Morgunblaðið - 23.05.1997, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 23 MAÍ 1997 33
um í tíu liðum
ileiðni í fiskvinnslu
iregi árið 1994
ÍSLAND NOREGUR
754 8.846
307 13.875
266 Hlutlallaf traml.v. 100,0% 1.569 Hlutfallal framl.v. 100,0%
ísl. kr. 949 Millj. ísl. kr. 119.095
.119 54,8% 77.247 64,9%
.817 32,4% 25.210 21,2%
224 0,4% -566 ■0,5%

.446 19,0% 17.223 14,5%
.147 13,0% 8.552 7,2%
ísl. kr. 36,0 100,0% Þús. ísl. kr. 13.463,0 165,5%
38,0 ísl. kr. 100,0% 2.850,0 Þús. isl. kr. 108,0%
3,6 100,0% 8,6 239,1%
1,2 100,0% 1,8 156,1%
Sj ávarnytjaráð Unilever og World Wide Fund for Nature
i
innar
nleiðni
í lagi væri brýnt að auka hagnýtar
rannsóknir innan fyrirtækjanna
sjálfra og æskilegt talið að starfsfólk
rannsóknarstofnana komi að slíkum
rannsóknum í fyrirtækjunum eftir
því sem við verður komið.
Lykillinn að
farsælli framtíð
Þórður Friðjónsson segir að þær
niðurstöður nefndarinnar sem vörð-
uðu framtíðarhorfur í fiskvinnslu ein-
kenndust annars vegar af þeirri al-
þjóðavæðingu sem rutt hefði sér til
rúms í íslenskum sjávarútvegi að
undanförnu og hinsvegar á nauðsyn
þess að nýta bæði fólk og fjármuni
betur en gert er nú til að auka fram-
leiðni, sem hlyti að verða eitt höfuð-
viðfangsefni íslenskrar fiskvinnslu á
næstu árum. Það væri fyrst og
fremst lykillinn að farsælli framtíð í
greininni.
Um framtíðarhorfur í fiskvinnslu
segir í skýrslunni að líklegt megi
telja að töluverðar breytingar verði
á aflasamsetningu hér við land á
næstu árum. Þannig megi ætla að
þorskafli muni aukast og hugsanlega
afli fleiri botnfisktegunda, annarra
en karfa. Efling botnfisktegunda
gæti hinsvegar bitnað á uppsjávar-
fiskum og rækju. Ferskfiskmarkaðir
erlendis munu breytast á þann hátt
að meira verður um unnið hráefni á
mörkuðunum, s.s. flök, í stað þess
að nær einungis sé verslað með heil-
an ferskan fisk.
Alþjóðavæðing og markaðsbú-
skapur mun setja svip sinn á sjávar-
útveg hér sem annars staðar í fram-
tíðinni. Sennilegt er að víðast hvar
íyðji almenn viðskiptalögmál sér til
rúms eins og í flestum öðrum at-
vinnugreinum fyrir utan landbúnað.
Framleiðsla sjávarafurða verður því
þar sem hagkvæmast er að hafa
hana og viðskipti og þjónusta í
---------- tengslum við sjávarútveg-
inn verður í höndum
þeirra, sem ná mestum
árangri á því sviði. Hlutur
íslendinga í þessum efnum
mun fyrir vikið ráðast af
i marg-
im ráð-
unum
því hvernig þeir koma tii með að
standa sig á alþjóðavettvangi.
Reikna má með að íslensk fisk-
vinnsla muni taka miklum breyting-
um á komandi árum. Aukin fram-
leiðni, ný launakerfi, bætt njding
framleiðslutækja, vöruþróun og
tæknivæðing eru forsenda þess að
landvinnslan geti snúið vörn í sókn.
Vinnuaflsfrek og einhæf framleiðsla
mun eiga undir högg að sækja. Þarna
eru sömu lögmál að verki og í öðrum
greinum í auðugum löndum á tímum
vaxandi alþjóðlegrar samkeppni og
samvinnu, segir m.a. í nýútkominni
skýrslu.
SLENDINGAR standa öðrum
þjóðum framar í sjálfbærum
og ábyrgum fiskveiðum og
gætu hagnazt á að láta merkja
sjávarafurðir sínar með merki Sjáv-
arnytjaráðsins (Marine Stewardship
Council). Þetta er boðskapur for-
svarsmanna ráðsins, en það hefur
verið sett á fót í samvinnu stórfyrir-
tækisins Unilever og World Wide
Fund for Nature (WWF), sem eru
öflugustu náttúruverndarsamtök
heims.
Þau Jim Crilly, yfirmaður þróun-
armála sjávarafurða hjá Unilever,
Michael Sutton, yfirmaður baráttu
WWF gegn ofveiði, Carl-Christian
Schmidt, verkefnisstjóri Sjávar-
nytjaráðsins og Amanda Crick,
verkefnisstjóri hjá Unilever, eru
stödd hér á landi og hafa kynnt
markmið og starfsemi ráðsins fyrir
stjórnvöldum, hagsmunasamtökum
og fyrirtækjum í sjávarútvegi.
Neytendur velji fisk úr stofnum
sem er stjórnað vel
Schmidt segir að markmið Sjáv-
arnytjaráðsins sé að stuðla að sjálf-
bærum fiskveiðum. Ráðið byggi
skilgreiningu sína á sjálfbærum
sjávarnytjum á alþjóðlegum sátt-
málum og siðareglum, sem sam-
þykktar hafi verið undanfarinn ára-
tug. Út frá þeirri skilgreiningu
muni ráðið síðan láta í té vottun
fyrir einstakar sjávarafurðir, um að
þær komi úr sjálfbærum fiskstofn-
um og séu veiddar með ábyrgum
og umhverfisvænum hætti.
„Vottunin verður framkvæmd af
óháðum þriðja aðila, sem verður
skráður hjá Sjávarnytjaráðinu. Þeg-
ar vara hefur fengið viðeigandi vott-
un má auðkenna hana með merki
Sjávarnytjaráðsins og þannig gefa
til kynna að hún sé upprunnin úr
auðlind, sem stjórnað sé með sjálf-
bærum hætti,“ segir Schmidt.
„Neytendur myndu þannig velja þær
vörur, sem kæmu úr auðlindum sem
væri vel stjórnað en halda sig frá
öðrum, sem ættu rætur að rekja til
ofnýttra auðlinda."
Schmidt segir að með þessu móti
séu markaðsöflin nýtt og neytendur
muni með vali sínu knýja fram sjálf-
bæra nýtingu auðlinda.
Að sögn Suttons kom frumkvæð-
ið að stofnun Sjávarnytjaráðsins
bæði frá WWF og Unilever. „Bæði
Unilever og WWF hafa um árabil
haft áhyggjur af ástandi fiskstofna
og rætt við vísindamenn og þá, sem
hafa fiskveiðistjórnun með höndum.
Segja má að okkur hafi verið beint
inn á sömu braut. Við áttuðum okk-
ur á að versnandi ástand fiskstofna
væri sameiginlegt vandamál okkar
og við kynnum að geta gert eitthvað
í því í sameiningu."
Upplýst eigin-
hagsmunagæzla
Unilever er einn stærsti kaupandi
í heimi að frosnum sjávarafurðum.
Fyrirtækið starfar í sextán ríkjum
og kaupir u.þ.b. 20-25% af öllum
frosnum botnfiskafurðum í Evrópu
og Norður-Ameríku, að sögn Jims
Crilly. „Við áttuðum okkur á því
að versnandi ástand fiskstofna
stefndi starfsemi okkar í verulega
hættu,“ segir Crilly. „Það er hætta
á að við getum ekki feng- _______
ið þær afurðir, sem við
þurfum á að halda, og það
getur dregið úr trausti á
fyrirtækinu. Þess vegna _________
teljum við nauðsynlegt að
grípa til aðgerða í því skyni að stuðla
að sjálfbærri nýtingu fiskstofna og
tryggja fyrirtækinu aðföng til fram-
búðar.“
Crilly segir að það séu því einkum
viðskiptalegir hagsmunir Unilever,
sem liggi að baki þátttöku fyrirtæk-
isins í Sjávarnytjaráðinu. „Að miklu
leyti erum við með eigin hag í huga,
en af því að við höfum komið á
samstarfi við WWF köllum við þetta
upplýsta eiginhagsmunagæzlu.
Herferðin stuðlar að því að ýta við
almenningsálitinu og vekja neytend-
ur og aðra hópa til vitundar um
þessi mál. Það er hefð fyrir því að
íslendingar
gætu hagnazt
á umhverfis-
vottun ráðsins
Forsvarsmenn Sjávarnytjaráðs stórfyrirtækis-
ins Unilever og náttúruvemdarsamtakanna
WWF eru staddir hér á landi. í samtali við
Olaf Þ. Stephensen segjast þeir telja að
íslendingar geti hagnazt á samstarfi við
ráðið, enda standi þeir öðrum þjóðum framar
í sjálfbærum veiðum.
Morgunblaðið/Þorkell
FORSVARSMENN Sjávarnytjaráðsins (Marine Stewardship Council)
eru staddir hér á landi. Frá vinstri: Michael Sutton, Amanda Crick,
Jim Crilly og Carl-Christian Schmidt.
Horfið frá
gömlum bar-
áttuaðferðum
stórfyrirtæki standi í átökum við
umhverfisverndarsamtök, en okkar
skoðun er sú að hér sé um afar við-
kvæmt mál að ræða og í raun séu
markmið okkar þau sömu. Þess
vegna fannst okkur það tilraunar-
innar virði að stofna til samstarfs
við stærstu friðunarsamtök í heimi.“
Crilly segir að Unilever hafi heit-
ið því að árið 2005 muni fyrirtækið
eingöngu kaupa fisk, sem veiddur
sé með sjálftærum hætti, sam-
kvæmt mati sjálfstæðra aðila á veg-
um Sjávarnytjaráðsins.
„Við erum ekki eina fyrirtækið
sem lætur þessi mál til sín taka,“
segir Crilly. „Mörg stórfyrirtæki á
sviði fiskvinnslu og fisksölu hafa
________ svipaðar skoðanir og vilja
tryggja sér aðföng úr
sjálfbærum fiskstofnum.“
Schmidt bætir við að allar
helztu smásöluverzlun-
arkeðjur í Bretlandi, á
borð við Tesco og Sainsbury, hafi
lýst stuðningi við framtak Unilever
og WWF.
íslenzkur sjávarútvegur
til fyrirmyndar
Crilly, Schmidt og Sutton hafa
farið til allmargra ríkja til að kynna
starfsemi Sjávarnytjaráðsins. „Fólk,
sem við höfum rætt hugmyndir okk-
ar við, bendir gjarnan á Island og
segir að ef við viljum kynna okkur
vel rekinn sjávarútveg, þá ættum
við að fara þangað og viðra hug-
myndir okkar við Islendinga,“ segir
Crilly.
Hann segir að fólk, sem þeir hafi
rætt við hér á landi, hafi oft haft
efasemdir um markmið Sjávar-
nytjaráðsins í upphafi en verði yfir-
leitt jákvæðara eftir að hafa rætt
málin og fengið nánari útskýringar.
Margir taki ráðinu með fyrirvara
og svo virðist sem misskilningur og
rangar upplýsingar um störf þess
og markmið séu á kreiki. „Við eigum
okkur hins vegar sama 'markmið og
íslenzka þjóðin. Við viljum tryggja
viðgang fiskstofnanna til frambúðar
þannig að við getum haldið áfram
að þjóna markaðnum og staðið við
skuldbindingar okkar gagnvart
neytendum, rétt eins og þið viljið
gera,“ segir Crilly. „Yfirleitt léttir
fólki eftir að hafa rætt við _____
okkur og fengið útskýr-
ingar á öllum smáatriðun-
um.“
Aðspurður hvort hann
telji að framganga um-
hverfisverndarsamtaka í hvalveiði-
málum sé ein ástæða þess að Islend-
ingar séu á varðbergi gagnvait
Sjávarnytjaráðinu segir Sutton að á
því leiki ekki vafi. „Við skiljum það,
en fólk verður líka að átta sig á því
að bæði fyrirtæki og umhverfis-
verndarsamtök eru að breytast og
þroskast. Fyrirtæki láta umhverfis-
mál til sín taka í æ ríkari mæli og
þau hafa áhrif á stefnumótun þeirra
frá degi til dags. Umhverfisverndar-
samtök eru að hverfa frá gömlum
baráttuaðferðum, sem byggðust á
átökum, andstöðu og málaferlum,
og sækjast þess í stað eftir sam-
vinnu og samstöðu með fyrirtækjun-
um og að reynt sé að leysa málin
í sameiningu. Hluti af boðskap okk-
ar til íslendinga er að tími sé kom-
inn til að segja skilið við fortíðina
og byggja upp nýtt samband, sem
byggist á gagnkvæmu trausti og
viðurkenningu.“
Sutton segir að WWF hafi áttað
sig á að samstarf samtakanna við
opinbera aðila, til dæmis Sameinuðu
þjóðirnar, Matvælastofnun SÞ og
einstakar ríkisstjórnir, hafi ekki
skilað nægilegum árangri í fisk-
verndarmálum. Það hafi leitt til
nýrrar áherzlu á nýtingu markaðs-
aflanna í þágu málstaðar umhverf-
isverndar. „Við teljum að við séum
að leggja til mjög öflugan efnahags-
legan_ hvata að lausn ofveiðivand-
ans. í hinu opinbera ferli eru oft
alvarlegir gallar, vegna þess að það
er óravegur á milli tillagna vísinda-
manna og ákvarðana stjórnmála-
manna. Ef hægt er að færa vísinda-
mennina nær stjórnmálamönnunum
er það í þágu umhverfisins, efna-
hagslífsins og sjómannanna,“ segir
Sutton.
fslendingar ættu að njóta
sjálfbærra veiða
Hann segir það algengan mis-
skilning að umhverfisverndarsinnar
séu andvígir fiskveiðum. „Ég vil
eyða þeim misskilningi hér og nú.
Við erum ekki andvíg fiskveiðum.
Við erum hlynnt sjálfbærum veiðum
úr heilbrigðum stofnum. Slíkar veið-
ar eru bæði í þágu viðskiptahags-
muna og umhverfisins, því að ábyrg-
ar fiskveiðar skila mun meiri af-
rakstri til lengri tíma. Þær skila fisk-
vinnslunni meiru, fiskseljendum
meiru og eru áreiðanlega til hags-
bóta fyrir sjómenn," segir hann.
Sutton tekur undir að það sé al-
mennt viðurkennt að fiskveiðum sé
óvíða betur stjórnað en á íslandi.
„Við erum hingað komin til að læra
af íslendingum. Við erum líka þeirr-
ar skoðunar að það geti komið sjáv-
arútvegsfyrirtækjum verulega til
góða á markaðnum að taka þátt í
vottunarkerfi af því tagi, sem við
viljum koma á laggirnar. Það er
jafnframt í þágu umhverfisins.
Þannig geta allir grætt."
Schmidt bætir við að eins og nú
hátti til á sjávarafurðamarkaðnum
eigi neytendur í Evrópu þess ekki
kost að þekkja í sundur t.d. þorsk,
sem komi úr ofveiddum stofnum í
Norðursjó og þorsk, sem veiddur er
á íslandsmiðum. Með því að koma
á fót vottunarkerfi á vegum Sjávar-
nytjaráðsins sé stuðlað að því að
neytendur þekki úr þær vörur, sem
séu framleiddar með umhverfisvæn-
um hætti, og beini viðskiptum sínum
til framleiðenda, sem taki þátt í
átakinu. „íslendingar ættu að njóta
þess á markaðnum að stunda sjálf-
bærar veiðar. Það hafa þeir ekki
gert hingað til,“ segir Schmidt.
Aðspurður segir Schmidt að þótt
Islendingar hæfu hvalveiðar á ný
myndi Sjávarnytjaráðið ekki taka
neina afstöðu til þeirra veiða. Um
aðskilin mál sé að ræða og ráðið
muni eingöngu íjalla um fiskveiðar.
Hann segir að lögð verði áherzla
á að þeir aðilar, sem sjái um vottun
fyrir Sjávarnytjaráðið, hafi þekk-
__________ ingu á þeim hafsvæðum,
sem um ræðir og njóti
trausts hjá þeim sem mál-
ið varðar, til dæmis hjá
sjómönnum, útgerðar-
1“1“ mönnum og umhverfis-
verndarsinnum í viðkomandi landi.
„Vottunin mun byggjast á beztu
vísindalegu upplýsingum, sem fyrir
Erum ekki
andvíg
fiskveiðum
liggja. Við getum ekki gert betur
en það. íslendingar standa mjög
framarlega í hafrannsóknum og við
ætlum ekki að finna upp hjólið á
nýjan leik. Að sjálfsögðu eiga sveifl-
ur sér stað í fiskstofnum af náttúru-
legum ástæðum og án atbeina
manna. Við getum ekki útilokað
óvissu um þróun fiskstofnanna en
við getum lagt mat á það hvernig
fiskveiðistjórnunarkerfið tekur á
þeirri óvissu og hvort fyllstu varúð-
ar er gætt,“ segir Schmidt.