Morgunblaðið - 28.12.1997, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 28. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
■súfiimi
Færeyingar gera uppreisn
gegn dönsku stjóminni
FÆREYINGAR eru reiðir
yfír því hvemig danska
stjórnin hefur tekið á fjár-
hagsvanda Færeyja, eink-
um á bankamálinu svokallaða.
Margir Færeyingar telja að embætt-
ismenn dönsku stjómarinnar hafí í
samstarfí við Den Danske Bank
steypt þessu litla samfélagi í Norður-
Atlantshafi í milljarðaskuldir.
Gremja Færeyinga er svo mikil
að forystumenn langflestra flokk-
anna á færeyska lögþinginu neita
að ræða við Poul Nymp Rasmussen,
forsætisráðherra Danmerkur, þegar
hann kemur til Þórshafnar til að
taka þátt í árlegum fundi pólitískra
leiðtoga Danmerkur, Grænlands og
Færeyja 6. janúar. Á meðal þeirra
sem ætla að sniðganga forsætisráð-
herrann er Annfínn Kallsberg, fjár-
málaráðherra færeysku landsstjóm-
arinnar.
„Ég ætla ekki að taka þátt í vin-
gjamlegri gagnsókn forsætisráð-
herrans og tilraun hans til að fá
okkur á sitt band,“ segir Kallsberg.
„Telji Poul Nymp Rasmussen að
hann geti komið til Færeyja og prett-
að Færeyinga enn einu sinni, þá
má hann standa í þeirri trú.“
Búist er við að niðurstaða rann-
sóknar á bankamálinu liggi fyrir
aðeins níu dögum eftir fundinn í
Þórshöfn. Annfínn Kallsberg og for-
ystumenn fímm af átta flokkum
færeyska lögþingsins ætla ekki að
ræða við danska forsætisráðherrann
fyrr en niðurstaða rannsóknarinnar
verður lögð fram 15. janúar. Margir
færeysku flokkanna telja það gmn-
samlegt og óviðeigandi að Poul Nyr-
up Rasmussen komi til Þórshafnar
svo skömmu áður en rannsóknar-
nefndin birtir niðurstöðu sína.
Nýjar upplýsingar valda reiði
Síðustu misserin hafa komið fram
nýjar upplýsingar um framgöngu
dönsku stjómarinnar í bankamálinu
og þær hafa valdið æ meiri gremju
meðal Færeyinga. Þessi reiði skýrist
m.a. af því að færeyska bankakrepp-
an í byijun áratugarins olli miklum
erfíðleikum í Færeyjum, t.a.m.
þurftu þúsundir fjölskyldna að flytja
búferlum til Danmerkur og fleiri
landa, svo sem Noregs og íslands.
Færeyska bankamálið, sem er
mjög umfangsmikið og flókið, kom
fyrst upp í október 1992 þegar Sjó-
vinnubankinn í Færeyjum lenti í
Ríkjasamband Færeyja og Danmerkur
er talið í mikilli kreppu, skrífar Randi Mohr,
fréttaritarí Morgunblaðsins í Þórshöfn.
Samskipti Færeyinga og Dana hafa versnað
svo mikið undanfarin ár að margir Færeying-
ar telja að þau hafí aldrei veríð jafn slæm
síðustu áratugina.
miklum vanda, meðal
annars vegna hárra
lána til færeyskra
fyrirtækja, sem gátu
ekki greitt vexti af
skuldum sínum. Þá-
verandi lögmaður
Færeyja, Atli Dam,
fékk þá lán frá
dönsku stjóminni til
að bjarga bankanum.
Danir settu það skil-
yrði fyrir láninu að
stofnaður yrði sér-
stakur sjóður, fjár-
mögnunarsjóðurinn,
til að hafa umsjón
með því fé sem fór í
bankann.
Sjóvinnubankinn fékk lánið 31.
janúar 1993 og aðeins tveim mán-
uðum síðar var ljóst að hann þyrfti
meira fé til að afstýra gjaldþroti.
Atli Dam lögmaður hafði þá vikið
fyrir Maritu Petersen, sem hélt á
fund dönsku stjómarinnar til að
biðja um aðstoð við að bjarga bank-
anum. Á þeim fundi setti danska
stjómin fleiri skilyrði fyrir lánveit-
ingum til Sjóvinnubankans.
Den Danske Bank vildi losna
við Færeyjabanka
Í Færeyjum er annar stór banki,
Færeyjabanki, og meirihluti hluta-
bréfa hans var í eigu Den Danske
Bank. Þáttur þessara banka í málinu
hefur valdið mikilli gremju meðal
Færeyinga.
Eftir að Sjóvinnubankanum var
bjargað og fjármögnunarsjóðurinn
var stofnaður hélt þáverandi for-
maður sjóðsins, Richard Mikkelsen,
fyrrverandi seðlabankastjóri Dan-
merkur, til Færeyja. Þetta var 9.
mars 1993 og erindi hans var að
gera grein fyrir áformum um að fjár-
mögnunarsjóðurinn - og þar með
færeyska landsstjómin - ætti að
taka við hlutabréfum Den Danske
Bank í Færeyjabanka og síðan ætti
að sameina tvo stærstu banka eyj-
anna, Sjóvinnubankann og Færeyja-
banka.
Færeysku landsstjómarflokkamir
voru ekki einhuga í málinu en 22.
mars 1993 samþykkti landsstjómin
að taka við hlutabréfum Færeyja-
banka. Áður hafði Marita Petersen
lögmaður átt fund með bankastjór-
um Den Danske Bank og Richard
Mikkelsen.
Færeyjabanki reyndist
á barmi gjaldþrots
Marita Petersen hefur skýrt frá
því að á þessum fundi hafí komið
fram að Færeyjabanki muni ekki fá
fjármagn eins og Sjóvinnubankinn.
Bankastjórar Den Danske Bank
hafí sagt að ef færeyska landsstjóm-
in tæki ekki við hiutabréfum Fær-
eyjabanka myndi danski bankinn
sniðganga hann með öllu, en það
hefði haft mjög alvarlegar afleiðing-
ar fyrir efnahag Færeyja.
Tæpu hálfu ári eftir að Færeying-
ar tóku við Færeyjabanka kom í ljós
að bankinn þurfti að fá fjármagn
til að komast hjá gjaldþroti. Færey-
ingar neyddust því til að taka lán
að andvirði 1,3 milljarða danskra
króna, 13 milljarða íslenskra, til að
bjarga bankanum.
Þetta olli mikilli reiði meðal Fær-
eyinga í garð dönsku stjórnarinnar,
sem setti ýmis önnur skilyrði fyrir
lánveitingunum. Hendur Færeyinga
voru bundnar af kröfum dönsku
stjómarinnar, sem krafðist þess m.a.
að tekið yrði upp kvótakerfí í sjávar-
útveginum þrátt fyrir harða and-
stöðu Færeyinga.
Rannsóknarnefnd skipuð
Miiljarðalánið, sem Færeyingar
neyddust til að taka til að bjarga
Færeyjabanka, olli einnig deilu milli
danska þingsins og færeyska lög-
þingsins. Nokkra eftir að lands-
stjómin tók lánið, í janúar 1995,
samþykkti lögþingið ályktun um að
danska stjómin fæli dómara að
rannsaka sameiningu Færeyjabanka
og Sjóvinnubankans og skera úr um
hvort færeyska landsstjómin hefði
tekið við hlutabréfum Færeyjabanka
á réttum forsendum.
Þessi krafa var samþykkt einróma
á lögþinginu en danska stjómin
hafnaði henni. Bjom Westh, þáver-
andi dómsmálaráðherra Danmerkur,
fór til Færeyja og lagði til að í stað
dómara yrði skipuð sérstök nefnd
til að rannsaka bankamálið. Fær-
eyska lögþingið samþykkti þessa til-
lögu með naumum meirihluta, enda
töldu margir Færeyingar ljóst að
annars myndi engin rannsókn fara
fram.
Vissi Nyrup Rasmussen
um áformin?
Síðan hafa komið fram ýmsar
nýjar upplýsingar sem hafa kynt
undir gremju Færeyinga. Færeyska
sjónvarpið hefur m.a. skýrt frá því
að Poul Nyrap Rasmussen hafí vitað
um áform Den Danske Bank um
að fá Færeyinga til að taka við
Færeyjabanka áður en þau vora
gerð opinber. Danski forsætisráð-
herrann hafí einnig vitað að bankinn
þyrfti að fá milljarða króna í aðstoð
til að komast hjá gjaldþroti.
Færeyingar eru
reiðir vegna
framgöngu Dana
í bankamálinu
„Ef það er rétt að Poul Nyrap
Rasmussen hafí vitað um leynileg
áform Den Danske Bank, þá er það
mjög alvarlegt mál,“ sagði formaður
dómsmálanefndar lögþingsins,
Bjorn á Heygum, þingmaður Sam-
bandsflokksins, flokks Edmunds Jo-
ensens, núverandi lögmanns Fær-
eyja.
Bjorn á Heygum segir að vegna
þessa máls sé mjög erfítt fyrir Sam-
bandsflokkinn að veija þá stefnu
sína að halda ríkjasambandi Dan-
merkur, Færeyja og Grænlands í
óbreyttri mynd.
Formaður og ritari
nefndarinnar vanhæfir?
Traust Færeyinga á rannsóknar-
nefndinni hefur minnkað á síðustu
mánuðum, m.a. vegna fréttar í fær-
eyska sjónvarpinu um að ritari
nefndarinnar, lögfræðingurinn Mic-
hael Rekling, væri vanhæfur vegna
hagsmunaárekstra. Komið hefur í
ljós að Rekling hefur farið með mál
Den Danske Bank fyrir hæstarétti
Danmerkur. Auk þess hefur komið
fram að Rekling og formaður rann-
sóknamefndarinnar, Jorgen Gron-
borg, hafa starfað fyrir sömu lög-
mannastofu. Danskur lagaprófessor
hefur komist að þeirri niðurstöðu
að Gronborg sé því einnig vanhæfur
í málinu.
Poul Nyrap Rasmussen og Frank
Jensen, dómsmálaráðherra Dan-
merkur, hafa oft rætt við efnahags-
nefnd færeyska lögþingsins um
framkvæmd rannsóknarinnar. Jens-
en hefur m.a. haldið því fram að
færeyska landsstjórnin hafí vitað um
tengsl Michaels Reklings við Den
Danske Bank en því hefur lands-
stjómin neitað.
Danir greiði lánin
Skuld Færeyinga við dönsku
stjómina nemur nú um sex milljörð-
um danskra króna, rúmum 60 millj-
örðum íslenskra. Af þeirri fjárhæð
var helmingurinn notaður til að
greiða erlendar skuldir Færeyinga,
en þrír milljarðar d.kr. fóra í að
bjarga færeysku bönkunum.
Fulltrúar dönsku stjómarinnar og
færeysku landsstjómarinnar áttu að
koma saman á þessu ári til að ákveða
hvemig Færeyingar ættu að greiða
skuldina niður en fundinum hefur
verið frestað þar til eftir að niður-
staða rannsóknamefndarinnar ligg-
ur fyrir. Edmund Joensen lögmaður
hefur alltaf staðið fast á þeirri kröfu
að danska stjómin greiði lánin, sem
notuð vora til að bjarga bönkunum,
þar sem færeysk bankamál heyri
undir rílqasambandið.
Óvíst er hvaða áhrif niðurstaða
rannsóknarinnar getur haft á sam-
band Færeyja og Danmerkur.
Stjómmálamenn, embættismenn og
fleiri sem tengjast Den Danske Bank
og Færeyjabanka hafa verið yfír-
heyrðir fyrir luktum dyram. Jergen
Gronberg, formaður rannsóknar-
nefndarinnar, hefur sagt að skýrsla
hennar verði mjög þykk og á við
fimm bækur.
Boðar opinbera heimsókn
Ferð Pouls Nyraps Rasmussens
til Færeyja níu dögum áður en
skýrslan verður birt hefur kynt und-
ir tortryggni Færeyinga í garð
nefndarinnar.
Danski forsætisráðherrann
hyggst fara tvisvar til Færeyja á
næsta ári því auk þess sem hann
situr fundinn í Þórshöfn 6. janúar
segist hann ætla að fara þangað í
opinbera heimsókn síðar á árinu.
Síðast þegar hann hugðist heim-
sækja Færeyinga varð hann að af-
lýsa ferðinni „af öryggisástæðum“,
eins og hann orðaði það, m.a. vegna
þess að hópur Færeyinga undirbjó
mótmæli vegna framgöngu dönsku
stjómarinnar í bankamálinu.