Fréttablaðið - 28.11.2008, Blaðsíða 28

28. nóvember 2008 FÖSTUDAGUR
LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 2008
Að tengjast kven-
hataranum í sér
Lestu ka a úr nýjustu bók
hans, sem gerist á dögum
fjármálahrunsins á Íslandi
Njóttu laugardagsins til fulls.
Tryggðu þér áskrift á mbl.is/
askrift eða í síma 569 1122
UMRÆÐAN
Skúli Helgason
skrifar um evru
Mikil umræða á sér nú stað í samfélag-
inu um verðtryggingu
og mögulegt afnám
hennar. Fólk með verð-
tryggð húsnæðislán,
yfirdráttarlán eða bíla-
lán er skiljanlega mjög
uggandi um sinn hag vegna mik-
illar verðbólgu, sem fyrirsjáan-
legt er að verði í tveggja stafa
tölu langt fram á næsta ár. Ýmsir
hafa kallað eftir afnámi verð-
tryggingar, eins og þar sé um að
ræða tæra töfralausn.
Nauðsynlegt er að benda á þá
staðreynd að sú hugmynd er jafn
óraunhæf og hugmyndir um
afnám tekjuskatts. Það eru tvær
hliðar á hverjum verðtryggðum
krónupeningi, þeir sem skulda og
þeir sem lána. Ef verðtrygging er
afnumin á lánum þá tapar lán-
veitandinn meðan skuldarinn
hagnast. Slík aðgerð samsvarar
riftun samnings, milli skuldara
og lánveitanda. Rétt eins og
afnám tekjuskatts myndi þýða
mikið tekjutap fyrir ríkissjóð og
niðurskurð á framlögum til
almannaþjónustunnar, þýðir
afnám verðtryggingar mikið
tekjutap fyrir lánveitendur, jafnt
lífeyrissjóði sem geyma eign
almennings og aðra. Afnám verð-
tryggingar hljómar vissulega vel
í eyrum þeirra sem skulda verð-
tryggð lán en henni myndi fylgja
slíkt uppnám og eignaupptaka að
afleiðingarnar yrðu ófyrirsjáan-
legar fyrir samfélagið. Fyrir rík-
issjóð yrðu afleiðingarnar reynd-
ar fyrirsjáanlegar en áætlað er
að kostnaður ríkissjóðs og þar
með almennings vegna niðurfell-
ingar verðtryggingar á tímabil-
inu júní 2008 til júní 2009 yrði
180-200 milljarðar króna. Slíkt
myndi fela í sér lántöku og aukna
skattheimtu á komandi
árum.
Ekki er þó öll nótt úti
fyrir almenning. Við
eigum skýran og raun-
hæfan kost ef við viljum
losna við verðtrygging-
una og hún felst í inn-
göngu í Evrópusamband-
ið og upptöku evru. Með
því móti myndu skapast
forsendur fyrir því að
færa öll íbúðalán úr
krónum í evrur og í framhaldinu
myndi verðtryggingin lognast út
af og hverfa úr kerfinu. Verð-
tryggingin er í eðli sínu skattur
sem lánveitendur leggja á skuld-
ara til að verja sig fyrir því óör-
yggi sem fylgir óstöðugri mynt
eins og krónan sannarlega er.
Slíkur skattur er óþarfur þegar
um er að ræða stöðuga mynt eins
og evruna, enda þekkist hún ekki
í samfélögum með stöðugan
gjaldmiðil
Með ríkisvæðingu viðskipta-
bankanna hefur opnast sú leið að
færa öll íbúðalán bankanna til
Íbúðalánasjóðs og með þeirri
breytingu yrði framkvæmd á
skuldbreytingu íbúðalána mun
einfaldari fyrir vikið. Fram-
kvæmdin yrði með þeim hætti að
Íbúðalánasjóður myndi bjóða
öllum kröfuhöfum að breyta
kröfum sínum úr krónu skulda-
bréfum í evru skuldabréf og í
kjölfarið yrði lánþegum sjóðsins,
almenningi, boðið að breyta sínum
lánum til samræmis. Nú hafa í
fyrsta sinn skapast pólitískar for-
sendur fyrir inngöngu Íslands í
Evrópusambandið og upptöku
evru. Sjálfstæðisflokkur (og
reyndar Fram sóknarflokkur líka)
hefur ákveðið að taka Evrópu-
stefnu sína til endurskoðunar og
niðurstaða mun liggja fyrir innan
tíu vikna. Ef niðurstaðan verður
jákvæð hafa skapast forsendur
fyrir því að tekin verði ákvörðun
um að hefja aðildarviðræður við
ESB á fyrri hluta næsta árs.
Forsvarsmenn ESB, þeirra á
meðal stækkunarstjóri sam-
bandsins, hafa gert því skóna að
aðildarferlið kynni að taka 4-5 ár.
Góðar líkur eru á því að hægt
væri að komast í stöðugra
umhverfi enn fyrr, með aðild að
myntskiptikerfinu, ERM II, sem í
reynd er forstofan að myntbanda-
laginu. Bjartsýnismenn telja að
við gætum verið komin í ERM II
innan tveggja ára.
Í millitíðinni er mikilvægt að
íslensk stjórnvöld bjóði almenn-
ingi greiðsluaðlögun vegna hús-
næðislána og að því er einmitt
unnið núna á vegum ríkisstjórn-
arinnar. Ný lög um greiðslujöfn-
un munu lækka greiðslubyrði
lánþega íbúðalána um 10-20% á
næstu tólf mánuðum. Því til við-
bótar þarf að þróa úrræði fyrir
þá hópa sem dugar ekki slík
greiðslujöfnun. Þar er mikilvægt
að bjóða sveigjanlega greiðsluað-
lögun t.d. til 5 ára fyrir fólk sem
hefur orðið fyrir verulegum fjár-
hagslegum skakkaföllum án þess
að hafa nokkuð til þess unnið og
getur ekki staðið undir greiðslu-
byrði verðtryggðra húsnæðis-
lána. Til greina kemur að lengja í
lánum, veita greiðslufresti eða
fella niður kröfur að hluta til að
létta greiðslubyrðina meðan á
þessu tímabili stendur.
Af framansögðu má vera ljóst
að almenningur getur gert sér
vonir um bjartari tíð án verð-
tryggingar innan fárra ára. Ef
pólitískur meirihluti skapast
fyrir inngöngu í Evrópusamband-
ið í byrjun febrúar eru líkur á að
verðtryggingin verði komin á
sinn rétta stað innan 5 ára, þ.e. í
sögubækurnar, sem tákn þess
glórulausa gjalds sem fámenn
þjóð í Norðurhöfum þurfti að
greiða fyrir sjálfstæða mynt í
hnattvæddum heimi.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samfylkingarinnar.
SKÚLI HELGASON
Lausn undan verðtryggingu
UMRÆÐAN
Ari Trausti Guðmundsson skrifar
um Elías B. Halldórsson
Myndlist í samfélagi eins og því íslenska hefur löngum verið
snortin af óskrifuðum boðum og
bönnum, jafnvel tískusveiflum, þó svo
hugtakið tíska nái ekki vel til þess
ástands sem hampar einni eða fleiri
listastefnum en sneiðir hjá eða hafnar
öðrum. Þannig hafa gengið yfir
tímabil þar sem margir agnúuðust út í
afstrakt sem „óæðri list“ meðan aðrir litu á
hlutbundna myndlist sem „gamaldags drasl“ og
konseptlist var „inni“ en máverk „úti“. Eins og
ekkert væri sjálfsagðara. Mörg undanfarin ár
hafa æ fleiri hafnað slíkum dilkadrætti og horft
til fjölbreytni í myndlist og gæða (á margvísleg-
an mælikvarða) fremur en tilteknar skólastefn-
ur eða hópmyndanir. Sumir vilja kenna þetta
(eða þakka) svoköllum póstmódernisma. Mér er
nær að halda að töluverðu almennu frjálslyndi,
aukinni víðsýni vegna meiri ferðalaga en áður
og höfnun kennisetninga í listum sé um að
kenna (eða þakka).
Engu að síður eimir enn eftir af stimplunum
sem úthlutað var í gömlu umræðunni. Eitt
einkenna hennar var að þar komu örfáir
sérfræðingar við sögu ásamt mun fleiri lista-
mönnum sem deildu allt of hart. Smám saman
varð til mynstur sem erfitt er að horfa fram hjá,
hvað þá brjóta upp. Einhverjir urðu „gömlu
meistararnir“, aðrir „brautryðjendur afstrakts-
ins“, „alþýðulistamenn“ eða „upphafsmenn
konseptsins“. Í sjálfu sér er ekki rangt að setja
merkimiða á listamenn. Það er háttur umræðu
um stjórnmál, heimspeki eða listir. En það er
ófrjótt og getur verið afar hemjandi. Og meira
til: Mikil hætta er á að til dæmist aldnir
meistarar málverksins komist ekki í lokaða
„gamalmeistaraflokkinn“ eða menn sem ekki
fylgja meginstraumnum verði leiddir fram hjá
garði, eins þótt þeir gefi einum eða öðrum í
einhverjum flokknum alls ekki eftir. Sýning á
verkum margra útilegumanna (frá því fyrir
1950) í Listasafni Íslands fyrir fáeinum árum,
ýtti við stirðnaða mynstrinu. Með þessum
inngangi er ég til dæmis að ýja að með nokkrum
rétti að margar mynda Kristins
Péturssonar gefi myndum listamanna
á borð við Snorra Arinbjarnar ekki
eftir eða að bestu verk Brynjólfs
Þórðarsonar, þrátt fyrir fremur
skamma ævi, ættu að geta fleytt
honum í hóp „gamalla meistara“. Þarna
held ég mig við 20. öldina fram að
upphafsárum SÚM og fleiri stefnuhópa
sem komu fram á síðustu áratugum
aldarinnar.
Elías B. Halldórsson myndlistarmað-
ur hefði orðið 78 ára nú í desember en
hann lést í maí í fyrra. Hann hóf
myndlistarnám fremur seint á ævinni. Eftir
námið hér heima, í Danmörku og Þýskalandi, og
krefjandi íslenskt launamannslíf, gat hann
helgað sig myndlist en í helst til of stuttan tíma.
Afkastamikill var hann en seinkoman í listalífið
og tryggð hans við grafík, kröftugt afstrakt og
sérstæðar þorpsmyndir gerði honum erfitt fyrir
þegar listheimurinn varð mjög upptekinn af
næstu nýjungum. Þá var víðsýnin ekki orðin
almenn. Hann var ekki aðeins vandaður
listamaður sem eyddi tíma sínum helst til vinnu
heldur einnig lítið fyrir að trana sér fram eða
taka þátt í takmörkuðum og oft einstefndum
umræðum um myndlist. Ég tel að Elías eigi að
tilheyra hópi helstu listamanna okkar af kynslóð
Hrings, Braga og fleiri og þá á árabilinu u.þ.b.
1970 til 2007. Til þess að skjóta stoðum undir þá
fullyrðingu bendi ég á nýútkomna og afar
fallega bók um Elías með mörgum ljósmyndum
af verkum hans og texta Aðalsteins Ingólfs-
sonar (Elías B. Halldórsson, Uppheimar 2008).
Afstraktmyndir Elíasar bera mjög greinileg
sérkenni málarans og þær eru ýmsar hverjar
sérstök og höfug litaupplifun. Þorpsmyndirnar
hafa á sér sterkan íslenskan blæ en eru um leið
margar á mörkum þess hlutbundna. Grafík
Elíasar, það vanmetna myndlistarform á Íslandi,
er nokkuð einstæð á tímum þegar fáir íslenskir
listamenn fengust við slíkt, jafnvel ágeng eða
erótísk. Útgáfa listaverkabóka hefur heldur
vænkast og er það vel. Bækur með verkum
fleiri listamanna sem kynna þarf miklu betur og
meta að verðleikum eru eflaust á meðal hinna
óútkomnu.
Höfundur er jarðvísindamaður og rithöfundur.
Merkileg bók um listamann
ARI TRAUSTI
GUÐMUNDSSON