Bjarmi - 01.03.2001, Blaðsíða 20

milli áherslunnar á handanveru og þessa
heims, goðsagna og skynsemi, skáld-
skapar og rökfræði. Það gefur að skilja
að fýlgjendur hvorrar stefnu fýrir sig voru
gagnrýnir hvorir á aðra og ásökuðu
menn annað hvort um staurblinda yfir-
borðsmennsku eóa vingl og draumóra. I
fornöld höfðu þeir nokkuö betur sem
fylgdu Platon aó málum. Þetta kemur
t.d. í Ijós þegar hugað er að túlkun
manna á verkum Hómers. Fyrir tilstuðl-
an grískrar heimspeki var mönnum fram-
andi sú hugsun að goðin væru sem
mennskar verur. Til aó skilgreina frásögn
Hómers gripu þeir því til allegoríunnar
eóa hinar óeiginlegu túlkunar og tengdu
Alexandríu (ca. 20 f.Kr.-50 e.Kr.) iðkaói
þessa aðferó og greindi á milli bókstaf-
legrar merkingar ritningarinnar og óeig-
inlegrar. Aðferðir hans höfðu áhrif á út-
leggingaraðferðir rabbía og m.a. er að
finna áhrif hennar íTalmud. Hið sama á
við um Nt. Nægir i' því sambandi að lesa
t.d. í 1 Kor 10.1-13, þar sem Kristi er líkt
við klettinn í eyóimerkurgöngunni eða í
2Kor 3.13-18 þar sem skýlunni sem
Móse hafði fýrir andliti sínu er líkt við
skýluna sem hvílir yfir gamla sáttmálan-
um þar til Jesús svipti henni burtu. Þaó
er því ekki að undra að fornkirkjan hafi
gripið til þessarar túlkunaraðferóar. Má
með sanni segja að hin óeiginlega rit-
hvernig á að lesa hana til þess að inntak
hennar Ijúkist upp fyrir manninum. Eins
pg maðurinn skiptist í líkama, sál og
anda talar Orígenes um þrefalda þýð-
ingu oróa ritningarinnar: Bókstaflega,
sióferðilega og andlega. Bókstafleg og
siðferðileg túlkun ritningarinnar er
grundvöllurinn sem byggt er á og nýtist
best þeim sem eru að stíga fyrstu skrefin
inn í trúarleyndardómana. Hún er fyrir
þá sem hafa einfalda og hreina trú. And-
leg þýðing er aftur á móti nauðsynleg til
að svipta hulunni af ritningarstöðum
sem eru illskiljanlegir eóa tilheyra gamla
sáttmála. Orígenes vitnar hér í Hebrea-
bréfið máli sínu til stuónings er segir:
77/ einföldunar mœtti segja aö áhrifa túlkunarfræði Aristótelesar
hafi gcett meira þegar menn rannsökudu texta og handrit til
að ganga frá sem bestum texta til Biblíuútgáfu en þegar aftur
á móti kom að ritskýringu og túlkun hennar þá hafi arfleið
Platons verið meira mótandi.
hana við þekkingu sína á veröldinni.
Þannig túlka stóuspekingarnir á þriðju
öld fyrir Krist ritin með þeim hætti að
Seifur er fulltrúi fyrir lífið, Póseidon fyrir
frumefnið eða eldinn og Aþena er hold-
gerving skynseminnar o.s.frv. Túlkunar-
aðferó allegoríunnar gerói mönnum
mögulegt að afklæða Hómerskviður
myndmáli goðsögunnar og færa inntak
frásagnanna í búning sem hentaði heim-
spekistefnum þess tíma.
Gyðingar og þá sérstaklega þeir sem
bjuggu í dreifingunni kynntust þessari
aðferð og notuðu hana á svipaðan máta
til aó gera boðskap Gt aðgengilegri fyrir
samtíð sína. Forn trúarbrögð stóðu þá
höllum fæti að hluta til vegna arfleifðar
grískrar heimspeki og Gyðingar brugðust
við breyttum tímum meó því að setja
meira eða minna samasemmerki milli
heimspekinnar og spekinnar í Gt (sbr.
5M 4-8; Sír 24). Ritningarstaðir voru
umtúlkaóir, t.d. var aðgreiningin á milli
hreinna og óhreinna dýra yfirfærð á
hæfileikann aó greina rétt frá röngu, ský-
stólpinn sem vísaði Israel veginn í eyði-
mörkinni (2M 31.21) táknar visku Guós
og himnastiginn sem Jakob sá í draumi
(1M 28.12) er spekin o.s.frv. Phíló frá
skýring Gt hafi komió í veg fýrir að það
féll út úr helgiritasafni kristinna manna.
Til einföldunar mætti segja að áhrifa
túlkunarfræði Aristótelesar hafi gætt
meira þegar menn rannsökuðu texta og
handrit til að ganga frá sem bestum
texta til Biblíuútgáfu en þegar aftur á
móti kom að ritskýringu og túlkun henn-
ar þá hafi arfleið Platons verið meira
mótandi.
Áhrif ritskýrenda fornkirkjunnar
Tveir höfundar bera höfuó og herðar yfir
aóra þegar hugað er að ritskýringu í
fornöld og mótun aðferðafræði. Það eru
þeir Órigenes (1 85-253 e.Kr.) og
Ágústínus (354-430 e.Kr.). Órígenes er
óumdeilanlega einn mesti guðfræðingur
fornaldar og kirkjunnar en líka með um-
deildari kirkjufeðrum. Hann skrifaði
m.a. mikið trúvarnarrit Um frumatriðin
þar sem hann setur fram kenningu sína
um hvernig beri að lesa ritninguna. Ritn-
ingin er samkvæmt Órígenesi innblásin
af heilögum anda sem og endanlega
leióir manninn í lestri hans í ritningunni.
Heilagur andi og bókstafur ritningarinn-
ar verða ekki aóskildir ef öðlast á réttan
skilning. Þrátt fyrir það ber að skilgreina
„Lögmálið geymir aðeins skugga hins
góóa, sem er í vændum, ekki skýra mynd
þess“ (Hb 10.1). Sú mynd mætir okkur í
Kristi. Opinberun Guðs í Kristi er því
hinn endanlegi túIkunarlyki11 ritningar-
innar. En það er aftur á móti ekki á hvers
manns færi að útleggja ritninguna á and-
legan máta og Orígenes gerir sér vel
grein fýrir hættunni aó slík útlistun verði
að háspekilegum vangaveltum og lítt
uppbyggilegum. Hann leggur því áherslu
á að andleg útlegging eða allegorían
verði ætíð aó hafa trygga stoó í texta
ritningarinnar.l4]
Ágústínus kirkjufaðir þróar þessa
kenningu áfram og í riti sínu Um kristi-
lega kenningu kemur hann fram með
fjóra áhersluþætti sem ber að fýlgja þeg-
ar lagt er út af texta Biblíunnar. Fyrir það
fýrsta verður að virða hina bókstaflegu
merkingu þar sem ber að fýlgja orðalagi
ritningarinnar og þekkja merkingu hug-
takanna innan hennar. I örðu lagi veróur
að gera textanum skil á frummálinu,
hebresku og grísku, til að ná hvaó höf-
undurinn sagði upprunalega og enn-
fremur að gera grein fýrir merkingu hans
samkvæmt stöðu hans í sögunni. I þriója
lagi verður aó huga aó táknrænni merk-
20