Náttúrufræðingurinn - 1980, Síða 13

voru. Árið 1755 var gefin út tilskipun
um að bændur á þjóðjörðum hlífðu
skógunum sem mest en það var Magnús
amtmaður Gíslason sem þar stóð að
málum.
Um 1825 ritaði Baldvin Einarsson
bækling til gefins útbýtingar á Islandi
sem hann nefndi: Ritgerð um birki-
skóga viðurhald, sáningu og plöntun á
íslandi. Hún hefst með þessum orðurn:
Meðal þeirra elstu gæða lands vors, er
fyrrum prýddu það og stoðuðu hag inn-
byggjara þess, má með réttu telja birki-
skógana. Fornsögur vorar lýsa því,
hversu að margar sveitir jafnvel heil
héruð voru þá sett blómlegum skógum og
satt er það að þeir verið hafi til stórra
nytja. Af þeim fengust kol, raftar, tróð,
eldiviður, litunar- og börkunarefni; í
þeim fékkst líka hentugt skjól og hagbeit
fyrir ýmsan búfénað. En hvar eru nú
skógar þessir? Naumast annað lifir þeirra
en minningin ein. Nokkrir þeirra eru af
aldri fallnir, nokkra hafa snjóþyngsli
brotið og nokkra hafa jarðeldar, jökla-
hlaup, skriðuföll og vatnságangur í eyði
lagt. Þar að auki mun ei ofmælt, að
nokkrir þeirra séu af mannavöldum
fargaðir með ýmsu móti, suniir af ábata-
girni eigenda og umráðenda, sem látið
hafa gerhöggva skóga sina til að ná um
stundarsakir sem mestu andvirði. Sumir
af fávisku og óframsýni, þar eð ei hefur
verið vandað um, hvernig skógurinn
felldist, heldur jafnt verið höggvið ungt
sem gamalt, stofnarnir sem eftir stóðu,
klofnir, fauskarei upprættir, heilar eyður
gerðar í skóginn, án þess nokkrar fræ-
berandi hríslur hafi eftir staðið, það af-
höggna lim látið eftir liggja hingað og
þangað yfir þeim stofnuðu rótum og
sauðfé einkum haldið á skóga, hvar þessir
eru, enn þótt það afnagi og mjög svo
skemmi það uppvaxandi tré. En óráð
slíkt ætti ei lengur að standa, því ef svo er
framhaldið sem lengi hefur viðgengist,
getur þar af hlotið gereyðsla allra lands-
ins skóga, hverrar ei heldur mun langt að
bíða, sé ei við spornað í tíma . . .
Dönsk stjórnvöld tóku nú mjög að
hvetja Islendinga til hvers konar rækt-
unarstarfa og veittu verðlaun þeim sem
þóttu skara fram úr en skógræktarmá
voru fyrst rædd á Alþingi árið 1865. Jór
Hjaltalín landlæknir bar þá fram til
lögu um að skora á stjórnvöld að sendu
yrði til landsins skógfræðingur á næst
ári til að semja reglur um viðhald o0
verndun skóga hér. Tillagan var sam-
jaykkt en ekkert varð úr framkvæmdum.
Um 1890 ferðaðist íslenskur búfræð-
ingur Sæmundur Eyjólfsson um landið
til að rannsaka skóga og meðferð þeirra.
Grein eftir Særnund birtist í ísafold árið
1893 og hét: Meðferð skóganna hér á
landi. Þar segir m.a.:
. . . Það eru til nokkrar sagnir um ein-
staka hríslur sem voru svo heilagar að
eigi mátti höggva þær eða gera þeim
nokkurn skaða. Reynirinn var ávalt tal-
inn heilagt tré og þess vegna forðuðust
flestir að höggva reynihríslur. Huldu-
konur héldu verndarhendi yfir ýmsum
einstökum birkihríslum og fyrir því mátti
eigi gera þeim neinn skaða. Slíkar sagnir
munu margir kalla hjátrúarsögur, en þær
einar bera.þó vott um nokkra ræktarsemi
við skógana og tilfinning fyrir fegurð
þeirra.
. . . þá er kom fram á þessa öld fóru hinar
fornu þjóötrúarhugmyndir mjög að
veikjast og fyrir þvi losnaði þá um margt
er þjóðtrúin hafði áður haldið i föstum
skorðum. Hríslurnar sem áður höfðu
notið öruggrar helgiverndar, misstu
hennar nú smám saman . . . jrað voru eigi
nema fáeinar hríslur sem fegurðartil-
finningin og ræktarsemin héldu vernd-
arhcndi yfir. Að öðru leyti verndaði
engin vættur skógana og engin helgi
friðaði þá eða hindraði eyðileggingu
jíeirra. Fyrir því er landið nú nálega
skóglaust. Það fer svo um mörg gæði
landsins að þau glatast ef [jau eru lands-
mönnum sjálfum eigi heilög í neinu og
þeir leggja enga rækt við þau.
7