Samvinnan - 01.06.1969, Page 47

ardo Paolozzi (f. 1924) og franska myndhöggvarann Cesar (f. 1921),
sem báðir hafa náð mjög athyglisverðum árangri, þá vinna þeir
með þeim vinnuaðferðum, sem myndhöggvarar hafa gert, en lita-
vinna þeirra verður oft á tíðum eins og uppfylling fyrir formið. Þeir
eru t. d. ekki það sem kallað er „kóloristar". heldur hugsa þeir
fyrst og fremst um það sem er ,,skúlptúralt“ í myndinni. Liturinn
er ekki aukaatriði, en hins vegar lítur út eins og honum sé stundum
bætt inn í á eftir til þess að gera skúlptúrinn ríkari í formi.
Og ef við athugum svo mann eins og brezka málarann Richard
Smith (f. 1931), þá sést strax, að einkenni hans eru þau fyrst og
fremst, að hann er mikill litamaður. R. Smith hefur gert mikið af
því að gera lágmyndir, sem hann vinnur mjög vel í lit og formi, en
óneitanlega er litameðferðin þó hans sterka hlið. Hann er ósvikinn
,,kóloristi“ og vinnur á feiknastórum formötum. Virðist hann vinna
út form í þrívídd, fyrst og fremst til að mála þau, enda hefur hann
mörg einkenni góðs málara.
Eg get ekki betur séð en hér sé enn um tvær tegundir listamanna
að ræða, annars vegar myndhöggvara, sem vinna með þeim vinnu-
aðferðum sem skúlptúr tilheyrir og hafa allflest þau einkenni, sem
góðir myndhöggvarar hafa haft, en mála skúlptúrinn seinast, einkum
til þess að gera formið ríkara, og hins vegar málara, sem hafa sterk
málaraeinkenni, eru t. d. miklir litamenn, og virðast þeir vinna út
form í þrívídd, sem eru eingöngu unnin fyrir lit, þ. e. form sem
ekki hafa rnikil eða sterk ,,skúlptúral“ einkenni, en eru góð í lit.
En eins og fram er komið, hafa þessar tvær greinar verið færðar
nær hvor annarri, þó að þær hafi ekki runnið saman í eina grein
enn sem komið er, en ekki er hægt að segja annað en að þetta sé
mjög athyglisverð viðleitni, og án efa hafa þeir myndlistarmenn,
sem við þetta hafa fengizt, öðlazt mikla reynslu af því að reyna
þetta. En óneitanlega væri þó æskilegt að fá fleiri myndlistarmenn
svipaða að gæðum og Claes Oldenburg, ef miðað er við það, þegar
honum tekst bezt upp.
Það sem kemur fram hjá Jean Arp er mjög athyglisvert, en það
er, að hann mun móta myndina jöfnum höndum í form, lit og efni
allt frá upphafi. Athyglisvert er engu síður það sem brezki mynd-
höggvarinn Phillip King (f. 1933) segir um eina af myndum sínum.
Rosebud: „Notkun á lit var leidd af hugmyndinni um foi'm og áferð
efnisins frekar en hugmyndinni um lit á efninu. Ég hef aldrei haft
þá skoðun, að litur sé eitthvað, sem notað er eftir að búið er að
gera skúlptúrinn. Ég hef aldrei litið þannig á það; ég hugsa litinn
eins og hann sé í efninu, hluti af efninu.“
Ein spurning er eftir, sem vaknar óneitanlega, þegar fjallað er
um málaðan skúlptúr, en hún er sú, hvort m.vndhöggvarar tapi
ekki hinni gömlu góðu tilfinningu fyrir efninu, sem svo margir
þeirra hafa haft í ríkum mæli, ef þeir fara að mála skúlptúr. Fyrst
skal tekið fram, að ekki er sama, hvaða efni er málað; t. d. er mikill
munur á því, hvort mynd er máluð, sem steypt hefur verið í gifs
eða brons. Afburða listamenn eins og Picasso geta málað brons-
myndir og það með góðum árangri, en þó svo sé, virðast afar fáir
hafa leyft sér það, enda er það vinnuaðferð, sem ekki gefur mikla
möguleika. Líka hefur það mjög lítinn tilgang að mála bronsmyndir,
ef menn t. d. hafa lagt á sig mikið erfiði til þess að geta steypt
myndina í brons og borgað mikinn efniskostnað, ef síðan á að hylja
efnið með málningu. Sama má segja um myndir, sem höggnar eru
út í tré eða stein.
Einu sinni sagði málari nokkur við mig, að myndhöggvarar væru
hræddir við að mála skúlptúr, eða væru haldnir „hræðslu við pens-
ilinn“ eins og hann orðaði það. Hann vildi láta alla myndhöggvara
fara að mála skúlptúr og hugsaði þetta að sjálfsögðu út frá sjónar-
hóli málarans. En þeir sem eitthvað þekkja inn á skúlptúr vita
mjög vel, að myndhöggvarar hafa fyrst og fremst áhuga á efninu
og efnislitnum, og þeir reyna að draga fram einkenni hvers einstaks
efnis og láta það lifa, og jafnvel setja saman ólík efni í sömu mynd,
t. d. járn, tré og stein, eða tvær málmtegundir. Mörg ný efni hafa
einnig verið fundin upp, sem margir myndhöggvarar eru uppteknir
við að hagnýta sér, og er t. d. fíberglass (trefjaplast) orðið nokkuð
algengt, einnig gúmí og meira að segja kítti (spartl). Þó þessi nýju
efni bjóði mikla möguleika, er þó ennþá margt í þessum efnum,
sem ekki hefur verið notað af myndhöggvurum, og t. d. er mögu-
legt að blanda lit saman við gúmí og fíberglass um leið og þau eru
steypt, og opnast þá myndhöggvurunum fleiri möguleikar við lit-
skúlptúr (réttara er í þessu sambandi að tala um litskúlptúr, vegna
þess að litnum er blandað í efnið, en ekki málaður á það á eftir).
Ef til vill styrkir þessi litskúlptúr einnig samstöðu myndhöggvarans
og arkítektsins, en eins og vitað er, er það eitt stærsta verksvið
myndhöggvara að vinna með arkítektum. Ekki verður hér dæmt um
það, hvort það sé galli eða kostur, að framangreind tilfinning fyrir
efninu sé í afturför. En hins vegar er það vitað, að oft á tíðum
hefur mörgu verið fórnað um tíma til þess eins að knýja fram breyt-
ingu, knýja fram eitthvað sem áður var óþekkt. 4
„Borg hrings og fernings“ (1963) eftir Eduardo Paolozzi.
„Gegnum" (1965) eftir Phillip King.
47