Morgunblaðið - 28.12.1997, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 28. DESEMBER 1997 27
GRÆNLAND
v. v
V. ,*
'x'
OVesturbyggð .............
» Dalabyggð
l’Anse aux Meadows
Vínland
hið góða
. '/
að vissulega stappi slíkt þjóðarstolt
nærri því að vera þjóðremba. „En
ég er íslendingur og mér finnst
þetta gera þjóð mína merkilegri. Ég
held ennfremur að við vekjum á
okkur athygli ef okkur tekst að
koma þessu á framfæri við umheim-
inn og styrkjum þannig ímynd okk-
ar sem sögu- og menningarþjóðar
hér á hjara veraldar. Það gæti auk
þess haft efnahagslegt gildi þegar
fram í sækir.“
Deilt á sögubækur
Össur segist auk þess vera þeirr-
ar skoðunnar að endurskoða þurfi
kennslubækur í sagnfræði með til-
liti til landafundanna. Sem áhuga-
maður um þennan hluta Islandssög-
unnar hafi hann lesið margar slíkar
bækur og raunin sé sú að þar þurfi
að gera Vínlandsferðunum miklu
betri skil, minnast þeirra veglega
og leyfa þjóðinni allri að taka þátt í
því. Tilgangurinn sé sá að undir-
strika mikilvægið.
Össur telur að meðal annars megi
kenna yfirgangi Norðmanna um
áhugaleysið, þeir hafi „stolið" og
eignað sér Leif Eiríksson. Einnig
hafi umræða um landafundina verið
ofarlega á baugi rétt fyrir og um
síðustu aldamót. Eftir 1915 hafi um-
ræðan hins vegar alveg horfið af
dagskránni og annað átt hug þjóð-
arinnar; sjálfstæðisbaráttan. „Einn
mikilvægasti þátturinn í sögu þjóð-
arinnar hvarf og á tímabili komust
nokkrar kynslóðir í gegnum skóla-
kerfið nánast óupplýstar um landa-
fundina. Það sem að mínu mati hef-
ur gerst á síðustu árum er að ísland
hefur orðið fyrir ýmiskonar alþjóð-
legu áreiti, svo sem umræðunni um
Evrópusambandið. Við erum með
öðrum orðum að tengjast umheim-
inum mun nánar. Þá gerist það
sama og hefur gerst víða í Evrópu,
að sérkennum smárra þjóða þarf að
hampa. Það er ástæða þess landa-
fundirnir verða skyndilega meiri-
háttar atburður í hugum fólks. Þeg-
ar Ólafur Ragnar vakti athygli á
málinu snart það streng í hjörtum
fólksins í landinu. Svipaða hluti má
einnig sjá í því að um 500 manns
sækja nú námskeið um Njálu í End-
urmennturnarstofun Háskóla ís-
lands,“ segir Össur.
Svavar Gestsson er sammála Öss-
uri og segir að landafundir Islend-
inga séu hluti af arfleifð sem beri að
varðveita. „Af einhverjum orsökum
hafa landafundir Islendinga ekki
notið sannmælis erlendis og landa-
fundir Kólumbusar hafa vakið meiri
athygli. Þá hefur mér fundist að
þessum atburði hafi ekki verið gerð
nægilega góð skil meðal sagnfræð-
inga. Ef kennslubækur eru skoðað-
ar er í sjálfu sér lítið fjallað um
landafundi Leifs heppna í vestur-
heimi. En þeim má ekki kenna um.
Við höfum um aldamótin tækifæri
til að vekja athygli á þessu siglinga-
ævintýri," segir Svavar.
Gunnar Karlsson, prófessor, hef-
ur ritað margar kennslubækur í Is-
landssögu. Hann segir kunnuglegt
að menn kvarti yfir að sitthvað
vanti í sögubækurnar. Skipti þá
engu máli hvort tiltekið efni sé í
bókunum eða ekki. Um leið bendir
hann á tvær sögubækur sem hann
skrifaði fyrir grunnskóla og fram-
haldsskóla; Sjálfstæði íslendinga og
Samband við miðaldir. „I báðum
þessum bókum er talsvert fjallað
um landafundi norræna manna á
Grænlandi og Ameríku. Því á það
ekki við rök að styjast að landa-
fundunum séu gerð lítil skil.“
Norrænt afrek
Norðmenn hafa löngum gert til-
kall til Leifs Eiríkssonar og deila
þeirra við íslendinga um eignar-
réttinn er eldri en marga grunar. Á
19. öld höfðu Norðmenn tilhneig-
ingu til að líta á íslenska arfleifð frá
miðöldum sem norska. Þeir notuðu
íslendingasögurnar og skrif Snorra
Sturlusonar til að byggja upp sína
eigin sjálfsmynd þegar þeir börðust
fyrir sjálfstæði. Undir lok síðustu
aldar lögðu afkomendur Norð-
manna í Bandaríkjunum mikla
áherslu á að Leifur hafi í fyrsta lagi
fundið Ameríku og í öðru lagi að
hann hafi verið Norðmaður. Eftir
að Norðmenn styrktu sína eigin
sjálfsmynd með því að eignast
heimsfræga snillinga á borð við Ib-
sen, þá minnkaði áhugi þeirra á ís-
lenskum fomsögum. En eftir stóð
togstreitan um Vínlandsferðirnar.
Gunnar Karlsson segir endalaust
mega þrátta um hvort Leifur hafi
verið íslenskur eða norskur. Sumir
haldi því fram að íslendingar hafi
numið Vínland. Þá verði að gera ráð
fyrir því að þeir hafi hætt að vera
Norðmenn þegar þeir fluttu til Is-
lands en ekki hætt að vera íslend-
ingar þegar þeir fluttu til Græn-
lands. „Okkar vígstaða er því við-
kvæm og ég tel ekki ráðlegt að fara
nánar út í þá sálma á alþjóðavett-
vangi. Væri ekki nær að segja að
norrænir menn hafi verið á ferð
fremur en íslenskir? Margir telja
siglingar norrænna manna til vest-
urheims mikið siglingaafrek en ég
bendi á að siglingin frá Noregi til
íslands er lengri og erfiðari úthafs-
sigling. Það voru ekki íslendingar
sem fóru þá ferð í upphafi heldur
norrænir menn. í stórum dráttum
er siglingakunnáttan komin frá nor-
rænum mönnum en ekki íslending-
um einum.“
Gunnar segir það samt sem áður
ekki rangt að íslendingar hafi fund-
ið Ameríku. „Þetta voru þó fyrst og
fremst norrænir menn og norrænir
menn hafa sennilega haft ómótaðar
hugmyndir um þjóðemi á þessum
tíma.“
Merkar fornleifar
Fjölmargar sagnir eru til um
ferðir norrænna manna til vestur-
heims. Enginn getur sagt hve langt
í vestur leiðangursmenn fóru en í
bók Páls Bergþórssonar, Vínlands-
gátunni, segir að þeir hafi farið alla
leið til Nýju Jórvíkur. Gunnar seg-
ist vel geta fallist á það. Það sé hins
vegar einn af leyndardómum sög-
unnar, sem seint verði ráðinn hvers
vegna norrænir menn settust ekki
að til frambúðar í þessu frjósama
landi. Ein skýringin sé sú að út-
þensluskeiði víkinga hafi lokið um
þetta leyti. „Fleiri tilraunir voru
gerðar til að byggja Vínland en þær
fóru út um þúfur og Ameríka
gleymdist Evrópumönnum svo ger-
samlega að sumir efuðust um að
norrænir menn hefðu nokkum tíma
fundið hana. Ævintýrasögur um
frjósamar eyjar í úthafinu þekkjast
víða og þarf ekki að vera mikið til í
þeim. En nú hafa fomleifar sannað
að norrænir menn komust til Amer-
íku.“ Þar vitnar Gunnar til fom-
leifauppgraftar við þorpið L’Anse
aux Meadows á norðurströnd
Nýfundnalands á 7. áratug þessarar
aldar. Þar voru grafin upp átta hús
sem höfðu verið hlaðin úr torfi með
sama hætti og tíðkaðist á Islandi og
á Grænlandi. Kolefnisgreiningar á
viðarleifum úr rústunum benda til
þess að þær séu frá um 700-1000 e.
Kr. Geislakolmælingar gáfu að með-
altali ársetninguna 980 með 90 ára
skekkjumörkum. Þessari tímasetn-
ingu ber saman við ritaðar heimildir
um ferðir norrænna manna til vest-
urheims.
Kólumbus í kjölfar víkinga
Því hefur verið haldið fram að
Kristófer Kólumbus hafi vitað af
ferðum norrænna manna til Amer-
íku. I ævisögu Kólumbusar, sem er
rituð af Ferdinand syni hans, segir
frá því að hann hafi siglt til eyjunn-
ar Thule árið 1477. Margir álíta að
þar sé átt við ísland. Fræðimenn
eru ekki á einu máli um heimilda-
gildi ævisögunnar og finnst frásögn
hans af siglingunni til eyjarinnar í
norðri ótrúverðug.
Össur Skarphéðinsson bendir á
að þingályktunartillagan um landa-
fundina geri ekki ráð fýrir að við
þessi tímamót verði þess minnst
sérstaklega að ai-fleifð íslendinga
var grunnurinn að hafsiglingum
Kólumbusar. Hann segist munu
leggja áherslu á að auka vægi þess
þáttar í meðferð utanríkismála-
nefndar á málinu. Enginn vafí sé á
því að Kólumbus hafi vitað af ferð-
um Islendinga til Vínlands og fyrir
því megi færa sannfærandi rök.
Óssur bendir á að Guðríður Þor-
bjarnardóttir, eiginkona Þorfinns
karlsefnis, var víðförul kona. „Hún
gekk meðal annars suður til Rómar
sem var miðstöð hámenningar í
heimunum. Þar hefur hún án efa
verið látin gefa skýrslur um vit-
neskju sína um hinn nýja heim. Ég
er sannfærður um að einhversstað-
ar í ótrúlegum skjalageymslum
Páfagarðs liggja frásagnir um
þetta. Það hefur ekki verið skoðað.“
Össur segir að Portúgalir hafi á
15. öld sótt á fengsæl fiskimið við
Islandsstrendur. Fiskimennirnir
höfðu oft vetursetu hér á landi og
hafi að öllum líkindum heyrt sögur
af landinu í vestri. Portúgalir voru
einnig í viðskiptatengslum við
Bristol á Englandi en þar var mið-
stöð fiskimanna sem sóttu á ís-
landsmið. „Sagnfræðingar hafa sýnt
fram á að þessir fiskimenn fundu
einnig auðug þorskmið við
Nýfundnaland. Þeir sigldu í kjölfar
norrænna manna til Grænlands og í
framhaldi af því fundu þeir þessi
mið en sögðu ekld frá þeim vegna
þess að þeir vildu ekki að aðrir
kæmust þangað. Kólumbus var í
tengslum við menn sem vissu af
þessu. Portúgalski konungurinn
gerði auk þess út mann hingað til
lands, landkönnuðinn Corte Real.
Um það vitna þjóðsögur sem lifað
hafa allt fram á þessa öld. Real
þessi fór að öllum líkindum til
Grænlands og sá Ameríku en fór
ekki þangað. Hann snéri aftur til
Portúgals og sagði frá þessum fund-
um við portúgölsku hirðina. Kól-
umbus hefur án efa frétt af þessu
þar.“
Gunnar Karlsson dregur þessa
söguskýringu í efa og segir ekkert
staðfesta það að Kólumbus hafi vit-
að um ferðir norrænna manna til
vesturheims. „Ég hélt að Kólumbus
hefði leitað siglingaleiðarinnar til
Indlands en ekki að nýrri heims-
álfu,“segir Gunnar. „í fyrsta lagi er
ekki vitað að Kólumbus hafi verið
að leita að nýjum löndum í vestri. í
öðru lagi er ekkert víst að honum
hafi verið sagt af vesturferðunum
jafnvel þótt hann hafi komið til Is-
lands. Það er hæpið að halda því
fram að landafundir Kólumbusar
séu grundvallaðir á ferðum nor-
rænna manna til Vínlands. Ekkert
framhald varð á ferðum norrænna
manna þangað og því ekki að undra
að nafni Kólumbusar sé haldið á
lofti.“
Gunnari finnst samt sem áður
sjálfsagt að minnast þess að menn
0 af íslenskum uppruna unnu þetta
afrek. „Ég er reyndar hissa á því að
það sé ekki fyrr en á síðustu árum
sem menn hafa farið að leita að fæð-
ingarstað Leifs Eiríkssonar. Það er
upplagt en málstaður okkar verður
að vera traustur.“
Höfundar eru nemar í Hagnýtri fjöl-
miðlun við Híiskóla íslands.
| Talningavogir
• Hágæða vogir
• Verð frá 39.900
án vsk
Síðumúla 13. Sími 588 2122
Almanak
Þj óðvinafélagsins
er ekki bara almanak
ALMANAK
Hins íslenzka
þjóövinafólags
1998
ÁitxS* kanót
í þvi er Árbók
Íslands með
fróðleik um
órferði, atvinnu-
vegi, íþróttir,
stjórnmól,
mannalót og
margt fleira.
Fæst i
bókabúðum
um land ailt.
Fóanlegir eru eldri órgungur allt
fró 1946.
SÖGUtílAG
Sögufélag,
Fischersundi 3,
sími 551 4620.
1902
VINKLAR A TRÉ
NÁTTFATA-
LÍNA
Lífstyflgaóúðm,
Caugavegi 4, s. 551 4473
HVERGI UEGRI VERÐ
ÞYZKIR GÆÐAVINKLAR
OG KAMBSAUMUR
ÁVALLT FYRIRLIGGJANDI
^ EINKAUMBOÐ
£8 Þ.Þ0RGRÍMSS0N & C0
Ármúla 29 - Reykjavík - sími 553 8640
Kringlunni
S. 553 7355
NÝÁRSKVÖLDVERÐUR ?
AÐ ÍTÖLSKUM HÆTTI
Crostini með emmenthal
og sólþurrkuðum tómötum
Ofnbakaður, ferskur spergill
\ með parmaskinku í blaðdeigi
Pasta fagottino
j með Humar og skelfisksósu
Pönnusteiktar rjúpubringur
með rótargrænmeti, kartöflustöppi
og marsalasmjörsósu
i Úrval eftirrétta,
Vin Santo ís, súkkulaðifrauð,
) sítrónuterta, marineraður mangó
i? Kaffi og valhnetugóðgæti
I
1 kr. 5540,-
HRINGDU I SlMA 561 8555
QOTT FÓLK