Tíminn - 13.03.1973, Blaðsíða 11

Þribjudagur 13. marz 1973
TÍMINN
n
Úr Garöakirkju. Altaristöfluna gáfu ættingjar Óttars Proppé fyrrum
sóknarnefndarmanns. Predikunarstólinn skar Rikarður Jónsson, og
er hann gjöf frá kvenfélaginu og fleiri aöilum. Gólfiö er úr Drápu-
hlföargrjóti. Þaö lagöi Sigurlinni Sigurlinnason.
Úlfhildur Kristjánsdóttir úti fyrir Garöakirkju.
HALLGRÍMUR TH. BJÖRNSSON:
FL ÝTUM
OKKUR HÆGT
Grunnskólafrumvarpiö, sem
fyrrverandi menntamálaráö-
herra, Gylfi Þ. Gislason, lét
semja og vildi drifa i gegn um
þingið, síöast á valdaferli ,,Viö-
reisnar”, varö ekki aö lögum þá,
en fór i nefnd til athugunar og
endurbóta. Eftir tveggja ára
endurskoöun er nú þetta frum-
varp aftur á dagskrá Alþingis.
Heföi svc langur umþóttunar-
timi átt aö nægja til aö losa
frumvarpiö viö helztu vankant-
ana og færa það nær þörfum þjóö-
félagsins og nútimans, en raun
ber vitni, enda aö sjálfsögöu til
þess ætlazt. Þrátt fyrir áberandi
mistök i störfum hinnar þing-
kjörnu nefndar, er nú ólikt betur
aö þessum málum unniö, þvi aö á
sama tima og þingmenn sitja á
rökstólum um frumvarpiö, er þaö
kynnt meö fundarhöldum vitt og
breitt um landið, þar sem mönn-
um gefst kostur á aö kynnast þvi
og mynda sér um það skoöanir,
kosti þess og galla. Ætti þing-
mönnum aö vera mikill styrkur,
aö heyra álit fólks á þessum ör-
lagariku málum, áöur en þeir
endanlega afgreiöa frumvarpið,
sem lög frá Alþingi.
Auk framangreindra funda-
halda hafa fjölmargir einstak-
lingar fengiö þetta frumvarp sent
til athugunar og umsagnar og er
ég einn af þeim. Hljóta þetta aö
teljast viturleg vinnubrögö, og
hreint nýmæli i þingsögunni, enda
gjörólikt þvi, sem áöur hefir
þekkzt.
Isienzk skólalög eru komin hátt
á þriöja áratuginn og þvi tima-
bært aö endurskoöa þau og aölaga
nýjum, gjörbreyttum þjóðfélags-
háttum. Sannast sagan hefir þeim
aldrei verið framfylgt aö fullu
t.d. þvi, er aö verklegu námi snýr.
Þar hafa verið drýgöar tvær
höfuösyndir hvor annarri skelfi-
legri. Sú fyrri, aö i lögunum er
verklegu námi ætlaöur mun
rýrari hlutur en bóknáminu. Er
æsku landsins þannig mismunaö
á hróplegan hátt. Siöari syndin
gengur þó mun lengra I átt til
óréttlætis, þvi tilskipan um hiö
naumt skammtaöa verknám,
komst aldrei aö fullu til fram-
kvæmda. Þar með var biliö milli
verklegrar- og bóklegrar kennslu
orðiö þaö breitt, aö skyldunámiö i
reynd varö einn heljar
óskapnaður. Þar var öllum ung-
mennum þröngvaö til skólasetu,
án minnsta tillits til langana
þeirra né hæfileika.
1 gömlu fræöslulögunum, sem
giltu frá 1907-1946 var óllkt skyn-
samlegar á málum haldiö. Þar
var lögö á þaö rik áherzla aö
kenna börnum helztu undirstööu-
atriöi almennrar fræöslu og þá
fyrst og fremst aö gera þau læs og
skrifandi og fær i fjórum höfuö-
reglum reikningskonstarinnar.
Viö fullnaöarpróf átti þessu
markmiöi að vera náö. Eftir þaö
spilaöi svo hvert ungmenni á
eigin spil og mannlifiö steymdi
fram eftir þrem megin farvegum.
Þeir, sem vildu menntast, eins og
þaö var kallað, leituöu af sjálfs
dáöum, eöa meö tilstyrk vina og
vandamanna, uppi þá fáu skóla
landsins, er bjuggu fólk undir
framhaldsnám, annar hópurinn
reyndi aö komast i eitthvert iön-
nám. En þar hafa dyrnar verið
ærið þröngar, þrátt fyrir mikinn
iönaöarmannaskort. Þriöja
fylkingin og sú lang fjöl-
mennasta, hvarf strax aö hinum
ýmsu óbreyttu störfum til lands
og sjávar. Oftast mun þaö hafa
verið efnahagurinn, sem réö úr-
slitum um ævistarfiö, þótt löngun
og þrá ungmennis yröi þar
stundum þung á metum. Þannig
skar lifiö þeim efnaminni oft
naumt viö nögl. Úr þeim misrétti
áttu núgildandi fræöslulög, er sett
voru 1946 aö bæta. Þaö geröu þau
lika á ýmsan hátt, þótt fyrrgreind
mistök settu þar stórt strik I
reikninginn.
Meö tilurö þessara laga, voru
allir skyldaöir til setu á skólabekk
til 15 ára aldurs, jafnt þeir nám-
fúsu sem hinir, er hvorki höföu til
þess löngun né hæfileika. Þeim
siöarnefndu var skólavistin
hreint kvalræði, sem brauzt úr I
andúö til skólans og uppreisnar
gegn þjóöfélaginu og skipulagi
þess. Þannig ómeövitaö rótsleit
skólinn þetta æskufólk og hrakti
þaö út á kaldan klaka mann-
lifsins. Heföi nú fræöslulögin hins
vegar ætlaö fjölbættu verknámi
meira og virtara rúm innan
veggja skólanna, mundu mjög
mörg ungmenni hafafundiö þar
eitthvaö viö sitt hæfi, og oröiö
betri þjóöfélagsþegnar.
Hallgrimur Th. Björnsson.
Núgildandi fræðslulög voru vel
meint, enda sett i þeim fróma og
lýöræöislega tilgangi, aö jafna
metin milli rikra og snauöra, en
þau voru vanhugsuö að þvi leyti,
aö þau tóku hvorki nægjanlegt til-
lit til brýnna þarfa þjóðfélagsins
á stóraukinni verkmenntun, né til
hæfileika ófárra æskumanna. Slik
mistök hljóta aö leiöa til áfalla i
einhverri mynd, þaö hefir
reynslutimi núgildandi skólalög-
gjafar sannað okkur áþreifan-
lega.
Ég hefi hér að framan bent á
hrapalleg mistök, sem ekki mega
endurtakast viö samningu nýrra
skólalaga. „Brennt barn foröast
eldinn” og þaö eigum viö hinir
fullorönu lika að gera. Ættum viö
þá ekki fyrst aö losa okkur viö öll
mannalæti og menntaprjál, —
láta átta ára skólaskylduna
nægja okkur enn um sinn, án þess
aö lengja skólaáriö. Þess I staö
ber nú aö einbeita kröftum
þjóðarinnar aö þvi aö bæta fyrir
gömlu syndirnar, meö þvi t.d. aö
stórauka allt verklegt nám á
skyldustigum skólanna. Væri
myndarlega og heilshugar aö
þessum málum staöiö I þeim
fræöslulagafrumvörpum, sem
liggja fyrir Alþingi, mætti svo
fara, aö stór breyting yröi til
batnaöar I öllum skólamálum
landsins. Ef viö berum gæfu til að
hefja verknámið úr þeirri
lágkúrusem þaö lengst af hefir I
verið, til sömu reisnar og
bóknámiö, og höfum hvort um sig
opiö og frjálst öllum landsins
börnum, mun hiö hvimleiöa aga-
leysi og svokallaöi skólaleiði
fljótlega hverfa. Þrjózka og
uppreisnarandi æskufólks færi
sömu leiðina og menn hættu lik-
lega alveg aö þrástagast á æsku-
lýösvandamálum og kynslóöa-
skiptum.
Hér viö gagnfræðaskólann I
Keflavik starfar óvenju listhagur
handavinnukennari, Erlingur
Jónsson, sem er athyglisverður
hugsjónamaöur og hefir auk þess
geysimikinn áhuga á aukinni
verkmenntun.
A undanförnum árum hefir
Erlingur ritaö talsvert um þessi
mál og flutt um þau erindi. Hafa
hugmyndir hans vakiö marga til
umhugsunar um slik efni, þar á
meðan núv. menntamálaráö-
herra, Magnús Torfa Olafsson, er
á s.l. ári hlýddi á eitt þessara
erinda Erlings, hér I Keflavik og
fékk afrit af þvl með sér til nánari
yfirvegunar. Eriingur hefir gert
meira en aö ræöa þessi málefni
Um árabil hefir hann meö leyfi
skólastjóra starfrækt kvöldnám-
skeiö I handavinnustofum
skólans, þar sem öllum var
heimill ókeypis aðgangur. Attu
menn þar völ á aö sinna hvers
konar áhugamálum á verklegu
sviöi, undir handleiöslu þessa
sérstæöa kennara. Var aösókn
geysimikil, jafnt karla sem
kvenna, ungra og gamalla. Rikti
þar mikil og sönn vinnugleöi,
enda verkefni viö allra hæfi og
hvergi sjáanlegt neitt
kynslóöabil, frekar en i gömlu
sveitabaöstofunum hér áöur fyrr.
Ég nefni þetta hér, sem ljóst og
lifandi dæmi um áhuga fólks á
aukinni verkmenntun, er hefjist
strax I barnaskólum. Undir þá
skoöun renna margar, gildar
stoöir. Viö erum n6 sem óöast aö
byggja upp i landinu samkeppnis-
færan iðnaö, og segir sig þvi
sjálft, aö þörfin fyrir vel iönlærða
menn er brýn og fer ört vaxandi,
bæði vegna iönaöarins sjálfs og
þó kannski ekki siður vegna þess
skara ungs fólks, sem ekki er
sniöiö fyrir bóknámskerfi
skólanna eins og það er i dag, en
er liklegt til manndóms og dáöa,
sé þvi fengiö verk I hönd. 1 sam-
bandi viö sivaxandi ferðamanna-
straum hér á landi, má benda á
ýmiskonar heimilisiönaö, sem
heppilega tónstundavinnu ungra
og gamalla sem gæti oröið um-
talsveröur söluvarningur til
hinna erlendu gesta. Slik tóm-
stundaiöja mundi jafnframt
veröa holl afþreying, er beindi
hugum margra aö ánægjulegum
heimastörfum, sem raunar væru
gullinu dýrmætaraog mundi ótvi-
rætt stuðla aö aukinni sálarheill.
Til þess aö veruleg aukning
veröi á þeirri verkmenntun, sem
ég hefi gert hér aö umtalsefni,
þarf m.a. aö byggja nýja og hag-
kvæma verknámsskóla, búa þá
nauösynlegum tækjum og fá til
þeirra vel hæfa kennara. Þar
þyrfti lika aö vera opiö hús og
griöastaöur öllu utanskólafólki,
sem i tómstundum sinum vill
hafa eitthvað þarflegt milli
handanna.likt ogá fyrrgreindum
baöstofukvöldum hjá Erlingi
Jónssyni. Vist er, aö slikar
stofnanir kostuöu mikiö, en þeir
fjármunir mundu skila sér aftur i
auknum þjóðarþroska og bættu
mannlifi. Ef nú yröi horfiö aö þvi
ráöi, aö fresta um sinn aö sam-
þykkja þessi skólafrumvörp, sem
ég vona aö verði, mundi sparast
mikiö fé, jafnvel nokkur hundruö
áöurnefndra verknáms- eöa verk-
menntaskóla, en slikt heiti mundi
hæfa betur hugmyndinni, sem aö
baki býr. Til þessara fram-
kvæmda ætti einnig aö renna allt
þaö fé, sem nú er fyrirhugaö að
hafa fyrir eyöslueyri á Þingvöll-
um 1974. Ætli þeim fjármunum sé
ekki betur variö til aö verk-
mennta þegnana, heldur en að
efna til tildurslegrar svallveizlu á
helgasta sögustaö þjóöarinnar?
Enda á landnám íslands ekkert
skylt viö þann staö. Annars ræöi
ég þaö ekki frekar hér, svo marg-
ir, bæöi einstaklingar og félög,
hafa látið máliö til sin taka og
mótmælt kröftuglega fram-
kvæmd þess. Vænti ég, aö sá
mikli og þjóðlegi talkór hafi náö
hlustum valdhafanna, svo stýrt
veröi hjá óhöppum.
Að lokum skora ég á fræöslu-
málastjórn landsins og þingheim
allan, að „flýta sér hægt” viö aö
setja þjóöinni ný fræöslulög. Um
þessi skólafrumvörp, sem nú eru I
deiglunni, má aö visu margt gott
segja, ýmsir þættir þeirra eru
spor i rétta átt, þótt þeir vegi ekki
upp á móti göllunum. Enn er þvi
nauösynlegt, aö staldra við og
rannsaka hlutina frá grunni,
minnugir þess, að: „Það skal
vanda, sem vel á aö standa”. Hér
rekur svo sannarlega ekkert á
eftir.