Tíminn - 25.06.1974, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 25. júni 1974.
TÍMINN
Útgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas
Karlsson, Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason. Rit-
stjórnarskrifstofur i Edduhúsinu við Lindargötu, simar
18300-18306. Skrifstofur i Aðaistræti 7, simi 26500 — af-
greiðslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523.
Blaðaprent h.f.
Sögulegar tilvitnanir
í Morgunblaðið
Það þarf ekki annað en að fletta nokkrum blöð-
um af Morgunblaðinu frá vorinu 1971 til þess að
komast að raun um, að fiskveiðilandhelgi Islands
væri enn tólf milur, ef ,,viðreisnar”-stjórnin hefði
haldið völdum áfram. Þá var stefna Sjálfstæðis-
flokksins sú að fresta útfærslunni, a.m.k. þangað
til hafréttarráðstefnan væri um garð gengin.
Það, sem mestu réði um þetta, var ótti við aftur-
haldssaman úrskurð Haagdómstólsins, ef Bretar
og Vestur-Þjóðverjar kærðu okkur samkvæmt
ákvæðum landhelgissamninganna frá 1961.
í forystugrein Morgunblaðsins 4. april 1971,
sem hét: Tryggjum rétt okkar með samkomulagi
við aðra, var mjög fagnað yfirlýsingu frá stjórn
Landssambands islenzkra útvegsmanna, er hófst
á þessa leið:
,,StjórnLlú fagnar þeim áhuga, sem fram hef-
ur komið hjá þjóðinni um útfærslu fiskveiðilög-
sögu. Jafnframt harmar hún, að ekki hefur náðst
samstaða á Alþingi um væntanlegar aðgerðir i
málinu, þótt fyrir liggi, að allir aðilar virðast
keppa að likum markmiðum. Stjórn Ltú telur að
leita beri eftir samkomulagi við aðrar þjóðir um
útfærslu fiskveiðilögsögunnar og biða beri með
einhliða aðgerðir, þar til séð verður, hvort sam-
komulag tekst eða ekki á fyrirhugaðri hafréttar-
ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna um hver réttur
þjóða skuli vera um viðáttu fiskveiðilögsögu”.
Þarna er ekki verið að tala á neinu tæpitungu-
máli um það að fresta eigi útfærslunni fram yfir
hafréttarráðstefnuna. Undir þetta tekur Mbl.
mjög eindregið i forystugrein 15. april:
,,í tillögum rikisstjórnarinnar i landhelgismál-
inu, sem samþykktar hafa verið á Alþingi, er ekki
tekin endanleg ákvörðun um það, hvaða dag út-
færslan komi til framkvæmda, enda eðlilegt með
tilliti til hafréttarráðstefnunnar, sem haldin
verður á árinu 1973”.
í forustugrein Mbl. 28. april segir svo, að mikil
samstaða hafi verið um það á nýloknum lands-
fundi sjálfstæðismanna, að timasetja ekki út-
færsluna.
Hinn 14. mai birtir Mbl. svo viðtal við Noble,
viðskiptamálaráðherra Breta, þar sem hann hót-
ar nýju þorskastriði, ef íslendingar færa út fisk-
veiðilögsöguna einhliða og hefur Mbl. ekkert við
þá hótun að athuga. Til að árétta, að ekki sé held-
ur mikil hætta á ferðum.segir i forustugein Mbl.
22. mai á þessa leið:
„Niðurstöður itarlegra rannsókna um ástand
og þol fiskstofnanna við ísland sýna, að þeir eru
nú ekki ofveiddir, enda þótt ýmsir sjómenn séu
vegna biturrar reynslu á annarri skoðun”.
Fleiri dæmi úr forustugreinum Mbl. frá vorinu
1971 þarf ekki að tilgreina. Þetta nægir til að
sýna, að íslendingar hefðu enn 12 milna fiskveiði-
lögsögu, ef ,,viðreisnar”-flokkarnir hefðu sigraði
kosningunum 1971. Þá væri enn fylgt þeirri
stefnu, að biða eftir hafréttarráðstefnunni, þótt
enn viti enginn hvenær hún lýkur störfum, eða
hver niðurstaða hennar verður.
Hver treystir til forustu i landhelgismálinu
þeim mönnum, sem þannig beittu sér fyrir þvi
vorið 1971, að fresta útfærslu fiskveiðilögsögunnar
i ótiltekinn tima?
Ritstjórnargrein úr The Econonist:
Réttur íbúanna
verður að ráða
Portúgalsstjórn hefur hafið vandasama samninga
VALDAAFSAL Portúgala i
nýlendunum i Afriku veröur
aö byggjast á skýrri grund-
vallarreglu, ef það á að vera
ómaksins vert, og sú grund-
vallarregla hlýtur að vera
réttur ibúanna i nýlendunum
til þess að ákveða, hver eigi að
stjórna þeim. Nýja stjórnin i
Portúgaí verður ekki sökuð
um neina höfuðskyssu i af-
stöðu sinni til nýlendnanna
enn sem komið er. Hún hefir
lýst vilja sinum til að veita
þeim frelsi hverri fyrir sig.
Portúgalstjórn hefir þegar
hafið samninga um fram-
kvæmd þessa áforms i Guineu
og byrjað umræður um vopna-
hlé i Mozambique. Stjórninni
hefir einnig tekizt að koma i
veg fyrir, að hvitir harðlinu-
menn i Angóla gerðu ráð-
stafanir til sjálfstæðisyfir-
lýsingar á eigin spýtur, en þar
var einna mest hætta á sliku.
Fjöllin, sem áður lokuðu leið
stjórnar Caetano til friðar,
hafa lækkað til mikilla muna
og nálgast það nú að teljast
fremur til hóla.
SUMIR þessara hóla eru
óneitanlega allháir og ómögu-
legt að komast framhjá þeim.
Til dæmis má nefna svertingj-
ana, sem hafa barizt I portú-
galska hernum, hvitu menn-
ina, sem bornir eru og barn
fæddir i Afriku, Cape Verde-
eyjar, þrjú hundruð mflur
undan ströndum Guineu, — en
ibúum þeirra kemur siður en
svo saman um að vilja lúta
stjórn sjálfstæðrar Guineu, —
og loks má nefna Asiumenn i
Mozambique, sem óttast mjög
að lenda áður en varir undir
hörðum skóhæl Amins
grimma.
Efalaust verður deilt um
fyrirkomulag og stofnanir,
sem bezt fái fullnægt þörfum
ibúanna, sem eru afar litið
menntaðir og nálega reynslu-
lausir i allri stjórn. Einnig
mun koma upp alvarlegur
ágreiningur um, hve Portúgal,
fátækasta rlki Vestur-Evrópu,
geti beint mikilli fjárhagsað-
stoö til nýlendnanna, sem hafa
lagt sitt af mörkum til rikisins
á liðinni tið, en þessar nýlend-
ur eru óneitanlega meðal van-
þróuðustu svæða i Afriku.
Við væntanlega samninga
um sjálfstæði nýlendnanna
verður einnig að taka tillit til
áhyggna og ótta ibúanna i
granriríkjunum, hvort sem
þeir eru svartir eða hvitir.
Eins verður að hafa I huga
hagsmuni erlendra aðila,
einkum þó oliufélaganna, sem
eiga miklar eignir i Angóla.
Ekki má heldur gleyma stór-
veldunum, sem láta sig Ind-
landshaf miklu varða og leið-
ina fyrir Cape Verde, sem er
hernaðarlega mikilvæg.
OFANNEFNDIR annmarkar
verða efalaust nægilega sverir
i fangi og ærin ástæða til að
reyna að komast hjá þvi að
auka nýjum erfiðleikum við og
bæta þannig gráu ofan á svart.
Svo gæti þó farið, ef samning-
ar strönduðu á ágreiningi um
þjóðaratkvæði. Þar er komið
að kjarna þess, sem Spinola
sagði um sjálfsákvörðunar-
réttinn i ræðu fyrir skömmu.
Sennilegt er, að meirihluti
ibúanna i nýlendum Portúgala
I Afriku vilji öðlast sjálfstæði.
Meirihluti Guineumanna kann
að óska eftir stjórn Sjálf-
stæðisflokks Guineu og Cape
Verde-eyja (PIAGC), en ibúar
Mozambique að óska eftir
stjórn Frelimos.
Meiri vafi leikur á um af-
stöðu ibúanna i Angóla og á
Cape-Verde-eyjum. Skæru-
ef Portúgalir sjá um atkvæða-
greiðsluna, og eins af þvi, að
Portúgalir hafi hvorkir rétt til
að bjóða frelsi né synja um
það.
FRELIMO olli mestu um
þann gang nýlendustyrjaldar-
innar, sem var undirrót og
ástæða valdatöku Caetanos.
Forustumennirnir kunna þvi
að telja aðstöðu sina það góða,
að þeir þurfi ekki að slaka
neitt til, en það væri miður
farið. Mjög er brýnt að koma á
friði i Mozambique og koma
þar á laggirnar rikisstjórn,
sem getur talið sig fulltrúa-
stjórn ibúanna.
Hvorki Portúgalir né for-
ustumenn Frelimo hafa
reynslu i framkvæmd kosn-
inga. Þarna gæti birzt gagn-
legt að leita aðstoðar Samein-
uðu þjóðanna og láta þær hafa
eftirlit með atkvæðagreiðslu,
þar sem ibúar Mozambique
gætu annars vegar greitt at-
kvæði með eða móti sjálfstæði
og hins vegar með eða móti
stjórn Frelimo. Vitaskuld yrði
að gera ráð fyrir, að Samein-
uðu þjóðunum takist að til-
nefna hlutlausan aðila til þess
að hafa eftirlit með atkvæða-
greiöslunni. Ef til vill yrðu úr-
slitin Frelimo i hag, en ef ekki
væri atkvæðagreiðslan engu
siður réttlætanleg.
Ef úrslitin yrðu Frelimo
hagstæð væri fullnægt þeirri
ósk Portúgala, að afhenda
meirihlutanum völdin i land-
inu. Forustumenn Frelimo
gætu þá tekið við stjórnar-
taumunum án þess að þurfa að
lúta valdi Portúgala og allur
umheimurinn gæti sannfært
sig um, að ein einræðisstjórn
væri efeki að afhenda annarri
völdin Leiðtogafundur Ein-
ingarsamtaka Afrikurikja er
um það bil að hefjast i Moga-
dishu, og fundarmenn ættu
eindregið að hvetja skæruliða
til þess að fara þessa leið.
liðahópa I Angóla greinir mjög
heiftarlega á. Nýlendustríðið
hefir aldrei náð til Cape
Verde-eyja og heimamenn
hafa efnt til kröfugangna bæði
til þess að krefjast sjálfstæðis
og andmæla þvi. Viðræður um
sjálfstæði Angóla eru ekki
hafnar og vel má vera, að
samkomulag náist um Cape
Verde-eyjar i viðræðunum við
PIAGC, en þær eru fyrir stuttu
hafnar og fara fram i Alsir.
Meginatriðið er að komast að
raun um óskir ibúanna
sjálfra þar sem þess er kostur.
VANDINN verður sennilega
minnstur i Mozambique. Þar
hefir komið fram allmikill al-
mennur stuðningur við Freli-
mo allt siðan að byltingin var
gerð i Lissabon. Landsmenn
eru þó hvergi nærri einhuga
um stuðning sinn við Frelimo.
Makua er fjölmennasti ætt-
flokkurinn og Makuamenn
hafa verið einna tregastir til
þess að gerast sjálfboðaliðar i
Frelimo, að nokkru leyti
vegna þess, að Portúgalir
höfðu kænsku tii að notfæra
sér óvild þeirra i garð
Makondemanna, sem voru
uppistaðan i Frelimo fyrst
framan af. Frelimo er þó eng-
an veginn bundið við ákveðna
ættflokka, eins og fjöldafundir
viðs vegar i nýlendunni benda
til. Skýrast hefir þetta þó
komið fram i þvi, að önnur
stjórnmálasamtök hafa yfir-
leitt tileinkað sér markmið
Frelimo með timanum.
Afstaða Frelimo er á þá leið,
að frelsið sjálft sé ekki samn-
ingsatriði, heldur aðeins með
hvaða hætti þvi verði komið á.
Portúgalir segjast fúsir að
veita nýlendubúum frelsi, en
þó þvi aðeins, að meirihluti
þeirra óski þess. Þeir hafa þvi
stungið upp á þjóðaratkvæða-
greiðslu, en forustumenn
Frelimo eru andsnúnir þeirri
aðferö, bæði vegna þess, að
þeir tortryggja niðurstöðuna
— Þ.Þ.