Vikan - 18.07.1985, Blaðsíða 34

Jökull, gullsandur
oggóðurmatur
ýmsa þjónustu fyrir farþega og
farartæki og haldið því næst að
bænum ölkeldu í Staðarsveit. öl-
keldan, sem bærinn er kenndur
viö, er lind með kolsýrublönduðu
vatni skammt frá bæjarhúsunum.
Slíkar ölkeldur eru víða á Snæ-
fellsnesi. Vatniö þykir sérlega
heilsusamlegt og margir sem leiö
eiga þama um bergja á því og
taka jafnvel með sér í nesti.
Skammt frá ölkeldu er félags-
heimilið Lýsuhóll en þar voru og
eru oft haldið fjörug böll. Þar er
skóli á vetrum og sundlaug enda
er þar einn mesti jarðhitastaður á
Snæfellsnesi. Þar mun hafa verið
laug ogbaðhústilfoma.
Prestssetrið að Staðarstað er
einn af merkari kirkjustöðum á
landinu. Jörðin er mikil kostajörð
og gefur vel af sér. Brauðiö hefur
verið eftirsótt og staðurinn því
kallaður Staðarstaður. Þar var
Ari fróði prestur og 1981 afhjúpaði
Vigdís Finnbogadóttir, forseti Is-
lands, minnismerki um hann, gert
af Ragnari Kjartanssyni. Ragnar
Kjartansson er sonur Kjartans
Kjartanssonar sem var prestur á
Staðarstað 1922—1938. Hann var
mikill hagleiksmaður (er meðal
annars sagður hafa fundið upp
berjatínuna) og hefur verið nefnd-
ur sem ein af fyrirmyndunum að
Jóni prímus í Kristnihaldi undir
Jökli eftir Halldór Laxness.
Búðir — gróðurvin
og gullsandur
Yst í Staðarsveit er Búðahraun
sem runnið hefur frá Búðakletti,
eldstöð í miðju hrauninu. Talið er
að þama hafi gosið þegar land
stóð hærra en nú og nær hraunið
fram í sjó. I Búðahrauni er frið-
iand sem var friðlýst 1977. Al-
menningur má ganga þar um en
hvergi aka utan merktra leiða og
bannað er að skerða gróður eða
raska á nokkura hátt náttúrunni.
Þama í hrauninu er mikið um
gjótur og gjár og víða inn á milli
eru skjólsælir grasbalar. Hraunið
er víða gróið og í gjám og sprung-
um og lautunum inn á milli vaxa
margar jurtir. Búðahraun er ef til
vill þekktast fyrir burknana en
þar vaxa flestar burknategundir á
Islandi og eru margir burknanna
mjög stórvaxnir þar sem þeir
34 Vlkan 29. tbl.
vaxa í skjóli fyrir veðri og vindum
niðri í gjótunum. Þama vaxa líka
sjaldgæfar og friðaðar jurtir eins
og ferlaufasmári og skrautpuntur.
Friðlandið í hrauninu nær yfir
915 hektara svasði og þar í jaðrin-
um að austan em Búðir við Búða-
ós. Þar hefur verið rekið sumar-
hótel frá árinu 1948. Seinustu sjö
árin hefur hótelið verið rekið af
einstaklingum og hefur farið orð
af því fyrir góðan og nýstárlega
tilreiddan mat, einkum fiskrétti.
Búðir vom verslunar- og útgerð-
arstaður öldum saman og fram til
1930. Fjaran við Búðir er afar sér-
kennileg og falleg, þakin gulum
skeljasandi og kallast einnig Gull-
sandur. Þar gnæfa svartir,
hvassir hraundrjólar upp úr sand-
inum og mynda sérkennilega and-
stæðu við mjúkan sandinn. Þama
er gaman að reika um og þama er
sagt gott að liggja í sólbaði á
góðviðrisdögum og jafnvel bregða
sér í sjóbað líkt og gert er á gulln-
um ströndum á suðlægari slóðum.
Hægt er að fá gistingu á Hótel
Búöum og þar má einnig slá upp
tjaldi.
Fegursta bryggjustœði
á landinu
Þegar haldið er áfram í vestur
frá Búðum er ekið yfir í Breiðuvík
og næst komið við á Amarstapa.
Þama gnæfir Snæfellsjökullinn
yfir sveitina í allri sinni dýrð.
Uppganga á jökulinn er ekki erfið
og tekur um fjórar klukkustundir
upp á efsta tind. Oftast er gengið á
jökulinn frá Amarstapa. Svæðið
frá Amarstapa og fyrir nesið að
Rifi er kallað Undir jökli og þar
hefur margt merkisfólk alið aldur
sinn.
Náttúrufegurð á Amarstapa eða
Stapa er mikil og sérkennileg.
Stapafelliö er þar fyrir ofan.
Ströndin er fögur og víðast bratt í
sjó fram. Bergið er sorfið af brim-
öldunni og víða eru sérkennilegir
hamrar og klettastrýtur, gjár og
hellar. Sjófuglalíf er geysimikið
og þar er einkum mikið af ritu.
Fyrrum var allmikil byggð á Am-
arstapa. Þaðan var útræði og ein
af höfnum einokunarverslunar-
innar. Þar er nú lítil höfn, án efa
eitt fegursta bryggjustæði á land-
inu. Þaöan eru gerðir úr trillubát-
ar frá því snemma á vorin og fram
á haust. Nokkur býli eru á Stapa,
þar er viti, félagsheimili, bama-
skóli og verslun. Á Stapa bjuggu
meöal annarra Bjami Þorsteins-
son amtmaður og síðar forseti Al-
þingis. Þar fæddist sonur hans,
Steingrímur Thorsteinsson ljóð-
skáld, 1831. Á16. öld bjó þar Pétur
Einarsson sem kallaður var Gler-
augna-Pétur og talið er að fyrstur
manna hafi gengið með gleraugu
hér á landi. Á Stapa fæddist einnig
annað skáld um 1657. Það var al-
þýðuskáldið Guðmundur Berg-
þórsson sem Þórarinn Eldjám
skrifar um í bókinni Kyrr kjör.
Ströndin við Stapa og Hellna,
sem eru nokkru utar, er friðland.
Þar er óheimilt að raska nokkru.
Hellnar vom áður ein stærsta
verstöðin undir Jökli. Þaðan er nú
róið á vorin og sumrin. Á Hellnum
eru einnig afar sérkennilegar og
fallegar bergmyndanir við sjóinn.
Austan við víkina skagar bjarg
fram í sjóinn. Nefnist þar Vala-
snös og í bjarginu er merkilegur
hellir sem kallaður er Baðstofa. Á
honum eru tveir munnar, snýr
annar inn í víkina en hinn til hafs.
Hellir þessi er rómaður fyrir sér-
kennilega birtu og litbrigöi.
Vestanvert við veginn að Helln-
um er Bárðarlaug, friðlýst nátt-
úruvætti. Það er sporöskjulaga
tjöm sem sögð er hafa verið bað-
staður Bárðar Snæfellsáss á land-
námsöld.
Nokkru utar er Dagverðará.
Þar er nú eyðibýli en hin þjóð-
kunna refaskytta og sagnaþulur,
Þórður á Dagverðará, er kenndur
við bæinn. Hann hefur skrifað
tvær bækur um „mannlega nátt-
úruundir Jökli”.
Kveðist á við kölska
Af merkisstöðum þama um
slóðir, sem ekki er hægt að sleppa,
em Svalþúfa og Þúfubjarg, þver-
hnípt bjarg, krökkt af fugli og ægi-
legt að líta þar niður af þegar haf-
aldan skellur á berginu. Þar sátu
Kolbeinn jöklaskáld og kölski og
kváðust á og hafði Kolbeinn betur
eins og kunnugt er úr þjóðsögunni.
Vestan við Þúfubjarg eru Lón-
drangar. Það eru tveir kletta-
drangar, 61 og 75 m háir, og sjást
vel frá þjóðveginum en þaöan er
um tíu minútna gangur að þeim.
Rétt hjá Lóndröngum er Malar-
rif. Þar er viti og vestasta byggð á
sunnanverðu Snæfellsnesi. Frá
þjóðveginum liggur vegur niður
að Djúpalónssandi. Þar eru þrír
aflraunasteinar sem haf a hver sitt
nafn og áttu að gefa til kynna afl
þess sem tókst á við þá. Sagt er að
það hafi verið vermenn frá Helga-
felli sem upphaflega settu þessa
prófsteina á hverjir skyldu teljast
hæfir í skipsrúm. Fullsterkur er
155 kg, Hálfsterkur 140 kg og Hálf-
drættingur 49 kg. Einn steinn var
þar til áður, Amlóði, 23 kg, en
hann brotnaði fyrir nokkrum
árum.
Síðasti viðkomustaðurinn að
sinni er Dritvík. Þar var frá miðri
16. öld og fram á miðja 19. öld mik-
il verstöð. Dritvík er í djúpri kvos,
umgirt hraungrýti. Tveir klettar,
Bárðarskip og Víkurklettur eða
Dritvíkurbjarg, ganga fram í sjó-
inn og mynda eins konar garð. Þar
á milli er Pollurinn svokallaði en
þar var skjól í flestum áttum og
fyrirtaks lending en mjög þröng. I
Dritvík er stór, stakur klettur,
Tröllakirkja, og í honum er hellis-
skúti. Þangað verður ekki komist
nema á fjöm. Fátt er nú um minj-
ar um verstöðina í Dritvík en þar
mun vistin hafa verið erfið en þó
f jörleg á stundum og mikið kveðið
og sögur sagðar.
Ferð okkar verður ekki lengri
aö sinni, enda skyldi enginn ætla
sér að fara of hratt yfir þetta
fagra og merkilega svæði. Sjálf-
sagt er að gefa sér góðan tíma og
halda fyrir nesið og ferðast um
Snæfellsnesið norðanvert. Fyrir
þá sem vilja fræðast er bent á Ár-
bók Ferflafólags islands 1982 —
Snæfellsnes Og Landifl þitt Ísland.
Vísað er til þeirra rita sem
heimilda.
Tjaldstssfli ar hjá Hótel Búflum. Þar
má afl sjálfsögflu einnfg fá hótel-
gistingu.
Afl Amarfelli á Arnarstapa,
gistiheimilinu Gislabæ á Heflnum, á
Ytri-Tungu og Görðum i Staflarsveit
er hngt afl fá gistingu og
morgunmat. (Nánari upplýsingar
hjá Ferflaþjónustu bænda, Bœnda-
höllínni.)
Verslun er afl Vegamótum.
Sundlaug á Lýsuhóli.