Andvari - 01.10.1965, Side 105

ANDVAKI
HENRY GEORGE OG „EINFALDI SKATTURINN'
195
og verið hefur, og gefur út mánaðarritið
Grundskyld.
VI.
GEORGISMINN Á ÍSLANDI
Liðin er hálf öld síðan georgismi homst
á dagshrá í íslenzhri þjóðmálabaráttu, er
tímaritið Réttur hóf göngu sína.
Fram yfir síðustu aldamót shiptust
menn í flohha eftir afstöðu í sjálfstæðis-
baráttunni. Fyrri heimsstyrjöldin leiddi
til þess, að landsmenn urðu að verulegu
leyti viðshila við Dani. Hún hafði og
þau áhrif á verzlun og viðshipti þjóðar-
innar við úmheiminn, svo og efnahag
allan, að sjálfur grundvöllur eldri flohha-
shipunar tóh að gliðna. Afstaða til inn-
lendra efnahags-, atvinnu- og félagsmála
hlaut að taha við sem „nýr landsmála-
grundvöllur", svo sem tíðhazt hafði um
langt sheið með nágrannaþjóðum. Stétta-
hagsmunir homu til sögunnar.
Þær stéttir á íslandi, sem gátu ehhi lýst
aðdáun sinni á „pappírsfrelsi" úr hönd-
um Dana, meðan þær óttuðust „auð-
húgun" annarra útlendinga, voru verha-
menn og smáhændur. Þær yrðu að láta
til sín taha á pólitíshum málefnagrund-
velli til þess að bjarga þjóðinni allri til
endurreisnar. Hitt gat verið álitamál,
hvaða hugsjónir þær hefðu sér og þjóð-
inni að leiðarljósi úr ógöngum eymdar
og öryggisleysis.
Fátæhlingar í hauptúnum og sjávar-
þorpum höfðu margir hverjir hrahizt úr
sveit að sjó fyrir fátæhtar sahir. Á þá
var litið sem umhomulausan öreigalýð,
og þeir áttu einshis annars úrhosta en að
bindast samtöhum á stéttargrundvelli, ef
tahast mætti á þann hátt að bæta úr brýn-
ustu þörfum. Þeir höfðu óljósar og ótrú-
legar spumir af verhalýðsbaráttu í út-
löndum, og fyrstu verhalýðssamtöhin á
íslandi litu fyrst dagsins Ijós nohhru fyrir
aldamótin.
Bændur, sem strituðust við að halda í
sér líftórunni af þvermóðshu við æðri
máttarvöld, höfðu lengi háð tvísýna bar-
áttu við dansha selstöðuhaupmenn. Um
aldamótin var sigur unninn í þeirri viður-
eign ög verzlun homin í hendur lands-
manna sjálfra að verulegu leyti. Þing-
eyshir bændur shipuðu sér í forystusveit
þeirrar stéttar með stofnun haupfélags
1882. Þeir gerðu og tilraun til að stofna
stjómmálaflohh á landsmælihvarða árið
1884 undir nafninu Þjóðlið íslendinga.
Sú tilraun fór út um þúfur, en samvinnu-
baráttunni var haldið áfram og hrevfingin
sem slíh færðist í auhana, Samband ís-
lenzhra samvinnufélaga stofnað 1902.
Illa gehh þessum stéttum samt að bæta
sinn hag. Verhalýðsfélögin voru van-
máttug hvert í sínu lagi, og ungmenna-
félög og búnaðarsamtöh reyndust sam-
vinnuhugsjóninni ehhi sú lyftistöng, er
vonir stóðu til. Enn hægar miðaði þó
í áttina að efnalegu sjálfstæði þjóðar-
innar, því að allt lenti í „pólitíshu stjórn-
shipulagsstriti", eins og það var orðað.
Nýir flókkar.
En árið 1915 varð mihið umbrotaár í
íslenzhri stjórnmálasögu. Með stjómshin-
unarlögunum 19. júní tvöfaldaðist tala
hjósenda og rúmlega það. Jafnvel fátæhl-
ingar gátu farið að gera sér vonir um að
fá tæhifæri til að hafa áhrif á löggjafar-
samhundu þjóðarinnar og innlend yfir-
völd. Gömlu flohhana hafði dagað uppi
frammi fyrir þjóðinni og stóðu þar mál-
efnasnauðir og allslausir að öðru en
persónuníðinu. Á því herrans ári hófst
undirbúningur að stofnun tveggja nýrra
stjómmálaflohha, Alþýðusambands Is-
lands, er gegna shyldi hlutverhi stjóm-
málaflohhs undir nafninu Alþýðuflohhur,
og Framsóhnarflohhsins. Formlega voru