára um
jarðgöng utarlega í svonefndum
Hlíðarfjöllum og von að þolinmæði
margra sé á þrotum.
Samgönguráðherra og félags-
málaráðherra virðast tryggir kjör-
dæmum sínum eins og stundum
er talað um að verði með þeirri
stétt manna og við Austfirðingar
höfum það á tilfinningunni að nú
þegar sé á ýmsum æðri stöðum
hafinn undirbúningur að því að
réttlæta það að næstu jarðgöng
hérlendis leysi brýnan og viður-
kenndan samgönguvanda Siglfírð-
inga. Þessu hafa Austfirðingar
mótmælt og má í því sambandi
nefna umfjöllun fréttamanns
Stöðvar 2 á Austurlandi um málið
í kvöldfréttum 31. jan. 1997. Þessi
fréttamaður nýtur almennrar virð-
ingar heima í héraði fyrir störf sín
og mætti Ríkissjónvarpið taka sér
til fyrirmyndar skipulag keppi-
nauta sinna við öflun frétta af
Austurlandi með því að halda úti
sérstöku liði í fjórðungnum í þessu
skyni. Fyrir misskilning var málið
matreitt þannig að út úr frétt um
umfjöllun stjórnar SSA í tilefni
afskipta ráðherranna tveggja af
jarðgangaframkvæmdum mátti
lesa yfírlýsingu formanns sam-
göngunefndar SSA (SASSA) að
samkomulag hefði náðst um það
milli heimamanna að næstu jarð-
göng á Austurlandi skyldu tengja
Seyðisfjörð og Neskaupstað um
Mjóafjörð við Hérað. Svo var ekki,
heldur var formaður SASSA að
vitna til þess að algjör samstaða
væri meðal Austfirðinga, svo sem
berlega má lesa út úr allri umfjöll-
un sveitarstjórnarmanna og opin-
berum yfirlýsingum frá því haust-
ið 1994, að vísa málinu til þing-
manna kjördæmisins og fela þeim
það vandasama verk að taka fyrir
okkar hönd ákvörðun um bor-
stefnu Austfirðinga. Við þessum
kaleik hafa þeir tekið nokkuð feg-
ins hendi og fyrir hann kvittað á
stærri og smærri málþingum.
Því er alveg dagljóst að boltinn
í máli þessu er í höndum núver-
andi fimm alþingismanna Austur-
landskjördæmis, sem ýmist sóttust
eftir og náðu endurkjöri eða buðu
sig fram sem nýr valkostur á þess-
um vettvangi, vitandi það allir
saman að einn góðan veðurdag
misstu kjósendur þeirra margir
hveijir þolinmæðina og krefðust
þess að ákvörðun yrði tekin um
borstefnuna, forgangsröð jarð-
ganga í kjördæminu. Sú stund er
runnin upp og til að auðvelda þeim
ákvörðunina er SSA reiðubúið að
leggja út í einhvern kostnað til að
stilla upp valkostum og hressa upp
á ýmsar tölur þar að lútandi. Það
er löngu tímabært að þingmenn
okkar undir forystu utanríkisráð-
herrans tryggi á áþreifanlegan og
óumbreytanlegan hátt að ekki
verði aftur valtað yfír okkur eins
og gert var með því að heimila
og aðstoða við framkvæmd Hval-
fjarðarganganna þvert ofan í yfír-
lýsingar um að næstu jarðgöng á
Islandi skyldu koma Austfirðing-
um til góða.
Höfundur er framkvæmdastjóri
SSA.
Raungreinar,
skólar og
kennarar
Ari Trausti
Guðmundsson
SEM framhaldsskólakennari í
rúman áratug þarf ég að leggja orð
í belg um vanda íslenska grunn-
og framhaldsskólans. Skólastigin
tvö þarf að skoða og endurbæta
saman en mín orð hér taka að
mestu til efra skólastigisins, þótt
þau eigi oftast við grunnskólann
líka. Fyrst af öllu verður að vera
ljóst að þorri kennara og skóla-
stjórnenda hefur bent
á, í a.m.k. 1-2 áratugi,
hvernig framhaldsskól-
inn hefur útskrifað
nemendur með æ lak-
ari námsárangur að
baki og þá einmitt í
raungreinum. Margoft
hefur verið varað við
þróuninni. Mig grunar
að lítið mark hafi verið
tekið á orðum þessa
skólafólks. Eins og oft
áður hefur gagnrýnin
og marktækar niður-
stöður rannsókna þurft
að koma að utan til
þess að vekja næga
athygli. Ég fullyrði að
hátíðarræður margra
stjórnmálamanna um mannauð,
menntun og unga fólkið hafí ekki
byggst á þekkingu á raunverulegu
ástandi innan skólanna. Háskóli Is-
lands hefur oft vakið athygli á slök-
Kennsla er verr eða
svipað launuð, segir Ari
Trausti Guðmunds-
son, og tiltölulega ein-
föld skrifstofustörf.
um undirbúningi allt of margra nem-
enda til náms á efsta skólastiginu.
Greining á vegferð íslenskra
framhaldsskóla eftir að landspróf
var lagt af er ekki á eins manns
færi. Eins og oftast, er um samverk-
an margra orsaka að ræða og inn
í það ferli blandast svo viðhorf al-
mennings til menntunar og krafa
atvinnurekenda og þorra stjórn-
málamanna til einfaldra arðsemis-
útreikninga við fjárfestingar. Inn
koma launamál og vinnutími kenn-
ara, lengd skólaársins, vinnuáþján
foreldra og nemenda (sem mjög
margir vinna með fullu námi),
skortur á skólahúsnæði, innra
gæðaeftirlit skóla, viðhorf kennara
til nemenda, menntun kennara
(bæði sem vísindamanna og sem
uppalenda) og viðhorf nemenda
sjálfra til menntunar og skóla-
starfs. Allt þetta smitar yfír á
ákvarðanir hins opinbera um fjár-
veitingar og þrýsting almennings á
yfirvöld í þá átt að byggja upp
menntakerfí sæmandi einni auðug-
ustu þjóð veraldar.
Hér ætla ég að grípa úr þessari
upptalningu fáein mikilvæg atriði
og Qalla um kjör kennara, ýmsa
háttu sem hafðir eru á skólastarfinu
og um innra gæðaeftirlit kennslu
og náms. Áður en að því kemur vil
ég þó gera tilraun ti! að skýra af
hveiju hnignun framhaldsskólans
kemur berlega í ljós þegar raun-
greinar eru annars vegar. Tvennt
tel ég digrustu þættina. í einn stað
krefjast raungreinar fremur skiln-
ings á efninu en utanaðbókarlær-
dóms. Til að koma nemum til skiln-
ings þarf góðan tíma, vandað
kennsluefni og stöðugleika allan
námstímann. Þegar flýtir og örar
breytingar koma til fer illa. í annan
stað þarf mjög hæfa og vel þjálfaða
kennara sem útskýra stöðugt gagn-
semi raungreina og vekja forvitni
sem flestra (mótívera nemendur -
eins og sagt er). Um hríð hafa vel
menntaðir raunvísindamenn ekki
laðast að skólunum eða horfið úr
þeim enda oft lögð þar meiri áhersla
á almenna kennara-
menntun en aðbúnað
og aðlaðandi kjör há-
menntaðra og kennslu-
hæfra raunvísinda-
manna.
Ef ljósi er varpað á
kjör kennara, má full-
yrða að kennsla er
svipað eða verr launuð
en tiltölulega einföld
skrifstofustörf. Svo er
kennt í einum spreng
tvisvar sinnum 13 vik- -
ur árlega , 25 til 35
kennslustundir með 5
mín. hléum (tveimur
10 mín. og einu 25
mín. hléi að auki).
Menn eiga svo eftir að
vinna að undirbúningi kennslu, leið-
réttingum, samningu, innfærslum,
einkunnagjöf, fagfundum o.fl.
Menn hafa litla möguleika á endur-
menntun að gagni, engar rann-
sóknaheimildir og þann stimpil að
þeir séu lítt vinnandi hóglífismenn.
Einn til tveir áratugir með þessu
starfsumhverfi móta ekki aðeins
óæskilegan starfsanda í skólum
heldur ýta þeir líka fullt af mjög
hæfu fólki til annarra starfa.
Þessir kennsluhættir, þar sem
nemendur eru á þönum milli gjöró-
líkra kennslustunda 6-8 sinnum á
dag og gera lítið annað en að kepp-
ast við í spreng hveija önn að sinna
tugum verkefna og skyndiprófa
sem þessir náms- og kennsluhættir
hafa fætt af sér; þó aðeins einu
verkefni á dag en annað efni dags-
ins situr á hakanum. Þess utan er
löngu búið að taka upp of margar
greinar í bóknámsdeildum en van-
rækja grunninn og hina almennu,
sígildu menntun sem aftur ýtir und-
ir fagþrælkun og almenna vanþekk-
ingu. Nám ungs fólks við þessar
aðstæður líkist leiðri skyndimötun
óþarfra smáskammta í óhollu kapp-
hlaupi við tímann.
Um leið verður til óánægður
kennarahópur og streittir, óþolin-
móðir nemendur sem eiga ekki í
nógu uppbyggilegum samskiptum.
Losarabragur á kennslustundum,
sjálfala nemendur og viðskotaillir
kennarar eru ekki óalgeng reynsla
margra nemenda sem ég hef kynnst
og rætt við. Ef athuguð væri nýtni
kennslustunda og gæði kennslu eða
náms, kæmi vafalítið í ljós að hvoru
tveggja stæðist ekki mál. Hvernig ^
enda hefur 500-1000 manna skóla-
stofnun uppi innra gæðaeftirlit?
Hvaða auðveldu leiðir eru til að
halda uppi sanngjörnum aga nem-
enda og kennara, kurteisum sam-
skiptum þeirra og vanda til allrar
vinnu? Þær eru engar til. Kerfi íjar-
lægra skólanefnda, skólastjórna
með þátttöku 1-3 nemenda og
kennara eða kerfi umsjónarkennara
eru ekki tæki til þessa.
Mikla endurskipulagningu og
breytt viðhorf þarf til að laga þó
ekki væri nema ofangreinda galla.
Höfundur er fyrrverandi
framhaldsskólakennari.
Inniskór frá 490
kuldaskór frá 1990
smáskór
í bláu húsi
v/Fákafen