Dagblaðið - 05.03.1981, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 5. MARZ 1981.
13
Kjallarirm
VilmundurGylfason
í október. sl. lagði undirritaður
fram 4 Alþingi frumvarp til laga um
breytingar á lögum frá 1938 um stétt-
arfélög og vinnudeilur. í þessu
frumvarpi er lagt til að fyrirkomulag
samninga um kaup og kjör verði
breytt þannig, að á vinnustöðum þar
sem starfa fleiri en 24 fastráðnir
starfsmenn þar myndi þeir starfs-
greinafélög, sem semji sérstaklega
um kaup og kjör. Með öðrum orðum
að vinnustaðurinn, sé hann yfír á-
kveðinni stserð, verði grundvallar-
eining, þegar samið er um kaup og
kjör. í þessu frumvarpi er gert ráð
fyrir því, að þetta nái til allra annarra
launþega en ríkisstarfsmanna, starfs-
manna i ríkisbönkum, þeirra
sjómanna sem taka laun sín sem hlut
af afla og samvinnustarfsmanna.
Sennilega er of hægt farið í sakirnar
að þvi er tekur til samvinnustarfs-
manna, þetta fyrirkomulag á
væntanlega vel við að því er tekur til
samvinnuformsins.
í þessu frumvarpi til laga er að
öðru leyti ekki hróilað við lögunum
um stéttarfélög og vinnudeilur, eins
og Alþingi samþykkti þau fyrir rúm-
um fjörutíu árum. Breytingin felst
sem sagt í þvi að fólk á vinnustöðum
yfir ákveðinni stærð semji sjálft við
fyrirtækið um kaup sín og kjör, og
ennfremur, að ef fólk í slíkum fyrir-
tækjum telur það treysta stöðu sina
með því að gera bandalög við fólk í
öðrum fyrirtækjum, þá sé það opin
leið.
Hvað vilja launþegar?
Þessar hugmyndir eru auðvitað
ekki nýjar af nálinni, þó svo nákvæm
útfærsla hljóti alltaf að orka tvi-
mælis. Fjögur Alþýðusambandsþing
í röð, á árunum 1956—1962 ályktuðu
i þá veru, að form verkalýðshreyfing-
arinnar væri orðið gamaldags og
stæði framförum fyrir þrifum. Um
1960 var tekin saman ítarleg greinar-
gerð á vegum Alþýðusambands
íslands þar sem niðurstaðan var sú að
æskilegt væri að hverfa áð fyrir-
komulagi „starfsgreinafélaga” eins
og það var kallað. Sá munur er
þó á þeirri greinargerð Al-
þýðusambandsins og frumvarpi
því, sem hér er til umræðu, að í
greinargerð Alþýðusambandsins var
gert ráð fyrir þvi að fólk hjá öllum
fyrirtækjum, sem stunduðu sams
konar þjónusm, væri í bandalagi (þ.e.
að allir þeir sem ynnu hjá flug-
félögum væru þá saman í félagi) en í
þessu frumvarpi er gert ráð fyrir því,
að í grundvallaratriðum sé fyrir-
komulagið þannig, að allir þeir sem
vinna hjá einu fyrirtæki séu saman í
félagi, en síðán geti fólk hjá fyrir-
tækjum myndað með sér bandalög,
ef það svo kýs. Um það má deila,
hvor útfærslan sé skynsamlegri og
tryggi hag launþegans betur.
Kjarni málsins er sá, að árum
saman hafa menn rætt um það að
breyting í þessa átt sé skynsamleg.
Margvísleg rök hafa verið færð fram.
í stóriðjufyrirtækjunum, Straumsvík
og á Grundartanga, og einnig í ríkis-
verksmiðjunum, er þessari aðferð í
raun beitt, þó þannig að starfsfólkið
fer ekki sjálft með samningsréttinn,
heldur fulltrúar margra verkalýðs-
félaga fyrir það. Segja má, að þar sé
farin eins konar millileið, komið
aftan að kerfinu. Samt er það svo, að
í þessum fyrirtækjum eru borguð
verzlunarmenn í sérstökum félögum?
Allavega er það svo að þetta fyrir-
komulag hefur verið lögfest — andi
þeirra laga gengur út á stéttarfélög,
og hvort sem mönnum líkar betur eða
verr, þá þarf lagasetningu til þess að
breyta þessu, vilji menn á annað borð
breyta.
í annan stað verður að álykta svo,
að fyrirkomulag samninga um kaup
og kjör sé ekki einkamál
forustumanna í verkalýðshreyfingu.
Einnig vegna þess að þar geta verið
augljósir persónulegir hagsmunir á
ferðinni. Það sem skiptir máli er að í
ljós komi, að undangengnum
umræðum, hvort vilji er fyrir hendi
hjá þeim launþegum sjálfum, sem
hlut eiga að máli. Hvernig svo sem
þær skoðanir eru framkallaðar, þá
hlýtur Alþingi að hlusta fyrst og
fremst eftir þvi. Ef það er almenn
ánægja með óbreytt fyrirkomulag,
þá er frumvarp eins og þetta sjálf-
dautt að sinni. Ef það er hins vegar
almennur vilji launafólks að fólk í
fyrirtækjum af tiltekinni stærðar-
gráðu fari með eigin samningamál,
þá er auðvitað sjálfgefið að Alþingi
brjóti isinn með lagasetningu.
Ný þjóðfólagsgerð
Alþýðusamband íslands hefur
þegar sent þeirri nefnd Alþingis, sem
þetta mál hefur til meðferðar,
umsögn sína um efni þess. Þeir leggja
einfaldlega til, að frumvarpið verði
fellt. Áframhald málsins verður
væntanlega það, að frumvarpið
verður ekki látið ganga til atkvæða á
þessu þingi, heldur lagt fram að nýju,
i endurskoðaðri mynd að fenginni
reynslu vetrarins, í haust.
En viðbrögð Alþýðusambandsins
vekja spurningar. Þegarþess ergætt,
að það eru tuttugu ár stðan
Alþýðusambandið ályktaði um
nauðsyn slíkra breytinga, og þegar
ekkert hefur gerzt síðan, er þá ekki
bæði æskilegt og jafnvel nauðsynlegt
að Alþingi geri þær breytingar á
lögunum, sem að minnsta kosti
heimila stofnun starfsgreinafélaga?
Ég er sannfærður um að þessi
breyting á eftir að koma innan fárra
ára — og jafnsannfærður um hitt að
vegna innri togstreitu, þess sem
Guðmundur J. Guðmundsson
kallaði eitt sinn „smákóngapólitík”
þegar þessi mál voru til umræðu i
tímaritinu Rétti, þá er ólíklegt að
forusta Alþýðusambandsins muni
hafa forustu um slikar breytingar,
jafnvel þó svo komast mætti að því
með stærðfræðilegri nákvæmni að
vilji launþega var ótríræður. í jiessu
felst þversögn alls málsins.
Hugmyndir um starfsgreinafélög
eða vinnustaðafélög fela i sér hug-
myndir um breytta þjóðfélagsgerð.
Aukin valddreifing vítt og breitt um
byggðir landsins fylgir þessu fyrir-
komulagi. Einingar í efnahagslífi
verða smærri og manneskjulegri.
Ennfremur má gera ráð fyrir því að
raunverulegt atvinnulýðræði færi i
vöxt, það væri beinlínis hagur fyrir-
tækjanna að fulltrúar launafólks
sætu þar í stjórnum, og jafnvel
keyptu sig smám saman inn i fyrir-
tækin. Þegar hvert fyrirtæki semur
við sitt fólk, þá má gera ráð fyrir því
að samningar fari fram af ábyrgð,
það sé samið um þau verðmæti, sem
til staðar eru. Og það er eðlilegt, að
gangi fyrirtæki vel, þá skili það sér
sem allra fyrst í bættum hag þeirra
sem þar vinna.
Vilmundur Gylfason.
U
Er skipulag launþega-
verkalýðsforingja ?
hærri laun og launajafnaðarstefna
mun þar meiri en annars staðar. Eins
hlýtur það að teljast kostur, að þegar
samið er á einu bretti, þá er tekið
fyrir það að fámennir minnihluta-
hópar geti stöðvað rekstur. Meiri-
hlutinn ræður ferðinni — og
væntanlega er það launamiðjan og
það fólk, sem hefðbundið hefur haft
eins vel í stakk búin til þess að berjast
fyrir umbjóðendur sína eftir sem
áður? Er hætta á því að fólk hjá
smærri fyrirtækjum, sem eftir sem
áður yrði í fagfélögum, yrði verr úti
eftir en áður? Er hætta á því, að á
kreppu- og samdráttartímum hefðu
vinnuveitendur sterkari stöðu við
þessar aðstæður en þeir hafa nú?
hreyfingunni beri að taka með
nokkrum fyrirvara. Sú hætta er
sem sé fyrir hendi — án þess að um
það skuli nokkuð fullyrt — að
forustufólk í verkalýðshreyfingunni
sé íhaldssamara á formið en góðu
hófi gegnir, af þeirri ofur mannlegu
ástæðu að menn halda gjarnan í völd
og áhrif, sem þeim hefur einu sinni á-
Greinarhöfundur gagnrýnir harðlega forystu Alþýðusambandsins. — Frá siðasta ASt-þingi.
lág laun, sem ræður ferðinni. Og
nokkuð vega þau rök, sem fram
komu hjá Sigurði Magnússyni, raf-
virkja, þegar þessi mál voru til um-
ræðu í timaritinu Rétti fyrir nokkrum
árum. Sigurður sagði þar: ,,Ég hef
verið þeirrar skoðunar að stefna
þurfi markvisst að því að gera
vinnustaði sem mest að einni félags-
einingu. Breyta þarf skipulagi verka-
lýðssamtakanna úr því að vera ein-
hver sérgreinafélög iðnaðar- og
verkamanna í félag starfsfólksins á
tilteknum vinnustöðum. Þannig held
ég að möguleiki sé á að mynda þann
samhug og þá bræðralagskennd, sem
þarf til að hindra að það gerist sem
hefur verið að gerast hjá okkur varð-
andi hina miklu tekjuskiptingu.”
Kostir þessarar breytingar eru
augljósir. Én kunna að vera miklir
gallar? Er hætta á því, að slíkar
breytingar dragi úr styrk verkalýðs-
hreyfingarinnar — að hún verði ékki
Vitaskuld er ekki hægt að gefa algild
svör við spurningum sem þessum. En
á það skal lögð áherzla, að aðeins er
við það miðað að þetta fyrirkomulag
nái til samninga um kaup og kjör i
fyrirtækjum yfir ákveðinni stærð.
Eftir sem áður myndu fagfélögin
auðvitað starfa, eftir því sem
æskilegt þykir, til þess að halda á
lofti merki sinnar sérgreinar, og
semja fyrir þá, sem við minni fyrir-
tæki starfa. Eftir sem áður myndu
launþegar auðvitað mynda heildar-
samtök, eins og þeir gera nú.
Kjarnaspurning er einfaldlega
þessi: Hvað vilja launþegar sjálfir?
Telja launþegar hjá stærri fyrirtaékj-
um æskilegt að vera í mörgum,
kannske mörgum tugum, verkalýðs-
félaga eða telja þeir æskilegra að vera
saman í einu félagi? Um þessi efni
vantar allar haldbærar upplýsingar.
Mér er ennfremur nær að ætla, að
röksemdir forustufólks í verkalýðs-
skotnast. Það vekur spurningar, að
Alþýðusambandið sjálft ályktaði í þá
veru fyrir tveimur áratugum, að
stefnt skyldi að þessari skipulags-
breytingu — en síðan hefur nákvæm-
legaekkert gerzt.
Má Alþingi setja lög?
Þeirri röksemd er oft hreyft gegn
frumvarpi af þessu tagi að skipulags-
mál verkalýðshreyfingarinnar séu
alfarið mál hreyfingarinnar sjálfrar,
og utanaðkomandi aðilar, eins og
Alþingi, megi undir engum kring-
umstæðum skipta sér af þessum
málum. Þessar röksemdir vekja
spurningar. í fyrsta lagi er það svo,
að þessum málum var fyrir rúmum
fjörutíu árum skipað með lögum —
gagnstætt því sem hefur verið víða
erlendis. Þessi lög voru gríðarlega
umdeild á sínum tíma. Þau voru
samin af talsmönnum Alþýðuflokks
og Framsóknarflokks, en
kommúnistar, sem þá voru að verða
að Sameiningarfiokki alþýðu —
Sósíalistaflokki, börðust af miklum
þrótti gegn þessari lagasetningu. Þar
með var hugtakið stéttarfélag, ogöll
hugsunin, sem þar liggur að baki,
lögfest. En eru stéttarfélög endilega
.æskileg? Er víst að það sé æskilegt að
verkámenn séu í sérstökum félögum,
rafvirkjar í sérstökum félögum,
„Þeir leggja einfaldlega til að frumvarpið
verði fellt!”