Morgunblaðið - 22.02.1997, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 22. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREIIMAR
Váin á Skeið-
arársandi
Varminn í sandinum og
viðbrögð við hættunni
í FYRRI grein
minni um vána á
Skeiðarársandi, sem
birtist hér í blaðinu,
var aðallega reynt að
útskýra hvernig
stendur á því að þrátt
fyrir vetrarkulda og
frost í jörð geti skap-
ast hættuástand á
slóðum hlaupsins sem
þama varð síðastliðið
haust. Þar var í lokin
að því vikið, að til
væri enn önnur og alls
óskyld skýring á því,
sem nú verður gerð
grein fyrir.
Þessi ástæða hættuástandsins
er líklega fæstum ljós, en hún er
ef til vill aðalástæðan fyrir því að
menn eru að lenda í ógöngum
núna, að vetri til. Hún er sú, að
í Skeiðarársandi sjálfum er varð-
veittur varmi, sem vinnur á ísnum
neðan frá. Þessi varmi er afleiðing
þess að meðalhitastig ársins á
sandinum er ofan við 0° C og þar
eins og annars staðar leitar einnig
út hægur og jafn varmastraumur
neðan úr jörðu, sem er heit hið
innra. Meðalárshitastigið á Skeið-
arársandi hefur ekki verið kannað
• en áætla má að það sé á milli 4
og 5° C og við það bætist svo ef
til vill eitthvað vegna varmaút-
streymisins. Þessi varmi bræðir
bæði jarðklakann og jakana undir
yfírborði og við það skapast ójafn-
vægisástand. Ósýnileg sandbleyta
getur af þessum sökum orðið til
staðar undir frosinni yfirborðssk-
án. Frosið yfirborð getur haldið
jökum, sem eru að bráðna neðan
frá, í skefjum uns þyngdarójafn-
vægi verður meira en styrkur
frosna yfírborðsins og þá geta jak-
arnir hrokkið til og raskast veru-
lega á augnabliki. Þeir
myndu annars aðlag-
ast meir og minna
jafnóðum að þessu
ójafnvægi í ófrosinni
jörð og því yrði þessi
sérstaka ástæða fyrir
hættublettum hlut-
fallslega minna ráð-
andi að sumri til.
A slóðum núverandi
jakahranna á Skeiðar-
ársandi er sums staðar
ævagamall ís undir
yfirborði sandsins.
Þessi gamli ís er út-
Páll breiddur og liggur
Imsland sums staðar djúpt.
Hversu gamall hann er eða hversu
víða og djúpt hann liggur hefur
ekki verið kortlagt. En hann er
hægt og rólega að bráðna. Það
í Skeiðarársandi er
varðveittur varmi, sem
vinnur á ísnum neðan
frá, segir Páll Imsland.
sést af miklum sigdölum og sig-
skálum, sem eru til staðar á
sandinum. Gamla slóðin um
sandinn, frá því fyrir daga brúa,
liggur sums staðar yfir þessa sig-
dali og má þar sjá hvar slóðin
hefur slitnað vegna sigsins og í
hana myndast sigstallar og menn
síðan þurft að krækja fyrir stall-
ana og verstu brekkurnar og
mynda nýja slóð. Bráðnun þessa
foma íss djúpt í sandinum er stöð-
ug en hæg og hún er af völdum
þessa varma sem varðveittur er í
sandinum.
Hvað er þá til úrbóta? í fyrsta
lagi þarf að læra það af eldri
Skaftfellingum hvernig þekkja má
sandbleytur á yfírborði áður en
menn lenda í þeim, þar sem slíks
er kostur, og hvernig skynsamleg-
ast sé að haga sér lendi menn í
sandbleytum og að reyna síðan
að koma leiðbeiningum þar um á
framfæri. í öðru lagi þarf að koma
fyrir almennum leiðbeiningum um
hættuástandið beggja vegna
sandsins og semja einhvers konar
dreifíbækling um ástandið. í þriðja
lagi þarf að koma upp staðbundn-
um leiðbeiningum úti á sandi þar
sem umferð um hann er mest og
jafnvel að merkja þar sérstakar,
valdar og kannaðar öruggar leiðir
sem fólki er beint að eða haldið á
eftir því sem hægt er. Meginatrið-
ið er að menn séu ekki einir á
ferð og að þeir hafi auga hver
með öðrum, séu vel útbúnir og
uppfræddir og fari fram með að-
gát. Jafnvel væri ráð, ef menn
endilega þurfa inn á þau svæði
þar sem hættan er mikil, að menn
bindi sig saman á streng, líkt og
í jöklaferðum. Mér finnst meir en
vel koma til áiita, að umferð um
mestu hættusvæðin verði tak-
mörkuð við skipulagða hópa undir
stjórn þjálfaðra leiðsögumanna, en
þá þarf að fara að þjálfa strax,
ef þeir eiga að verða tilbúnir þeg-
ar ferðamannatímabilið svokallaða
hefst með vorinu.
Meginatriði þessa máls eru þau,
að orsakir hættuástandsins á
sandinum eru margvíslegar og
hætturnar sjálfar einnig. Líkurnar
á mannskaða á næstu misserum
eru einnig miklar en vitund al-
mennings, einkum erlendra ferða-
manna, um orsakir, magn, út-
breiðslu og eðli hættunnar lítil.
Þeir sem búa yfir gagnlegri
reynslu af sandbleytum og um-
gengni við þær eru sárafáir, aðeins
fáeinir eldri Skaftfellingar. Af
reynslu þeirra þarf nú að læra og
það strax. Upplýsinga- og leið-
beiningaherferð um hættuna og
um umgengni á hættusvæðunum
þarf að hrinda af stað hið fyrsta.
Það er ekki minnsti efi á því að
við verðum að taka á þessu máli
af festu og fullri alvöru. Hér dug-
ir ekki að segja að málið hafi ekki
„komið upp á borðið". Það gæti
jafngilt því að vísa óákveðnum
hópi manna beint í gröfina.
Höfundur er jarðfræðingur.
*
Alverá
Grundartanga
- já, takk
MARGT hefur verið ritað og
rætt um fyrirhugað álver á Grund-
artanga og ekki allt jafn gáfulegt.
Málflutningur sumra manna hefur
jafnvel einkennst af ofstæki og
rangfærslum, og í einstaka tilfelli
hafa þeir, sem þarna eiga að ráða
ferðinni verið vændir um glæpsam-
legt athæfi svo langt hefur verið
gengið. Hver upphlaupshópurinn
eftir annan hefur látið þetta mál
til sín taka og á stundum hafa
glöggir menn séð á þeim fundum,
sem haldnir hafa verið
í sambandi við væntan-
legt álver á Grundar-
tanga, sjálfskipaðan
hóp mótmælenda, sem
helst ekki lætur sig
vanta ef einhver
ágreiningsmál eru uppi
í þjóðfélaginu, jafnvel
þó svo þeim komi mál-
in ekkert við.
Til eru þeir, sem
halda því fram að pró-
fessor við æðstu
menntastofnun _þjóðar-
innar, Háskóla Islands,
hafi átt ekki lítinn þátt
í því að koma „skrið-
unni“ af stað með
blaðagreinum á sl. hausti, sem voru
fullar af rangtúlkunum um að til
stæði að flytja gamalt járnarusl frá
Þýskalandi, úrelta álverksmiðju, og
setja hana upp á Grundartanga.
Þar með byijaði ballið. Svo fast var
stiginn dansinn, að síðpilsin svipt-
ust um sveitir norðan Hvalfjarðar,
þar sem bóndakona ein fór mikinn
um hérað með undirskriftalista til
mótmæla staðsetningu álvers á
Grundartanga, og vændi jafnvel
iðanðarráðherra um glæpsamlegt
athæfi með staðsetningu álversins.
Rökin voru þau, að hætta væri
á að afkomendur hennar yrðu van-
skapaðir eða e.t.v. þaðan af verra,
og álverið skyldi aldrei rísa á
Hvað verður um Siffgn litlu?
HÚN Sigga litla er 10 ára og
býr í litlu þorpi úti landi. Hún er
feimin og lokuð, henni gengur
ekki vel að eignast vini í skólanum
og kennarinn hennar hefur
áhyggjur af því að hún sé að drag-
ast aftur úr í námi. Foreldrar
Siggu finna að hún er treg til að
fara í skólann og gerir sér upp
veikindi til að sleppa við það. Við-
töl milli foreldra og kennara um
málið leiða til þeirrar niðurstöðu
að best sé að fá sálfræðing til að
ræða við Siggu litlu.
Nú hefst biðin. Sálfræðingurinn
kemur mánaðarlega í landshlut-
ann þar sem Sigga býr og stoppar
í tvo daga. Hann er nýfarinn suð-
ur og búið að bóka hann alveg
upp fyrir haus í næstu heimsókn.
Þar sem Sigga er ekki til vand-
ræða í bekknum er talið óhætt að
hún bíði fram yfir jól.
Kannski fer þetta allt vel,
kannski kemst sálfræðingurinn að
því hvað er að þjaka Siggu og
vonandi er auðvelt að laga það.
Hitt er alveg eins víst að það gangi
seint að finna út úr því og hugsan-
Iega þarf Sigga og fjölskylda
hennar mikla aðstoð og meðferð
vegna vandans.
Hver á að sjá um þá meðferð?
Hvert getur fjölskyldan leitað?
Eiga þau að fara til Reykjavíkur
og halda sér þar uppi í margar
vikur? Mun sveitarfé-
lagið styrkja þau til
slíkrar meðferðar
fyrst hún er ekki í
boði í þorpinu í sam-
ræmi við lög og reglu-
gerðir um grunnskóla
og félagsþjónustu
sveitarfélaga? Þurfa
þau að leggja mál sín
fyrir barnavemdar-
nefnd og þiggja styrk
þaðan? Hver segir
þessum foreldrum frá
því hvaða rétt þau
eiga á þjónustu fyrir
barnið sitt? Hver fylg-
ist með því að sveitar-
félög uppfylli skyldur sínar á þessu
sviði?
Kennarinn hennar Siggu litlu
þarf líka að fá stuðning og að-
stoð, því hann er með fleiri nem-
endur en hana sem þurfa hjálp. í
sumum tilfellum eiga þau börn
ennþá erfiðara en Sigga, því þau
eiga foreldra sem vilja enga aðstoð
þiggja. Daglega trufla þessi börn
kennsluna og ganga á orku og
þrek kennarans og annarra barna
í bekknum.
Námið og kennslan sækist
seinna en ella, spenna og vansæld
eykst og brýst út í ofbeldi, stríðni
og einelti. Þörfin fyrir sérkennslu
fer vaxandi og gagnkvæmur trún-
Unnur
Halldórsdóttir
aðarbrestur skapast
milli foreldra og
starfsmanna skóla
þegar vandamálin
hrannast upp. Hæft
og gott starfsfólk
gefst upp og fer í önn-
ur störf eða önnur
sveitarfélög.
Það er hægt að
rekja margar rauna-
sögur og leita skýr-
inga á því hvers vegna
svona vítahringur
skapast. í hnotskurn
má segja að íslenskt
þjóðlíf sé með vaxtar-
verki, það hefur verið
Falleg orð í lögum og
reglugerðum stoða
lítt, segir Unnur
Halldórsdóttir, ef ekki
er hægt að standa við
þau í framkvæmd.
æði dýrkeypt að stökkva inn í 20.
öldina með þeim hraða sem hér
hefur viðgengist án þess að staldra
við og huga að hornsteininum, fjöl-
skyldunni og umfram allt blessuð-
um börnunum.
Falleg orð í lögum og reglugerð-
um stoða lítt ef ekki er hægt að
standa við þau í framkvæmd.
Skólaskrifstofur um landið aug-
lýstu mikið í haust eftir fólki og
gekk illa eða ekki að manna stöður.
Því miður er skortur á sálfræði-
menntuðu fólki sem er tilbúið að
setjast að úti á landi og vinna að
þessum brýnu verkefnum. Þarna
þurfa foreldrafélög í hveijum
landshluta að taka saman höndum
og þrýsta á úrbætur í samvinnu
við skólanefndir og skólafólk.
En á meðan við bíðum eftir því
að úr rætist er hægt að setja þá
peninga sem ættu að fara í sál-
fræðiþjónustu í fjölskyldufræðslu
og uppeldiskennslu. Ef 50 fjöl-
skyldur sem eiga börn í skóla fá
stuðning og leiðbeiningar um upp-
eldi og barnarækt munu a.m.k.
100 börn njóta þess á hveijum
degi. Ef 50 þúsund foreldrar
grunnskólabarna fá daglega heil-
ræði og hvetjandi leiðbeiningar um
uppeldi í fjölmiðlum landsins munu
42 þúsund nemendur og 3.500
kennarar njóta góðs af því. Hvaða
stórfyrirtæki vill bæta ímynd sína
með því að veðja á börnin?
Höfundur er framkvæmdastjóri
Heimilis og skóla.
Grundartanga. Það er stórt orð
Hákot. Ferð ein umtalsverð var
skipulögð af Hvalfirðingum til
Reykjavíkur þar sem ekið var að
iðnaðarráðuneytinu og höfð þar
uppi mótmæli. Rúmlega eitt hundr-
að manns munu hafa verið í þessu
mótmælabrölti og sumir hveijir
höfðu greinilega skilað mannasiðina
eftir heima, ef þeir voru þá einhveij-
ir til fyrir.
Iðnaðarráðherra bauð þessum
mótmælendum að stofna til sameig-
inlegs starfshóps
stjórnvalda og viðkom-
andi sveitarfélaga, er
fengi það hlutverk að
fylgjast með meng-
unarmælingum af
völdum stóriðju á
Grundartanga, verði af
byggingu álvers og
koma upplýsingum um
niðurstöður þeirra á
framfæri við íbúa á
svæðinu. Hópurinn
skal reglulega gangast
fyrir upplýsingafund-
um og standa að út-
... gáfu upplýsingarits til
Hjorleitur dreifingar meðal íbúa
Hallgrims svæðisins, þar sem
gerð verður gerin fyrir stöðu mála.
Markmið þessa starfs er að íbúar
á svæðinu sé ávallt sem best upp-
lýstir um mengun á svæðinu.
Talið er að 120 þúsund
ferðamenn, segir
Hjörleifur Hallgríms,
mengi jafn mikið og 200
þúsund tonna álver.
Einnig bauð ráðherra upp á að
skipuleggja ferð fulltrúa þeirra á
evrópsk álver, sem starfa sam-
kvæmt ýtrustu mengunarvarna-
kröfum líkt og fyrirhugað álver á
Grundartanga mun gera.
Einn af hörðum andstæðingum
álvers, vitsmunaveran Sigurbjörn
Hjaltason, sveitarstjórnarmaður og
hestamaður í Kjós, hefnaði öllum
tillögum iðnaðarráðherra fyrir hönd
mótmælenda, því hann auðvitað
veit allt miklu betur en aðrir? En
spurt er hvað eiginlega sé þarna á
ferðinni, á hvaða leið eru menn og
er þessi neikvæða afstaða Kjósveija
hreint peningasjónarmið þar sem
þeim finnst þeir missa spón úr aski
sínum, en álverið kemur ekki til
með að rísa á þeirra landi? Ekki
er líklegt að væntanlegir kaupendur
sumarbústaðalóða flykkist í Kjósina
eða annað í Hvalfjörðinn, eftir að
neikvætt umtal hefur verið með
slíkum fádæmum að halda mætti
að lífslíkur verði ekki miklar vegna
mengunar eftir að álver rís á Grund-
artanga.
Margir hafa séð ástæðu til að
fordæma staðarval álversins og
misjafnlega lélegum rökum verið
beitt. Ferðamálafrömuðir (hvalfrið-
ungur) hafa séð ástæðu til að tjá
sig og einkum á neikvæðan hátt.
Ef t.d. yrði farið að nýjustu tilögum
þeirra væri Hvalstöðin alveg úr
sögunni. Megnun og sjónmengun
eru orð í hávegum höfð, en benda
má á, að ekki stendur til að byggja
neina skýjakljúfa á Grundartanga
svo vitað sé, og vitað er að erlend-
ir ferðamenn hafa tölvuerðan áhuga
á að skoða okkar myndarlegu orku-
ver, sem framleiða raforkuna, og
til hvers skyldu þeir halda að raf-
orkan sé framleidd að stórum hluta?
Ætla mætti að þeir væru ekki óvan-