Morgunblaðið - 28.12.1997, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
SJONMENNTAVETTVANGUR
SUNNUDAGUR 28. DESEMBER 1997 25
sem jafnan gekk það öðru fremur
út yfir staðarfólkið.
Samtímaheimildir sjónarvotta
eru sagðar minna sterklega á
fréttir þær sem á síðustu árum
dundu yfir heiminn frá borgara-
stríðinu í Júgóslaviu. Misþyrming-
ar, nauðganir, tilraunir til tortím-
ingar þjóðbrota og tilviljunar-
kennd fjöldamorð daglegt brauð.
Til er röð málmþi-ykkja frá 1633,
eftir listamanninn Jaques Callot,
jafnaldra la Tours, sem lýsa ógn-
um og hryllingi stríðsins. Mynda-
röðin sem er líkust minnisvarða
þessa ógnartíma forðar því að
fyrnist yfir ódæðisverkin.
Lunéville, litla borgin þar
sem la Tours lifði og
starfaði, fór engan veginn
varhluta af þessum hörm-
ungum, því þegar frönsku herirnir
gáfust upp við varnir hennar fyrir
ofurefli herja mótmælenda, báru
þeir eld að henni. Ovinurinn skyldi
ekki njóta góðs af neinu lausu né
föstu, og gengu kaþólikkar fram af
slíkum tilþrifum og óhemjuskap að
dögum saman stigu logamir upp
til himinsins og fólk stóð á árbakk-
anum og rýndi í feiknstafina. Er
herir mótmælenda héldu loks inn-
reið sína í rjúkandi rústirnar,
rændu þeir hinar fáu uppistand-
andi byggingar og drápu allt kvikt
er fyrir varð.
Hús og vinnustofa la Tours fuðr-
uðu upp í eldinum með öllu því
sem brunnið gat. Sömu örlög voru
búin myndum sem hann hafði mál-
að í kirkjur, hús auðugra borgara
og aðalsmanna sem voru meðal
viðskiptavina hans. Eins og hendi
væri veifað hvarf þannig svo til allt
lífsverk hins 43 ára málara.
Sjálfur átti la Tour eftir að lifa í
tuttugu ár í viðbót, en hið mikla
áfall hefur trúlega skilið eftir sig
djúp og sár ör. Það sem vitað er
meó vissu, er að hann komst í sam-
band við franska kónginn og var
útnefndur hirðmálari 1639. En
heimahagar drógu hann til sín og
tveim árum seinna snéri hann aft-
ur til Lunéville og bjó þar til
dauðadags, er málarinn og eigin-
kona hans urðu fómarlömb endur-
nýjaðra átaka.
Meðal fróðleiks sem seinni tím-
ar hafa dregið fram í dagsljósið, er
að la Tour hefur verið harður nagli
er lagaði sig að aðstæðum hverju
sinni, hélt grimma hunda er
bægðu burt ókunnugum og sjálfur
átti hann til að leggja hendur á
fólk. Naut drjúgrar hylli um sína
daga og þannig málaði hann eftir
pöntun Lúðvígs þrettánda, mál-
verk af atburðinum er Irena með
liði sínu kemur að píslarvottinum
San Sebastian helsærðum, með ör
í gegnum brjóstið, og tekur að
annast hann. Frummyndin er glöt-
uð en menn vita af tíu eftirgerðum
frá samtímanum sem má vera til
marks um frægð hans, og eru heil-
ar átta þeirra á sýningunni. En
eftirmyndir koma aldrei í stað
frummynda, hversu frábærar sem
þær annars em. Svo segja heimild-
ir, að er kóngurinn sá málverkið
lét hann fjariægja allar aðrar
myndir úr salarkynnum sínum í
höllinni og hafði það eitt hjá sér.
að er í senn nærtækt og
freistandi að álykta, að hin
átakanlega lífsreynsla eigi
sinn þátt í að nær allar
þær myndir sem la Tour málaði
eftir bmnann vom með trúarlegu
ívafi. Einkum var honum myndlík-
ing Maríu Magðalenu hugleikin
síðustu fimmtán árin. Tómum fjar-
rænum augum, niðursokkin og iðr-
unarfull horfir hún fram fyrir sig
inn í ljósið í speglinum, eða höfuð-
kúpuna í kjöltu sér. Skartið á
borðinu felur í sér minningar úr
fortíð, en spegillinn segir henni
hvernig komið er fyrir henni þar
sem hún situr alein í klefa sínum.
Það er eitthvað magnað og gríp-
andi í þessari einfóldu framsetn-
ingu á djúpri íhugun, stefnumóti
myrkurs og birtu, dauða og lífs,
óbifanleika og þagnar. Menn hafa
líkt þessum myndræna samruna
við kraftaverk, hér mætir sáraein-
föld kúbistísk burðargrind íburði
sem markast af rammanum, spegl-
un hinna logandi kertaljósa, stjak-
anum og skartinu. Það er falið eitt-
hvert leyndardómsfullt samband
milli augna Maríu Magðalenu, sem
sjást ekki, og hinnar ímynduðu
sjónvíddar til hægri, sem maður
skynjar að stefnir út frá holum
augnatóttum höfuðkúpunnar. Yfir
þessi skil milli þess að sjá og ekki
sjá, spennir hin synduga kona
greipar sínar í magnleysi og trún-
aðartrausti. Lýsandi kerti og á
stundum blys era leiðistef málverk-
anna, ásamt því dularfulla
birtuflæði, sem hann kann að hafa
lesið út úr eldtungunum yftr Luné-
ville.
að er ekki gott að segja
hvað því olli, að við dauða
la Tours gleymdist nafn
hans svo fullkomlega, að
menn eignuðu öðrum málurum
verk hans og þá helst Caravaggio.
Telst þó ekki einsdæmi um málara
allt frá endurreisn fram á þessa
öld og enn era menn að draga
fram listaverk og listamenn úr
gleymskunnar djúpi og greiða úr
torráðnum flækjum.
Er tímar liðu fóra athugulir að
koma auga á sérstök einkenni í
málverkum sem skára sig úr og
tína þau fram eitt af öðra. Og jafn-
vel fyrir einungis þrem áram upp-
götvaðist fullkomlega óþekkt
mynd af Jóhannesi skírara á upp-
boði, sem bar greinileg einkenni
meistarans. Menn hafa haft á orði,
að le Tour hafi gengið fram á svið-
ið sem dularfull og óþekkt stærð,
svipað ókapanum sem uppgötvað-
ist í frumskógum Afríku um alda-
mótin. Og útlínur lífsferils hans
jafn óræðar, dularfullar og á sinn
hátt óútskýranlegar. En erfða-
venjan frá Caravaggio og um leið
Tizian sem báðir skópu nýtt og
róttækt myndmál á seinni hluta
15. aldar er vel merkjanleg. End-
urnýjun, sem hefiir náð fram til
okkar tíma og er jafnvel sýnileg í
kvikmyndum. Sér í lagi um áhrifa-
ríka notkun ljóss og skugga ásamt
einföldun áhrifameðala, einnig
fram að þeim tíma óþekktu raun-
sæi í smáatriðunum og tilfinninga-
þranginni alvöra. Málverk Geor-
ges de la Tour féllu að réttri öld
þegar þau loks komu fram og virt-
ir gagnrýnendur heimspressunnar
hafa jafnvel séð í þeim vissa naum-
hyggju. Einkum þeim sem öruggt
má telja að séu frá hendi meistar-
ans, sem gerir þau í einu vetfangi
jafn nútímaleg og myndir Claude
Monet og Paul Cézanne eða hug-
myndafræðilega list síðustu ára-
tuga.
Bragi Ásgeirsson
SJALFST ÆQIR ATVINIMUREKEIMDUR
LÆKK

TA
A NÆSTA ARI
Njóttu alls þess
sem árið 1997
getur gefið þér.
Fullnýttu réttindi
þín - og sparaðu
í leiðinni.

FRJALSI
LÍFEYRISSJÓÐURINN
- til að njóta Itfsins
Greiðsla i lífeyríssjóð er ekki aðeins skattalega hagkvæm heldur leggur
hún grunn að fjárhagslegu sjálfstæði íframtíðinni. Aðild að Frjálsa
lífeyrissjóðnum er góður valkosturfyrir sjálfstœða atvinnurekendur.
• Framlag launagreiðanda í lífeyrissjóð á árinu 1997 er frádráttarbært frá skattskyldum tekjum.
Þetta gildir einnig fyrir sjálfstæða atvinnurekendur, en á eingöngu við um löggiltan
lífeyrissparnað - ekki annan sparnað.
• Öllum er skylt að greiða a.m.k. 10% af launum í lífeyrissjóð. Greiðsla í annan sparnað
en löggiltan lífeyrissjóð uppfyllir ekki þessa skyldu.
• Ekkert annað sparnaðarform hefur samskonar skattffíðindi og lífeyrissparnaður:
- eignarskattsffelsi
- fjármagnstekjuskattsfrelsi
- tekjuskattsfrestun
Langtímaávöxtun er lykilatriði. Raunávöxtun Fijálsa
lífeyrissjóðsins hefur verið 9,5% á árunum 1986 -1996.
Það er einfalt að kaupa tryggingar í gegnum aðild að
sjóðnum og greiðslur iðgjalds af líftryggingu, slysa- og
sjúkratryggingu og heilsutryggingu eru skattfrjálsar ef greitt
er af inneign í sjóðnum.
?,Jí
% -
Greiddu inn í sjóðinn fyrir áramót - til að nýta réttindi þín á árinu 1997.
Opið:
laugardaginn 27. desember kl. 10-17,
sunnudaginn 28. desember kl. 10 - 17,
mánudaginn 29. desember kl. 9 - 22,
þriðjudaginn 30. desember kl. 9-22
oggamlársdag 31. desember kl. 9 - 13.
Líttu við hjá okkur að Laugavegi 170
eða hringdu ísíma 5 40 50 60.
Frjálsi lífeyrissjóðurinn
er í vörslu Fjárvangs hf.
FJÁRVANGUR
LOGGILT VEHÐBHf FAFYHIRTKtl
Laugavegi 170, 105 Reykjavík, sími 5 40 50 60,
simbréf 5 40 50 61, www.fjarvangur.is