Morgunblaðið - 19.09.2001, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. SEPTEMBER 2001 27
U
MFANGSMESTU
heilbrigðisvandamál-
in í ríkjum fyrrver-
andi Sovétríkjanna og
Eystrasaltslöndum
eru berklar og alnæmi. Dr. Marc
Danzon, læknir og framkvæmda-
stjóri svæðisskrifstofu Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunarinnar í Kaup-
mannahöfn, segir að til að ráðast að
þessum vanda þurfi fyrst og fremst
fjármagn og það verði að koma frá
ríkari þjóðum Vesturlanda.
Marc Danzon, sem staddur er
hérlendis í frí í nokkra daga, notaði
tækifærið og ræddi við starfsmenn
heilbrigðisráðuneytisins um það
sem helst er framundan í starfi
svæðisskrifstofu WHO sem er ein af
stofnunum Sameinuðu þjóðanna. Í
samtali við Morgunblaðið segir
hann Ísland gegna mikilvægu hlut-
verki innan Alþjóðaheilbrigðisstofn-
unarinnar, landið hafi eitt atkvæði
burtséð frá stærð, eins og tíðkast
innan stofnana SÞ, og landið hafi
ýmislegt fram að færa á sviði heil-
brigðismála.
„Ég hef starfað innan WHO í ára-
tug, komið hingað til lands nokkrum
sinnum og kynnst heilbrigðiskerf-
inu hér. Ísland getur lagt mikið til
málannna á sviði ráðgjafar og með
því að deila margs konar upplýsing-
um og þekkingu sem hér hefur verið
safnað og vandlega skráð gegnum
árin,“ segir framkvæmdastjórinn.
Hann er spurður hver séu helstu
verkefni svæðisskrifstofunnar í
Kaupmannahöfn um þessar mundir
og beinir hann þá sjónum að austur-
hluta Evrópu og ríkjum sem til-
heyrðu Sovétríkjunum gömlu.
Misjafnt ástand í
Evrópulöndum
„Ástandið er auðvitað mjög mis-
jafnt í þessum löndum. Í Mið-Evr-
ópu er ástandið kannski ekki svo
slæmt, til dæmis í Póllandi, Ung-
verjalandi, Slóveníu og Tékklandi.
En aðalvandinn, alnæmi og berklar
eru þeir sjúkdómar sem herja í
austurhlutanum, sérstaklega hefur
alnæmi farið mjög hratt vaxandi í
Rússlandi síðustu þrjú árin. Við höf-
um hleypt af stað nýju verkefni til
að ráðast gegn berklum þar sem
tekur til nýrra aðferða í greiningu
og meðferð. Þá höfum við skrifstofu
í Moskvu sem styður baráttu rík-
isvaldsins við alnæmi sem er mjög
erfitt verkefni og þeir þurfa mikla
aðstoð við það.
Síðan er margs konar annar vandi
í þessum löndum, m.a. malaría, og
við höfum getað brugðist fljótt við
beiðni frá þessum löndum um að-
stoð og við höfum komið upp skrif-
hvað gengur ekki.“
Danzon nefndi að
framundan væri að koma
upp eins konar banka þar
sem safnað yrði margs
konar þekkingu á sviði
heilbrigðismála og færi
undirbúningurinn fram í
samvinnu við Evrópu-
sambandið, Alþjóða
bankann og fleiri aðila.
Þangað gætu ráðamenn
heilbrigðismála í ein-
stökum löndum sótt vitn-
eskju til að byggja á
stefnu og ákvarðanatöku
sína. Taldi hann þennan
banka vera orðinn starf-
hæfan eftir þrjú til fjögur
ár.
Þá sagði Marc Danzon
unnið að margs konar
stefnumótunarstarfi og
nefndi tóbaksvarnir sem
dæmi. „Við höfum lagt til
að aðildarríkin tækju upp sameig-
inlega eða sams konar stefnu í tób-
aksvörum og geri það með hlið-
stæðri lagasetningu. Hugmyndin er
að aðildarlönd verði skylduð til að
taka upp þá stefnu sem er nýtt hjá
okkur því venjulega hefur WHO að-
eins sett fram tilmæli eða mælt með
að gripið sé til þessara eða hinna að-
gerðanna.“
Geðheilbrigðismál eru líka ofar-
lega á baugi og sagði framkvæmda-
stjórinn nauðsynlegt að opna um-
ræðuna um geðheilsu. „Þessi mál
eru mjög misjafnlega á vegi stödd í
þeim löndum sem eiga aðild að Evr-
ópuskrifstofunni. Við vitum að með-
ferð er ekki alls staðar eins góð og
hún getur orðið og það er ekki borin
virðing fyrir geðsjúkum og úr þessu
þarf að bæta.“
Fátækt og mannréttindi
á verkefnaskránni
Fátækt er enn eitt verkefni WHO
og segir Marc Danzon hana fyrir
hendi í ríkum löndum einnig. „Það
er til fátækt fólk í ríkum löndum og í
raun ógnvænlegt hvernig hún
sprettur upp í ríkum löndum og fer
vaxandi. Fátækt þýðir að fólk getur
kannski ekki leitað sér lækninga og
þannig lenda menn í vítahring og
þetta er líka brýnt úrlausnarefni.“
Fjórða sviðið sagði framkvæmda-
stjórinn snúast um mannréttindi,
þau væru einnig verkefni Evrópu-
skrifstofunnar og kvað hann það
áhugavert svið.
„Það eru mannréttindi að hver og
einn fái aðgang að heilsugæslu þeg-
ar hann veikist. Mannréttindi snú-
ast líka um gæði heilbrigðisþjónust-
unnar, að þegnarnir hafi ekki aðeins
aðgang að henni heldur aðgang að
vandaðri þjónustu. Í þessu sam-
bandi þarf líka að líta á umhverfið.
Það er skylda okkar að gera laga-
umhverfi þannig að náttúran og um-
hverfið séu varin því að mengun má
ekki leiða til ógnunar eða versnandi
heilsufars. Aðgerðir okkar í um-
hverfismálum geta haft afleiðingar
fyrir heilsufarið og þetta svið er
hluti af sjálfsögðum mannréttind-
um.“
Í lokin sagði Marc Danzon að
mikilvægt væri að gefa gaum að líf-
siðfræði og hún hefði m.a. verið
rædd á fundi hans með nokkrum
forráðamönnum íslenskra heilbrigð-
ismála. Lífsiðfræði og sérstaklega
siðfræði væri málaflokkur sem for-
stjóri Alþjóðaheilbrigðismálastofn-
unarinnar, Gro Harlem Brundtland,
hefði tekið upp í stjórn stofnunar-
innar.
stofum í öllum 28 löndum Mið- og
Austur-Evrópu fyrir utan stóru
miðstöðina í Moskvu.“
Brýnt að fá fjármagn nú
en ekki eftir 10 ár
Marc Danzon segist sjá fram á að
takast muni að ráðast gegn þeirri
ógnun sem íbúum þessara landa
stafar af þessum faröldrum. „Við
þurfum stuðning alþjóðasamfélags-
ins sem er erfitt að fá. Á nýlegum
fundi stofnunarinnar í Madríd var
þessari þörf lýst mjög rækilega og
bent á hversu þessi heimshluti
þarfnast mikillar aðstoðar í þessum
efnum. Þetta verða önnur og ríkari
ríki að taka á sig. Við þekkjum vand-
ann og ef þessir sjúkdómar fá að
breiðast út án þess að við gerum
nokkuð fáum við ekki við neitt ráðið.
Þess vegna ræðst árangurinn af því
að við fáum fjármagn núna en ekki
eftir 10 ár. Þá munum við geta hald-
ið útbreiðslu þessara vágesta í
skefjum næstu tvö til þrjú árin og
síðan getum við búist við að tíðnin
fari lækkandi. Þannig ráðum við
niðurlögum vandans á áratug eða
svo. Þetta tekst ef við fáum fjár-
magnið því í mörgum þessara landa
er verið að endurskipuleggja heil-
brigðiskerfið og starfsmenn þess
kunna sitt fag.“
Eins og fyrr segir er svæðisskrif-
stofa Alþjóðaheilbrigðismálastofn-
unarinnar fyrir Evrópu í Kaup-
mannahöfn. Aðalstöðvarnar eru í
Genf og síðan eru fimm aðrar svæð-
isskrifstofur í hinum ýmsu heims-
álfum. Yfirmenn svæðisskrifstof-
anna eru kjörnir til fimm ára í senn
eins og yfirmaður WHO, Gro Harl-
em Brundtland. Marc Danzon segir
Evrópuskrifstofuna þá stærstu,
henni tilheyri 51 land af þeim 197
sem eru innan WHO og íbúar landa
Evrópuskrifstofunnar eru um 870
milljónir.
Aðstoð við þróun
heilbrigðisþjónustu
Meðal helstu hlutverka WHO
segir Danzon vera að aðstoða aðild-
arþjóðir við að þróa heilbrigðiskerfi
sitt og heilsufar þegnanna. „Við
ræðum við aðildarlöndin um hvaða
aðstoð við getum veitt sem er mjög
misjöfn eftir hvaða svæði eða lönd
eiga í hlut. Hvað varðar fátækari
ríkin er meginverkefnið hvers kyns
aðstoð en hvað varðar ríkari þjóð-
irnar, t.d. Ísland snúast verkefnin
fremur um þróun í heilbrigðiskerf-
inu, veitingu upplýsinga og að taka
upp einstök verkefni til dæmis á
sviði faraldsfræði eða vegna með-
ferðar og rannsókna á einstökum
sjúkdómaflokkum, hvað gengur og
Framkvæmdastjóri svæðisskrifstofu WHO segir
heilbrigðismál misvel á vegi stödd í Evrópu
Mestu vandamál-
in tengjast berkl-
um og alnæmi
Meðal verkefna hjá
svæðisskrifstofu Al-
þjóðaheilbrigðisstofn-
unarinnar fyrir Evrópu
eru tóbaksvarnir, fá-
tækt, gæði heilbrigð-
isþjónustu, mannrétt-
indi og þjónusta við
geðsjúka. Jóhannes
Tómasson ræddi við
framkvæmdastjóra
skrifstofunnar, dr.
Marc Danzon.
Morgunblaðið/Ásdís
Dr. Marc Danzon er framkvæmdastjóri
svæðisskrifstofu WHO í Kaupmannahöfn.
joto@mbl.is
um rekstrarform og hún var samþykkt, en
sjálfstæðismenn greiddu atkvæði á móti. Við
töldum eðlilegt að tillögunni yrði frestað þar
sem málið lægi fyrir næsta borgarstjórnar-
fundi og þar með væri hægt að taka það til af-
greiðslu þar. Mér finnst að þessi vinnubrögð
borgarstjóra séu vægast sagt brosleg. Hún
kemur með þessa tillögu sólarhring eftir að
búið er að setja á dagskrá tillögu um sama
efni af okkar hálfu,“ sagði Inga Jóna.
Ingibjörg Sólrún sagði að tillaga sjálfstæð-
ismanna myndi fá efnislega afgreiðslu á fundi
borgarstjórnar á morgun. „Aðalatriðið í þeirri
tillögu er að þeir leggja til að það verði stofn-
að hlutafélag. Borgarráð er ekki búið að taka
neina afstöðu í því máli. Borgarráð ákvað hins
vegar að fela stjórn veitustofnana meðferð
málsins. Tillaga sjálfstæðismanna gengur út
á að skipa þriggja manna hóp til að vinna
þetta mál. Stjórn veitustofnana er sú nefnd
sem hefur verið falin meðferð orkumála af
okkar hálfu og það er eðlilegt að hún fjalli um
málið og geri tillögu um félagsform,“ sagði
borgarstjóri.
Vatnsveitan aðskilin
frá Orkuveitunni?
Inga Jóna sagði að til þess að hægt væri að
breyta rekstrarformi Orkuveitunnar um
næstu áramót þyrfti að afgreiða frumvarp á
Alþingi fyrir áramót. Því væri mikilvægt að
vinna hratt og örugglega. Hún sagði að breyt-
ingar sem væru að verða á raforkumarkaði
gerðu það að verkum að nauðsynlegt væri að
breyta rekstrarformi Orkuveitunnar. Hún
sagði að sjálfstæðismenn væru sannfærðir
um að hlutafélagsformið hentaði best. Það
væru hins vegar nokkur álitamál sem eðlilegt
væri að fela sérfræðinganefnd að skoða og
gera tillögur um. Það þyrfti að skoða hvort
aðgreina þyrfti orkuframleiðsluna frá dreif-
ingu og sölu. Eins lægi fyrir að vatnsöflun
væri eitt af skylduverkefnum sveitarfélaga
ólíkt orkuöflun og því þyrfti að skoða ræki-
lega hvort eðlilegt væri að sá þáttur starfsem-
innar yrðu áfram innan fyrirtækisins eftir
hlutafélagabreytinguna.
Inga Jóna sagði að sjálfstæðismenn vildu
einnig að vinnuhópurinn legði mat á hversu
mikil samlegðaráhrif hefðu fylgt sameiningu
Rafmagnsveitunnar og Hitaveitunnar. Slík
athugun hefði enn ekki verið gerð þó að 3 ár
væru liðin frá því fyrirtækin voru sameinuð.
Reykjavíkur höf-
um engan áhuga
á að einkavæða
fyrirtækið,“
sagði borgar-
stjóri.
Sjálfstæð-
ismenn með
tillögu í
borgarstjórn
um hlutafélag
Sjálfstæðis-
menn hafa lagt
fram tillögu í
borgarstjórn um
að nú þegar verði
hafinn undirbún-
ingur að því að
Orkuveitu Reykjavíkur í hlutafélag.
an gerir ráð fyrir að þriggja manna
úningshópi verði falið að vinna tillögur
álið sem lagðar verði fyrir borgarráð
nóvember.
a Jóna Þórðardóttir, oddviti Sjálfstæð-
sins í borgarstjórn, sagðist vera mjög
ið afgreiðslu meirihlutans í borgarráði
„Við skiluðum inn okkar tillögu fyrir
á mánudaginn, en það er skilyrði svo
komist á formlega dagskrá borgar-
arfundar sem haldinn verður á fimmtu-
. Síðan gerist það að á dagskrá borg-
fundar í dag [í gær] er komið nýtt mál,
minnisblað sem borgarlögmaður
ði borgarstjórn í byrjun september um
eg rekstrarform Orkuveitunnar. Á
borgarráðs lagði borgarstjóri fram til-
um að málinu yrði vísað til stjórnar
tofnana og hún myndi koma með tillögu
breytingum á rekstrarformi Orkuveitunnar
tustofn-
tillögu
arform
Inga Jóna
Þórðardóttir
við spyrjum okkur að því hvað við
getum betur gert.“
„Næsta skref hjá okkur hlýtur
að verða að reyna að komast að
raun um það hvað sé að í þessu sér-
staka tilviki.“
Á vegum lögreglunnar og dóms-
málaráðuneytisins er nú unnið að
upplýsingabæklingi fyrir brotaþola
þar sem greint er frá málsmeðferð
lögreglu, þ.e. allt frá því kærumál
berst lögreglu og uns því lýkur.
Í skýrslunni kemur einnig fram
að 49% þeirra sem kærðu eigna-
skemmdir voru mjög eða frekar
ánægð með það hvernig lögreglan
leysti úr málum.
Tæplega 85% þátttakenda töldu
sig vera mjög eða frekar örugga
eina á gangi í sínu hverfi eftir mið-
nætti. Þá var spurt um öryggis-
tilfinningu fólks þegar það var eitt
á ferð í miðborg Reykjavíkur eftir
miðnætti og kom í ljós að yfir
helmingur taldi sig vera mjög eða
frekar óöruggan. Konur, eldra
fólk, tekjulágir og fólk í ólaunuðu
starfi voru líklegri til að finna fyrir
óöryggi. Þriðjungur svarenda
sagði að ótti við að verða fyrir af-
broti kæmi í veg fyrir að þeir væru
einir á ferli í miðborginni og þar af
voru konur í miklum meirihluta.
Ofbeldi talið mesta
vandamálið
Hvað snertir viðhorf þátttak-
enda til afbrota og refsinga kom í
ljós að mikill meirihluti taldi afbrot
vera mjög eða frekar mikið vanda-
mál á Íslandi og töldu flestir að of-
beldi og líkamsárásir væru mesta
vandamálið, en fíkniefnabort fylgja
þar fast í kjölfarið.
Þá taldi helmingur svarenda að
refsingar fyrir fíkniefnabrot væru
annaðhvort allt of eða helst til of
vægar. Þá var yfirgnæfandi meiri-
hluti svarenda, eða 85%, andvígur
því að Íslendingar taki upp dauða-
efsingar við alvarlegum afbrotum,
s.s. morði að yfirlögðu ráði.
um er bættur af þriðja aðila, þ.e.
tryggingafélögum. Ofbeldisbrotin
eru hins vegar þess eðlis að þau
geta skilið eftir sig menjar á sál og
líkama. Afbrotaþoli lítur öðrum
augum á það að ekki skuli nást full-
kominn árangur í meðferð ofbeld-
isbrota.“ Ingimundur sagði að
einnig gæti hugsast að lögreglan
væri í augum sumra samnefnari
fyrir allt réttarvörslukerfið.
„Svona niðurstaða kallar á það að
tt hlutfall
etur, telji
ofbeldis-
mér hvaða
á þessu,“
ðamanna-
a að skýr-
ta í því að
að eðli til
, eigna-
umferðar-
sum brot-
fbrota og öryggis í Reykjavík
er íbúi
með þjón-
glunnar
Morgunblaðið/Ásdís
narskýrslunnar á blaðamannafundi í gær. Frá
Guðmundsdóttir og Rannveig Þórisdóttir fé-
án Ólafsson, framkvæmdastjóri Borgarfræði-
augsson dósent, Ingimundur Einarsson vara-
Steinar Valsson aðstoðaryfirlögregluþjónn.